بزرگداشت کاتب قرآن و رونمایی از مصحف ابراهیم در شیراز

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایكنا) از فارس، به نقل از ایرنا، آیین بزرگداشت ابراهیم سلطان، کاتب قرآن به مناسبت ششصدمین سال درگذشت وی در سرای سخن مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.

ابراهیم سلطان بن شاهرخ یا ابوالفتح معزالدین یا مغیث الدین (۷۹۶–۸۳۸ق/۱۳۹۴–۱۴۳۵م)، دومین پسر شاهرخ فرزند امیر تیمور گورکان بود.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس در آیین یاد شده از نقش تأثیرگذار فارسیان ازجمله ابن مقله در تعالی خط عربی یاد کرد و گفت: مطالعه تاریخ قرآن‌نگاری را می توان به دوران پیش از ابن مقله و پس از ابن مقله تقسیم کرد؛ زیرا در قرن چهارم هجری و در دوره خلافت عباسی وی فرصتی می‌یابد تا از تلفیق زیباشناسانه خطوط بومی سرزمین های عربستان و عراق با عنوان کوفی، مدنی، حجازی و عراقی خطی بیافریند که به مناسبت سهولت در تحریر و قرائت و زیبایی بصری ناسخ خطوط دیگر شود و از همین رو نسخ نام گیرد.
کوروش کمالی سروستانی با تأکید بر اینکه بیشتر قرآن‌های پیش از قرن چهارم به شکل تک برگ یا قسمتی از آن یا چند برگ است، گفت: تا قرن چهارم هیچ قرآن کاملی را سراغ نداریم که در گنجینه‌های جهان نگهداری شود.
وی یکی از ویژگی‌های دست نگاشته‌های نخستین قرآن را تنوع بیش از حد آن‌ها خواند و گفت: گسترش جغرافیایی کشورهای اسلامی ضرورت حل و فصل نهایی قرآن نویسی را در دستور کار عالمان و حاکمان قرار داد و سرانجام در اوایل قرن چهارم پس از پراکنده نویسی های فراوان وسعت یافت.

قرآن ابراهیم سلطان برگ زرینی بر کارستان شگرف قرآن‌نگاری ایران است
رئیس دانشنامه فارس در ادامه سیر کاروان کتابت قرآن را به ابراهیم سلطان حاکم فارس متصل کرد و اثر او را برگ زرینی بر کارستان شگرف قرآن‌نگاری ایران دانست و افزود: ابراهیم سلطان کتابت‌های بسیاری بر امارات شیراز از جمله مسجد جامع عتیق، صفه بارگاه سعدی، امارات دارالصفا و دارالیتام، کاخ تچر و بقعه علی ابن حمزه دارد و از همین رو، ششصدمین سال در گذشتش ما را بر آن داشت تا چاپ نسخه کتاب ارزشمند او به گونه نفیس برآییم و با تبیین ویژگی های علمی و هنری این اثر ناب از سویی دین خود را به مصحف قرآن ادا کنیم و از سوی دیگر مقام شامخ ابراهیم سلطان را بشناسیم.
در این مراسم، معاون کتابخانه ملی به تشریح وضعیت سیاسی شیراز در عهد ابراهیم سلطان پرداخت و این دوران را روزگاری نسبتاً آرام دانست و اضافه کرد: وی حاکمی نسبتاً عادل، اهل ذوق و حس بود.
غلامرضا امیرخانی کتابت و نگارش آثاری همچون ظفرنامه، انیس الناس و تدوین منشور کتابداری را از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی زمان ابراهیم سلطان خواند.
همچنین عبدالرسول خیراندیش، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و استاد تاریخ با بیان اینکه تلاش ابراهیم سلطان برای جلوگیری از خروج ثروت در فارس باعث شد فارس مأمنی برای هنرمندان باشد، به ظهور روزبهان بقلی در شیراز اشاره کرد و عنوان کرد: اندیشه‌های روزبهان در ارائه جلوه‌ای از عشق مجازی باعث پیوستن جنبه جمالی و رمزی عرفان در خط شد و جنبش‌های نقطویه و حروفیه را با تکیه بر رموز عرفانی شکل داد.
وی بیان کرد: در همین دوران خط به صورت رمز نگارانه و زیباشناسانه مورد توجه اشراف و ثروتمندان و شاهزادگان قرار گرفت و اهل نظر توانستند با بهره مندی از خط، زیبایی هلال طره خطی زیبا را بهتر درک کنند.
در ادامه آیین حمیدرضا قلیچ خانی، استاد خوشنویس به روش ابراهیم سلطان در خط اشاره کرد و گفت:‌شگرد ابراهیم سلطان در کتابت، کتیبه‌نویسی است که در الگوی کتیبه‌های بنای علی ابن حمزه دیده می‌شود.
نویسنده اولین کتاب مرجع خوشنویسی مغفول ماندن پژوهش در جلوه‌های زیباشناسانه، صفحه آرایی و عیارسنجی شاهزادگان تیموری را فارغ از موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ها فقدانی در پژوهش های هنر خط اعلام کرد.

