دارمصحف آفریقا؛ پیشتاز چاپ قرآن به روایت‌های متواتر در قاره سیاه
گروه بین‌الملل ــ مرکز چاپ و نشر قرآن سودان موسوم به «دارمصحف آفریقا»، که مقر آن در خارطوم قرار دارد، مرکزی ممتاز و پیشرو در زمینه چاپ قرآن به روایت‌های متواتر و انتشار ترجمه‌های کلام وحی به زبان‌های مختلف است.
به گزارش ایکنا؛ یکی از مهم‌ترین مراکز چاپ قرآن در قاره آفریقا، مرکز چاپ و نشر قرآن سودان معروف به «دارمصحف آفریقا» است که مقر آن در خارطوم قرار دارد. این مرکز سازمانی بین‌المللی است که در زمینه چاپ و نشر کلام وحی فعالیت می‌کند.
ایده تأسیس
دارمصحف آفریقا با هدف تأمین نیاز و دسترسی بهتر علاقه‌مندان و ساکنان قاره آفریقا به قرآن تأسیس شد. مردم این قاره قرآن را با چهار روایت (حفص از عاصم، دوری از ابوعمر بصری، ورش از نافع و قالون از نافع) قرائت می‌کنند، اما برخی از مردمان این قاره در دسترسی به نسخه‌های قرآن با مشکل مواجه هستند. همین مسئله باعث شد تا ایده اولیه تأسیس دارمصحف آفریقا شکل بگیرد.
بنای اولیه این مؤسسه در 19 محرم 1415 (1994) با کمک خیرین و برخی از مؤسسات رسمی و مردمی داخل و خارج سودان نهاده شد. سرانجام در 25 ربیع‌الاول 1422 (2001)، تلاش‌ها به ثمر نشست و این مؤسسه افتتاح و در وزارت خارجه سودان به نمایندگی از دولت این کشور با نام «دارمصحف آفریقا» به عنوان سازمانی دولتی ثبت شد. مقر این مرکز در خارطوم، پایتخت سودان، است. این سازمان پیشگام در زمینه چاپ و نشر قرآن با روایت‌های رایج و تبلیغ کلام وحی در آفریقاست.
وظایف و رسالت‌ها
چاپ و انتشار قرآن با روایت‌های رایج در آفریقا و همچنین چاپ تفاسیر رایج قرآن در این قاره با ابزارهای مجاز و کیفیتی عالی و قیمتی رقابتی در زمان معین و با پایبندی به تعهدات، از رسالت‌های این مؤسسه است که با نیروهای انسانی کارآمد و بر مبنای رضایت شغلی و حس تعهد سازمانی و سود دوطرفه بر مبنای اعتماد بین شرکا از جمله حامیان، وقف‌کنندگان و گروه‌های علمی انجام می‌شود.
اهداف
قرار دادن قرآن در دسترس مسلمانان به‌ویژه ساکنان قاره آفریقا، مبلغان، مؤسسات تربیتی و سازمان‌های فعال در زمینه آموزش قرآن و تبلیغات اسلامی، تهیه و تولید فایل‌های صوتی قرآن با روایت‌های رایج، چاپ و نشر کتاب‌های اسلامی و تشویق برای تحقیقات علمی در زمینه قرآن از اهداف دارمصحف آفریقاست.
ویژگی‌های شاخص
چاپ قرآن یک عمل فنی و علمی است که باید شروط شرعی و علمی و محتویات شکلی و مضمون متن قرآن در نظر گرفته شود و خلاصه اهداف آن عبارت‌اند از: رساندن قرآن به مرحله‌ای خالی از عیوب متنی، تحریفات و درهم آمیختگی روایات. این اهداف در چندین گام و مرحله محقق می‌شود که تمرکز بیشتر بر آن‌ها منجر به کیفیت بهتر متن قرآن، شرعی بودن، مطابقت با روایات و خالی بودن آن از اشکالاتی می‌شود که ممکن است در طی مراحل چاپ و آماده‌سازی به وجود آید.
