گردشگری مذهبی؛ فرصتی برای رسیدن به توسعه کردستان

سفر واژه‌ای کوچک اما پرمعناست که ازآغاز آفرینش همراه بشر بوده است. اگر بر سفر نام گردشگری نهاده و آن را از منظراقتصاد مطالعه کنیم با یکی از سودآورترین صنایع در عرصه بین‌المللی روبرو می‌شویم. همچنین موضوع سیاحت و جهانگردی در فرهنگ و تمدن اسلامی با اندیشه و باور مسلمانان پیوندی محکم دارد. در این راستا و به منظور معرفی آثار گردشگری مذهبی، پتانسیل‌ها و توانمندی‌های استان کردستان خبرگزاری ایکنا گزارشی تهیه کرده است که در ادامه می‌آید؛
استان کردستان داری بیش از دو هزار مسجد بوده و برهمین اساس شهر سنندج به دلیل داشتن بیشترین تعداد مسجد استان به عنوان شهر مناره‌ها معروف شده است که تعدادی از این مساجد نیز دارای قدمت تاریخی و پیشنیه پربار بوده و تعدادی نیز به عنوان مرکز یادگیری علم و دانش و پرورش طلاب علوم دینی فعال هستند که معرفی این مساجد و بازدید گردشگران از این مساجد می‌تواند محوری برای توسعه صنعت گردشگری مذهبی در استان باشد.
همچنین از هشت هزار بقعه متبرکه کشور، ۷۴ بقعه و امامزاده در استان کردستان هستند که از این تعداد ۳۴ بقعه آن امامزاده و مابقی اصحاب پیامبر(ص)، علما و بزرگان دینی بوده‌اند. یکی از این امامزادگان هاجره خاتون خواهر امام رضا(ع) بوده همواره مآمنی برای عاشقان و شیفتگان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بوده است.
وجود قرآن‌های تاریخی و خطی استان کردستان یکی دیگر از پتانسیل‌های استان برای توسعه صنعت گردشگری مذهبی بوده که در چند سال اخیر میراث فرهنگی با مرمت و بازسازی این قرآن‌های خطی و جانمایی آن‌ها در ویترین‌های شیشه‌ای زمینه را برای جذب گردشگران فراهم کرده است.
این قرآن‌های خطی اکثرا در مساجد روستاهایی با مناظر طبیعی زیبا و دیدنی و خوش آب و هوا واقع شده‌اند که زمینه خوبی برای گردشگری مذهبی است و دلیل وجود این قرآن‌های تاریخی در روستاها به قدمت و وجود آن از گذشته های دور و نگهداری در مسجد همین روستاها بوده است. که گردشگران با حضور در این روستاها هم می‌توانند از این قرآن‌های تاریخی بازدید کنند و هم از مناظر طبیعی آن لذت ببرند و این امر نیازمند معرفی هرچه بیشتر این قران های تاریخی است.
آشنایی با مساجد تاریخی و زیبای سنندج
مسجد جامع سنندج یا همان مسجد دارالاحسان یکی از با شکوه‌ترین بناهای اسلامی استان کردستان است که در قلب شهر سنندج و در بافت تاریخی آن احداث شده است. این مسجد تاریخی، یکی از نمونه های برجسته معماری دوره قاجار است که دستور ساخت آن توسط حاکم وقت سنندج صادر شده است. این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی سنندج قرار دارد.

