جایگاه مشورت و شورا در اسلام

حجت‌الاسلام علی فدایی، پژوهشگر و اندیشمند حوزه مطالعات انقلاب اسلامی و امام جمعه شهر سریش‌آباد، در گفت‌وگو با ایکنا از کردستان، به بررسی اهمیت شورا و مشورت از دیدگاه قرآن کریم پرداخت و اظهار کرد: اهمیت شورا و مشورت در دین اسلام از آنجا روشن می‌شود که یکی از سوره‌های قرآن به این نام نازل شده است.

وی با اشاره به اینکه قرآن کریم انجام کارها با مشورت را یکی از نشانه‌های اصلی ایمان محسوب می‌کند، افزود: قرآن کریم برای نشان دادن اهمیت شورا آن را در ردیف اعمالی چون نماز، زکات و انفاق قرار می دهد؛ «وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ؛ و كسانى كه [نداى] پروردگارشان را پاسخ [مثبت] داده و نماز برپا كرده‏‌اند و كارشان در ميانشان مشورت است و از آنچه روزيشان داده‏‌ايم انفاق مى‌كنند». (شوری 38).

پژوهشگر و اندیشمند حوزه مطالعات انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه انبیا و امامان از مشورت بی‌نیاز نبوده‌اند، بیان کرد: در این زمینه خداوند در آیه 159 سوره آل‌عمران خطاب به پیامبر می‌فرماید: «وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ؛ و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكل‌‏كنندگان را دوست مى‌دارد» در این آیه قرآن کریم مسئله مشورت را به صورت یک فرمان الهی بیان کرده است.

وی ادامه داد: پیامبر اکرم(ص) با توجه به اینکه از عقل کامل بهره داشت اما به مشورت با افراد صاحب نظر و استفاده از نیروی فکر و اندیشه آنها اهمیت ویژه‌ای قائل بودند و همواره نظر اکثریت را می‌پذیرفت. بر اساس همین آیات کلام‌الله بود که رسول خدا(ص) در گفتار و عمل خود فرهنگ مشورت را در جامعه گسترش داد و روح هم‌اندیشی را در جامعه آن روز نهادینه کرد.

حجت‌الاسلام فدایی با اشاره به اینکه حضرت علی(ع) طبق دستور صریح خداوند در قرآن و سنت پیامبر(ص) همواره از امر مشورت بهره برده است، اظهار کرد: حضرت علی(ع) در تصمیمات مهم نظیر جنگ‌ها با فرماندهان و سران سپاهش به مشورت می‌نشست و همواره تأکید می‌ورزید که هر شخص دوراندیشی باید به کسی که از نظر درجه برتر از اوست مراجعه کند.

امام‌جمعه سریش‌آباد با تأکید بر اینکه فضیلت هیچ کس کامل نیست و به شخص خاصی هم اختصاص ندارد، گفت: ارزش و اهمیت مشورت و مشاوره کردن در این است که به انسان کمک می‌کند تا در سایه‌ دوراندیشی تفکر و تبادل نظر و استفاده از تجارب، عاقلانه‌تر در روشنایی علم و معرفت تصمیم بگیرد و به کامیابی دست یابد.

وی به ویژگی مشاور خوب از دیدگاه دین و قرآن پرداخت و گفت: در نگاه قرآن کریم و پیشوایان دین یکی از معیارهای انتخاب یک مشاور خوب «علم و حکمت و آگاهی و فرزانگی» اوست، اما فراموش نکنید که داشتن علم و حکمت با داشتن سواد و تحصیلات بالا ارتباط مستقیمی ندارد و نباید نسل جوان صرف کهنسالی، قدیمی‌بودن و یا نداشتن سواد از فکر و نظر نسل قدیم و افراد پیر استفاده نکنند، چرا که آنها علاوه بر این که تجربیات ارزشمندی دارند، بسیار اصولی‌تر و منطقی‌تر نیز می‌اندیشند.

حجت‌الاسلام فدایی بیان کرد: معیار، درستی فکر و نظر است نه سن و سال و سطح سواد علاوه بر آن تقوای الهی و خدا ترسی، تجربه و دوراندیشی، رازداری و امانتداری از ویژگی‌های افرادی است که انسان باید برای شور و مشورت از آنها استفاده کند.

وی با اشاره به اینکه مشورت با گروهی از افراد مناسب نیست، افزود: مشورت با افراد ناصالح به جای آن که انسان را به «راه» هدایت کند، به «چاه» می‌اندازد.

امام‌جمعه سریش‌آباد به منشور حکومتی و عهدنامه‌ حضرت علی(ع) به مالک‌اشتر اشاره کرد و گفت: در این عهدنامه آمده است «با تأکید بر تو سفارش می‌کنم که در مشورت خود، «بخیل» را راه مده که تو را از احسان و نیکی بازمی‌دارد تو را از فقیر شدن می‌ترساند و وعده‌ تهیدستی می‌دهد. هم‌چنین با انسان «ترسو»‌ مشورت نکن که تو را از پرداختن به کارها و اقدام عملی سست و ناتوان می‌سازد. «حریص» را نیز در مشورت خود وارد نکن که با ستم و جور، حرص و آزمندی را در نظر تو زیبا جلوه می‌دهد».

وی افزود: بخل، ترس و حرص خصلت‌های پراکنده‌ای هستند که بدگمانی به خدا، آنها را گرد یکدیگر جمع می‌کند.

حجت‌الاسلام فدایی بیان کرد: مولای متقیان حضرت علی(ع) در سخن دیگری از هم‌نشینی با احمق، بخیل، فاجر و دروغگو نهی کرده‌اند، گر چه نهی حضرت از دوستی با این افراد است، اما چون دوستان بر فکر و عمل و تصمیم انسان اثر می‌گذارند پس این گروه شایستگی دوستی و مشورت را ندارند. مشورت برای برافروخته شدن چراغ عقل و بهره‌گیری از تجارب و دیدگاه‌های روشنگر فرزانگان است پس باید از مشورت با افرادی که فکر را گمراه و راه را منحرف و انگیزه را سست می‌کنند، پرهیز کرد و آنها را تکیه‌گاه تصمیم‌گیری خود قرار نداد.

امام‌جمعه سریش‌آباد در پایان یادآور شد: با توجه به آیات و روایات، مشورت برای همه لازم است، با مشورت می توان بر اندیشه و تصمیم‌های نادرست، غلبه کرد و بهترین روش را در کارها و مسیر زندگی انتخاب کرد.

مجید آوج