یکی از ویژگی‌های چاپ قرآن علاوه بر داشتن خصوصیات و شروط فنی، که در امر نشر رایج و متداول است، بازبینی و نظارت بر متن قرآن شمرده می‌شود که می‌توان آن را سلسله اقدامات علمی به منظور نظارت و اطمینان از صحت متن قرآن نامید. در این زمینه اداره علمی دارمصحف آفریقا در سطح ساختاری، مسئول محقق کردن اهداف مربوط به متن این کتاب آسمانی است. گروهی از کارشناسان علوم قرائات و روایات قرآنی بر این بخش نظارت می‌کنند. کار آن‌ها از مرحله تهیه روایت و بازبینی رسم‌الخط و کنترل صحت آن آغاز می‌شود. سپس دادن تأییدیه و پس از آن کنترل و نظارت بر متن قرآن در مراحل چاپ برای جلوگیری از تغییرات و اشكالاتی است كه احتمال دارد به دلایل فنی در طی کار رخ دهد و به قواعد صحت متن آسیب بزند. همچنین این بخش مسئول پیشبرد عملیات آماده‌سازی قرآن جهت چاپ است که با تحقیقات و پژوهش‌هایی در زمینه علمی چاپ قرآن انجام می‌شود.
این ویژگی تمایز قرآن‌های تجاری موجود در بازار و قرآن‌های چاپ دارمصحف را نشان می‌دهد. ویژگی بارز آن فرایند آماده‌سازی کاملاً علمی است که امکان ویرایش و تغییر هر چاپ در صورت نیاز وجود دارد. در عین حال، قرآن به عنوان یک متن کنترل می‌شود نه به عنوان یک چاپ کامل. بنابراین دلایل و مسائلی که آسیب فنی به قرآن می‌زند مشخص می‌شود و برای از بین بردن این اشکالات تلاش یا حداقل در مراحل اولیه کشف می‌شود. مسئله کیفیت و صحت متن قرآن تنها محدود به این مرحله نیست؛ زیرا قرآن‌های این مرکز پس از پایان مراحل چاپ نیز دو بار بازبینی می‌شوند و زمانی کار تمام می‌شود که مختوم به 2 مهر بازبینی اول و دوم باشد.
به همین دلیل است که چاپ قرآن در دارمصحف آفریقا یک کار فنی مستقل است که همه چاپخانه‌های تجاری این امکان را ندارند. زیرا آن‌ها کارشناسانی ندارند که علاوه بر تعامل با متن چاپی، به نقد و بررسی علمی و فنی آن هم بپردازند و در تمام مراحل چاپ، عمل نظارت را ادامه دهند. این در حالی است که چاپ‌های تجاری با یک اثر چاپ شده مانند یک واحد کامل برخورد می‌کنند که معیارها و ویژگی‌های مورد نیاز، متون، تصاویر، رنگ‌ها و دیگر حواشی مربوط به جلدآرایی را دارد.
اضافه کردن جنبه علمی به چاپ قرآن عاملی است که بر هزینه‌های تولید آن به نسبت تعداد و تخصص‌های افرادی که در چاپ آن نظارت دارند تأثیر می‌گذارد. همچنین تعدد مراحل آماده‌سازی، تأیید و نظارت بر متن قرآن در طی چاپ که زیر نظر اداره علمی انجام می‌شود هم در این زمینه تأثیرگذار است. علاوه بر این، فرایند نظارت بر متن قرآن در طی چاپ، که مسئولیت اداره علمی است، یکی از بزرگترین عوامل بالا رفتن هزینه‌های آن محسوب می‌شود که با اهداف مؤسسه در رسیدن به کیفیت مطلوب هم‌خوانی دارد.
اداره علمی دارمصحف پس از 10 سال کار و تجربه توانسته تا حد معقولی از اهداف مربوط به پیشرفت و فعال‌سازی علمی مرکز را محقق کند. این کار با دستاوردها و تأیید روایت‌های چهارگانه رایج در آفریقا و نیز با نظارت بر چاپ جزء 30 قرآن به زبان‌های محلی آفریقایی از جمله فولانی، هوسا، سوسو و سواحیلی انجام شده است. هنوز هم مؤسسه اهداف زیادی دارد که برای رسیدن به آن‌ها تلاش می‌کند. مهم‌ترین این اهداف عبارت است از: پژوهش‌های قرآنی. علاوه بر برنامه‌های توسعه، این مرکز در زمینه تحقیق و چاپ ترجمه‌های قرآن به زبان‌های آفریقایی و بین‌المللی نیز فعال است. همچنین این مرکز به دنبال تولید رسانه‌ای قرآنی با استفاده از ابزارهای چندرسانه‌ای و نوین است.