این مسجد توسط حاکم وقت سنندج یعنی فردی به نام «امان‌الله خان اردلان» و با نظارت مستقیم فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. بر اساس کتیبه‌های یافت شده در این محل، تاریخ ساخت مسجد بین سال های ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۲ هجری قمری می باشد.
مسجد دارالامان در خیابان فردوسی شهر سنندج قرار دارد، این مسجد در دوران حکومت قاجار و توسط «غلام‌شاه‌ خان» فرزند «امان‌الله خان اردلان» در ضلع شرقی قلعه حکومتی شهر ساخته شد.
این مسجد دارای صحنی زیبا و ایوان بزرگی است که در پشت آن شبستان وسیعی قرار دارد و از نظر معماری با مسجد دارالاحسان سنندج قابل مقایسه است.
مسجد رشید قلعه‌بیگی در ضلع جنوبی بازار سنندج قرار دارد و در اوایل حکومت قاجار ساخته شده و از قدیمی‌ترین مساجد استان کردستان است. پلان مسجد شبستانی دو طبقه با ستون‌های چوبی است، ورودی آن نیم هشتی با قوس‌های متداخل نیم دایره، خواجه‌نشین و سکوهای اطراف و طاق نماهای متعدد از نوع قوس کلیل با بافت خفته ـ راسته آجری است.
حیاط، چهار ضلعی و دارای آب‌نما است، ورودی بنا پله‌دار است و از دو طرف صحن مسجد به ایوان و شبستان که دارای ۴ ستون چوبی است راه می‌یابد، طاق نماهای آجری بیرونی و داخلی از ویژگی‌های تزئینات معماری این مسجد محسوب می‌شود.
مسجد رشید قلعه‌بیگی دارای اتاق‌هایی در طبقه اول و دوم است که در اصطلاح محلی به آنها اتاق فقیه می‌گویند.
مسجد قوله در محله قطارچیان سنندج، در ظلع جنوبی بلوار کردستان واقع است. بنای آن بر مبنای معماری بومی کردستان از ستون‌های چوبی قطور با پلان شبستانی تشکیل شده است. آبنمای گود، سردآب و زیر زمین در این مسجد به خوبی ترکیب شده است.
مسجد احمد قیامتی در ضلع غربی بازار سنندج، کنار ورودی غربی بازار قرار گرفته است. بنای مسجد به سبک شبستانی و در یک طبقه ساخته شده و دارای یک ایوان ستون‌دار و شبستان با چهار ستون جنوبی است. مسجد در ضلع جنوبی دارای یک حیاط با آب‌نما است که از قنات بهره می‌جوید.
از طرفین ایوان و شبستان اصلی دو راهرو تعبیه شده است و کتیبه‌هایی به خط ثلث از خطاطان مشهد به نام ملا حسن حزین کردستانی در دیوار شبستان و ایوان نصب شده است.
مسجد میرزا فرج‌الله در ضلع شمالی خیابان ۱۷ شهریور سنندج قرار دارد، پلان بنا شامل شبستان ستون‌دار با چهار ستون چوبی است که ایوان ستون‌دار چوبی در مقابل آن قرار دارد و در اطراف ایوان راهروهایی در دو طبقه ساختمان ساخته شده است. از عمده تزئینات مسجد می‌توان به پنجره‌های مشبک گره چینی و دو ایوان ستون‌دار در ضلع‌های شرقی و جنوبی اشاره کرد.
این مسجد به دوران قاجار تعلق دارد و بانی آن میرزا فرج‌الله وزیر از افراد صاحب منصب این عصر در کردستان به شمار می‌رفت.
مسجد دو مناره سقز
مسجد دو مناره از مساجد تاریخی دوران افشاریه شهر سقز است که در محله میان قلعه و در دامنه یگانه تپه تاریخی داخل شهر (یعنی نارین قلعه)، و در واقع در بافت قدیم شهر در خیابان امام خمینی و در پشت حسینیه قرار گرفته است.