جای خالی کتابت قرآن ملی احساس می شود
قلیچ خانی همچنین نبود قرآنی ملی که به دست خوشنویسی ایرانی کتابت شده باشد و بتوان آن را با نام ایران در جهان معرفی کرد نیز کاری دشوار دانست که طی 40 سال گذشته صورت نگرفته است.
همچنین، محمدصادق میرزا ابوالقاسمی، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در خصوص جایگاه ابراهیم سلطان در زنجیره خوشنویسان به جایگاه فرهنگی او اشاره کرد و گفت: وی در نسخه‌آرایی و تولید نسخ خطی رقیب برادرش بایسنقر میرزاست و رقابتی که این دو باهم در حوزه فرهنگی و تولید کتاب و حمایت از هنرهای وابسته به کتاب دارند، باعث مراودات و تولید نسخ برای تبادل و ارتباط هنرمندان شد.
مولف کتاب مصحف ابراهیم در مقایسه بایسنقر میرزا و ابراهیم سلطان جایگاه ابراهیم سلطان را از لحاظ تعداد نسخه و کیفیت آثار رفیع تر دانست و عنوان کرد: وجوهی از استعداد هنری ویژه در خوشنویسی برخی آثار او از جمله آثار بقعه سعدی و ظهیری به چشم میخورد.
میرزا ابوالقاسمی در ادامه به مشهورترین زنجیره تاریخ خوشنویسی، با عنوان زنجیره یاقوت اشاره کرد و گفت: ابراهیم سلطان در زنجیره یاقوت، با دو تا سه واسطه به یاقوت می رسد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز به رشد صنعت کاغذسازی در سده هشتم هجری اشاره کرد که منجر به ساخت کاغذ در قطع بغدادی (50در70) شد که عامل گسترش بزرگ نویسی در سرزمین‌های اسلامی بود.
میرزا ابوالقاسمی ادامه داد: قرآن 30پاره اولجایتو در سال 706 ق. اولین نمونه از این قطع و آخرین آن همین قرآن سلطان ابراهیم است؛ از سوی دیگر کتیبه نویسی در ذات خود با مفهوم درشت و بزرگ نویسی همراه است و درنتیجه مصحف نویسی سلطان ابراهیم تابع کتیبه نویسی اوست.

بهترین آثار هنری در کارگاه سلطان ابراهیم و تحت حمایت او تولید شده است
وی به پژوهش‌های صورت گرفته در جهان غرب در حوزه هنرهای اسلامی اشاره کرد و گفت: بر اساس این تحقیقات بهترین آثار هنری در کارگاه سلطان ابراهیم و تحت حمایت او تولید شده که وی را به عنوان حامی هنر معرفی می‌کند.
مولف کتاب مصحف ابراهیم، این نسخه را از این جهت که جزو سالم‌ترین نسخه‌ها و آخرین نسخه‌های اوست و خطش به نسبت، از دیگر آثار سلطان ابراهیم بهتر است و همچنین به دلیل ناشناختگی آن درحوزه بین المللی شایان توجه دانست.
در این مراسم نسخه خطی قرآن سلطان ابراهیم به نمایش عموم گذاشته شد؛ همچنین از کتاب مصحف ابراهیم با مقدمه و تالیف محمدصادق میرزاابوالقاسمی رونمایی شد.
سالم‌ترین نسخه خطی قرآن به خط سلطان ابراهیم هم اکنون در موزه پارس نگه‌داری می‌شود؛ همچنین نسخه‌ای با کیفیت کمتر نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.