چارت اداری مؤسسه
مجلس امنای این مرکز شامل 60 عضو از داخل و خارج سودان است که نمایندگان سازمان‌ها، هیئت‌ها و مؤسسات مرتبط با امور قرآنی و تبلیغات اسلامی را شامل می‌شود و افرادی شایسته و توانمند هستند که در زمینه قرآن فعالیت دارند و بر این مرکز نظارت می‌کنند. 40 عضو این افراد از داخل سودان و 20 نفر دیگر از خارج سودان هستند.
همچنین، یک شورای اداری متشکل از 15 عضو، که مسئولیت نظارت و پیگیری از دستگاه اجرایی دارمصحف را برعهده دارند، در این مرکز فعالیت می‌کنند که 8 نفر از این افراد به سودان و باقی به ملیت‌های دیگر تعلق دارند. علاوه بر این، این مرکز یک اداره اجرایی دارد که مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های مرکز را عهده‌دار است.
چشم‌اندازهای مرکز
ایده اولیه تأسیس این مرکز در سال 1994 شکل گرفت. سپس تلاش برای تأسیس آن در سال 2001 آغاز شد و پس از آنکه دولت زمینی را برای این کار اختصاص داد و گروهی از خیرین سودانی و خارجی تأمین سرمایه این طرح را به عهده گرفتند و مرکز افتتاح شد. البته این کار در ابتدا بدون چالش و مشکل نبود. مهم‌ترین مشکلات این مرکز، پایه‌گذاری قوانین ثابت و کارآمد در زمینه چاپ قرآن بود که استانداردهای جدیدی به صنعت چاپ می‌افزود. این کار با توجه به سطح کیفیت نزدیک به حد عالی و کمال که مقتضی چاپ قرآن است و خیلی با چاپ معمولی فرق دارد، با دشواری زیادی همراه بود.
علاوه بر این، تعدد قرائت‌ها در قسمت‌های مختلف آفریقا کاری علمی و فنی بود که باید کادر مجرب، فنی و اداری این مرکز آن را برعهده می‌گرفت تا این که در قاره آفریقا در زمینه نشر قرآن ثمربخش باشد. همچنین، بسیاری از جوامع آفریقایی به دنبال لیستی کامل یا معقول از ترجمه‌های قرآن به زبان‌های رایج محلی خصوصاً در زمینه قرآن‌های تفسیرشده و احکام تجوید قرآن هستند که میلیون‌ها انسان به بعضی از این زبان‌ها صحبت می‌کنند.
دو رکن اصلی دارمصحف بخش اداری و فنی است که بسیاری از امکانات را برای این مرکز در راستای انجام مأموریتش فراهم می‌کنند. در رکن اداری بر کمک هیئت‌های اصلی دارمصحف، که در شورای امنا و هیئت مدیره نمود می‌یابد، تکیه دارد. رکن دیگر این مؤسسه، اداره اجرایی است که عضو دارمصحف بر آن نظارت دارد و پس از آن نیز اداره‌های تخصصی دیگر قرار دارند.
رکن فنی دارمصحف بر سه بخش اساسی تمرکز دارد که عبارت‌اند: از تولید، اداره علمی و کنترل کیفیت که همه آن‌ها با هماهنگی مشترک برای تحقق هدفی کمی و کیفی به منظور پیشبرد برنامه‌های هر ساله بر اساس شروط و ویژگی‌های اساسی قرآن‌های این مرکز عمل می‌کنند.
همچنین، مرکز چاپ و نشر قرآن سودان موسوم به «دار مصحف آفریقا» نخستین قرآن مرتل (نرم‌افزار صوتی ترتیل قرآن) به روایت «الدوری از ابی عمرو بصری» را به زودی تولید می‌کند.
وی اضافه کرد: تدوین و تکمیل تفسیر «شیخ مخلوف» از دیگر فعالیت‌های دارمصحف آفریقاست که چاپ این تفسیر آسان و ساده نیز از سوی این مرکز آغاز شده است.
در همین راستا محمد عبدالقادر، مدیر امور علمی دار مصحف آفریقا، از نهادها و مؤسسات، قرآن‌آموزان مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن و شهروندان این کشور خواست تمامی نسخه‌هایی را که نیازمند مرمت و بررسی هستند به اداره علمی این مرکز تحویل دهند.