بنای مسجد به زمان شیخ حسن مولان آباد که از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور دوره افشاریه بود، برمی‌گردد. نادر شاه افشار هنگام مسافرت به بغداد از منطقه سقز گذر کرد. شیخ حسن مولان آباد برای اهالی شهر سقز مسجدی درخواست کرد، نادر شاه افشار نیز فرمان احداث این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز صادر کرد. هم‌اکنون این مسجد در بین بعضی از اهالی این منطقه، به مسجد شیخ حسن مولان آباد معروف است.
معرفی بقاع متبرکه و امامزادگان سنندج
هاجره خاتون بر اساس روایات موجود، خواهر امام ثامن علی بن موسی الرضا، پسر امام موسی کاظم، پسر امام جعفر صادق، پسر امام محمد باقر، پسر سید سجاد علی اوسط امام زین العابدین پسر سید الشهدا امام حسین می‌باشد که در شهر سنندج دفن شده است.
مقبره امامزاده هاجر خاتون(س) به دليل ويژگی‌‌های منحصر به‌فرد معماری خاص منطقه كردستان در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است و در كنار آن هر روز خيل زيادی از مردم كردستان و ساير نقاط كشور برای زيارت راهی اين مكان مذهبی می‌شوند.

بافت تاريخی و فرهنگی اين مقبره همواره موجب شگفتی و تأثيرگذاری شگرفی بر بازديدكنندگان و زائران اين حرم از سراسر كشور بوده است؛ مقبره اين بزرگوار بر اساس اعتقادات مردم اهل سنت كردستان ساخته شده و به شكل ويژه‌ای نشانگر ارادت و محبت ويژه مردم سنندج و استان كردستان به اين امامزاده و ائمه اطهار(ع) در طول تاريخ بوده است.
امامزاده پیرمحمد سنندج
یکی از اسناد تاریخی که نشانگر قدمت شهر سنندج است و بدان نیز تأکید فراوان می‌شود مدفن امامزاده «پیرمحمد» است که بعدها مسجدی نیز در مجاورت آن احداث شده است.

این بقعه در میدان نبوت شهر سنندج، بالای تپه‌ای در گورستان قدیمی پیر محمد واقع شده و محل دفن امامزاده«محمدبن یحیی» مشهور به «پیرمحمد» فرزند «پیرعمر» است.
آنان از نخستین ساداتی هستند که در این منطقه سکونت اختیار کرده‌اند و ساختمان جدید این بارگاه و گنبد مخروطی شکل آن به گونه‌ای است که از همه‌ی نقاط شهر دیده می‌شود.
گنبد یک هشت ضلعی منظم است که در نهایت دقت، ظرافت و ابهت به یک نقطه واحد رو به آسمان ختم می‌شود و هر یک از اضلاع هشت ضلعی به‌وسیله هنر کاشی‌کاری و به سبک سلجوقیان تزئین شده است.
چیدمان کاشی‌کاری‌های گنبد به‌ترتیبی است که عباراتی در مدح حضرت رسول اکرم(ص) و آیات قرآن به نگارش درآمده است.
به‌هنگام ورود به داخل صحن مقبره ایوان کوچکی قرار دارد که زائرین در آنجا به اقامه نماز می‌پردازند، گرداگرد ایوان پنجره‌های رنگی فراگرفته که در سمت مخالف آن ضریح امامزاده پیر عمر(پدر امامزاده پیرمحمد) دیده می‌شود.
امامزاده پیرعمر در سنندج
پیرعمربن یحیی ابوالحسین بن یحیی ابوالحسین حسین بن ذی الدمعه زید الشهید بن علی بن الحسین زین العابدین به امامزاده پیرعمر (علیه السلام) معروف است.
بعضى اين امامزاده را پسر اميرالمؤمنين على (عليه‏ السلام) دانسته و بعضى پسر على بن الحسين (عليه‏ السلام) و برخى پسر امام كاظم (عليه‏ السلام) مى‏‌دانند.در باب شجره اين امامزاده گويند وي پسر بلافصل حضرت علي (ع) است و نام ايشان را سيد عبدالصمد ذكر کرده اند و چون مدفنش در بلاد اهل تسنن اتفاق افتاده او را پيرعمر مي‌خوانند.

آشنایی با قرآن‌های تاریخی کردستان
قرآن نگل: در داخل مسجد روستای نگل، قرآن خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا به اعتقادات و باورهای مردم یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلیفه سوم به رشته تحریر در‌آمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است؛ اما براساس شواهد و شیوه‌ نگارش و اعراب‌گذاری آن احتمالاً این قرآن متعلق به سده‌ چهارم یا پنجم ه.ق است.

قطع این قرآن رحلی بزرگ، جلد آن چرم و رنگ آن قهوه‌ای تیره است. کاغد صفحات آن ضخیم است و به‌دلیل تشابهی که به پوست دارد ‌بین مردم به «پوست آهو» شهرت یافته است. قرآن نگل به خط کوفی نوشته شده و دارای نقطه و اعراب است. از زیبایی‌های این قرآن مطلا بودن سرسوره‌ها و شماره‌های آیات و همچنین مزین بودن به نقوش گیاهی است.
طول خود قرآن ۳۸ ، عرض آن ۲۱ و قطر آن ۱۳ سانتی‌متر است.این قرآن طی سالیان گذشته مورد استفاده عموم بوده و چندین بار نیز به سرقت رفته به همین دلیل آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی زیادی مانند پارگی، لکه‌های ناشی از اثر انگشت، امضای یابندگان و... دیده ‌بود که در چند سال اخیر توسط میراث فرهنگی در همان روستای نگل مرمت و بازسازی شد.
قرآن تاریخی کانی مشکان عظمتی به قدمت ۷۰۰ سال
قرآن تاریخی کانی مشکان یکی از ۹ قرآن شاخص، قدیمی و ارزشمند در کردستان است که با جلد چرم و اوراق کاغذی است که در ابعاد ۳۹,۳ در ۲۸.۸ سانتیمتر نوشته شده است و در روستایی به همین نام قرار گرفته و به شماره «۲۵۲» در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قرآن تاریخی کانی مشکان درمسجد روستایی با همین نام از توابع سنندج واقع شده است که قدمت این قرآن تاریخی و نفیس ۷۰۰ سال است و نوع خط آن، نسخ و زمان کتابت آن دوره تیموریان (قرن ۸) و تعداد صفحات آن ۳۱۳ ورق است.
قرآن تاریخی هفتاش باارزش‌ترین نسخه قدیمی بانه
قرآن تاریخی هفتاش ز توابع بخش ننور شهرستان بانه در استان کردستان دارای ۳۲۲ سال قدمت و یادگار عهد صفویه است. نسخه خطی قرآن روستای هفتاش یکی از باارزش ترین نسخ قدیمی شهرستان بانه بوده که سالیان متمادی در مسجد روستا نگهداری می‌شود.

این نسخه خطی از قرآن دارای ۱۵ جزء بوده و در مسجد روستا هفتاش از توابع بخش ننر شهرستان بانه نگهداری می‌شود و ۱۵ جزء دیگر بنا به روایات محلی در نسخه ای جداگانه در کتابخانه ای در کشور عراق دچار حریق شده و از بین رفته است. جنس اوراق قرآن تاریخی هفتاش کاغذ و جنس جلد این قرآن قدیمی چرم بوده است و تزئینات این نسخه خطی جدول کشی ساده در صفحات آغازین بوده است.
قرآن نجنه علیا؛ اثری تاریخی باقی‌مانده از سال ۹۷۸ هجری قمری
قرآن تاریخی روستای نجنه علیا شامل ۳۰ جزء کامل است که توسط فردی بنام مراد بن یوسف‌بن‌عیسی مشهور به فقیه مراد در سال ۹۷۸ هجری قمری (۴۵۳ سال قبل) به خط نسخ به رشته تحریر در آمده است و دارای ۳۱۶ برگ به ابعاد ۵/۲۱ در۲/۳۰ با جلد چرمی قهوه‌ای است.
قرآن تاریخی روستای سلین سروآباد یادگار عهد تیموریان

قرآن روستای سلین به جامانده از قرن هشتم هجری است که در زمان حکومت غیب‌الله بیگی حاکم منطقه اورامان توسط این پادشاه در یک غاری در روستای سلین کتابت شده و سال ۹۴ به همت فرمانداری شهرستان سروآباد و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان مرمت شد.
قرآن تاریخی روستای سلین از توابع بخش اورامان شهرستان سروآباد بعد از قرآن نگل قدیمی‌ترین قرآن خطی استان کردستان است. این قرآن مربوط به قرن هشتم هجری حدود ۷۰۰ سال قبل در دوره تیموریان است که با توجه به قدمت زیاد آن دچار آسیب زیادی شده بود که در سال ۹۴ کار مرمت آن آغاز و در مهرماه سال جاری با استقبال گرم مردم روستا جانمایی شد.
این قرآن احتمالا در دوره تاریخی تیموریان نگاشته شده، خط بکار گرفته شده در کتابت این قرآن قدیمی ریحان نام دارد و در بعضی از سر سوره‌ها از خط ثلث کوفی استفاده شده است و ابعاد این قرآن در طول ۴۲/۲ و عرض ۳۱/۵ و ضخامت ۱۶- ۱۹ سانتیمتر بوده است.
قرآن تاریخی کاشتر قدمتی ۴۰۰ ساله دارد
قرآن کاشتر بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال تخمین زده شده است و مربوط به دوره تاریخی اوایل قاجاری بوده اما تاریخ نگارش این قرآن نامعلوم است. محل نگهداری این قرآن در منزل شخصی خانواده روحانی بوده است که بعد از مرمت و ساخت سیستم حفاظتی به مسجد روستای کاشتر انتقال داده شد.
این قرآن در طول ۳۵ سانتیمتر و عرض ۲۴ سانتیمتر نگاشته شده است که جنس اوراق آن کاغذ دست ساز و جنس جلد قرآن گالینگور سبز رنگ است.
تزئینات این قرآن بدون هرگونه تزئین لیکن جهت زیبایی، عناوین سوره‌ها و بعضی علامت‌ها با رنگ قرمز نوشته شده است و در انتهای قسمتی از آیات اشکال گل مانندی رسم شده است.
این قرآن تاریخی با خط نسخ نگاشته شده است و ترجمه قرآن با خط نستعلیق بوده است که با زیبایی خاصی نوشته شده است.
قرآن تاریخی شوی؛ یادگار عهد زندیه
قرآن تاريخي روستاي شوي بانه يکي از نفيس‌ترين قرآن‌هاي سطح استان کردستان بوده که به خط ابراهيم بن محمد بن ابراهيم در سال ۱۱۹۹ ه.ق به خط نسخ کتابت شده است.
اين قرآن مربوط به دوره زنديه است و داراي ۳۴۴ صفحه بوده و در سال ۸۹ به ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کردستان منتقل و طي مراحلي توسط کارشناسان اين حوزه مورد مرمت قرار گرفت و بعد از مرمت به مردم و هيأت امنای اين روستا تحويل داده شد.
اين قرآن جزء قرآن‌هاي نفيس استان کردستان مي‌باشد که فاقد تزئینات بوده و فقط سرسوره ها و نشان پایان آیات به رنگ قرمز بوده است. که از جزء شانزدهم به بعد با خطی بسیار زیبا نگارش شده است.
ابعاد و اندازه این قرآن تاریخی طول ۳۲ و عرض ۸/۲۳ سانتیمتر بوده است و محل نگهداری این قرآن تاریخی مسجد روستای شوی بوده و مالکیت آن وقفی است.
یادآور می‌شود؛ این نسخه قدیمی و باارزش در حال حاضر در مسجد جامع روستای شوی و در داخل یک ویترین هوشمند ضد سرقت نگهداری می‌شود.
گزارش از ملیحه سیفی