اما سؤال اینجاست که چرا مرجعیت عراق از اعتراض جدی نسبت به این رخداد اجتناب کرد. هیچ کس به ارادت و عشق مرجعیت عراق به خاندان اهل بیت(ع) به ویژه حضرت امام حسین(ع) شکی ندارد، اما تصمیم بر سکوت و عدم واکنش به حواشی ورزشگاه کربلا از چه رویکردی اتخاذ شده بود؟
اما سؤال اینجاست که چرا مرجعیت عراق از اعتراض جدی نسبت به این رخداد اجتناب کرد. هیچ کس به ارادت و عشق مرجعیت عراق به خاندان اهل بیت(ع) به ویژه حضرت امام حسین(ع) شکی ندارد، اما تصمیم بر سکوت و عدم واکنش به حواشی ورزشگاه کربلا از چه رویکردی اتخاذ شده بود؟
تنوع در بافت فرهنگی عراق
قبل از تحلیل شتابزده هر مسئلهای، بهتر است ابعاد و مؤلفههای درگیر در آن را تجزیه و بررسی کرد و سپس به تحلیل روی آورد. از نکات مهم در تحلیل این رویداد در عراق، در نظرگیری بافت فرهنگی و قومیتی این کشور است. کشور عراق از سه گروه کلی شیعه (اکثریت)، سنی و کرد تشکیل شده است. همچنین علاوه بر قومیتها و قبائل عراقی، ادیان و نحلههای مذهبی متعددی نیز در بین عراقیها دیده میشود که گرایشات دینی و فکری متفاوتی دارند.
اساساً یکی از ویژگیها عراق تنوع بافت فرهنگی، فکری و سیاسی در سراسر این کشور است؛ لذا در بین بسیاری از عراقیهای متدین و مذهبی ارزشها و مقدساتی وجود دارد که برای سایر افراد اهمیتی ندارد. حتی ممکن است ارزشهای یک گروه برای گروه دیگر ضدارزش محسوب شود. اگر دامنه اختلافنظرها از سطح اندیشه به عمل نزول کند، در مرحله نخست باعث درگیری و تضادهای گروهی میشود و در اوج خود به اتفاقاتی منجر میشود که در برخی جریانات تندرو مانند تکفیریها در عراق مشاهده شد.
شکی نیست که شکل مراسم افتتاحیه این رقابتها در حریم شهر مقدس کربلا اتفاقی قبیح و بسیار نامطلوب بود که با هتک حرمت این آستان، نقض قانون و بیاحترامی به عرف شهر کربلا انجام شده است و به هیچ روی نمیتوان این بیتدبیری مسئولان را توجیه کرد. اما با گونهشناسی رفتارهای مردم عراق، به طور کلی شاید بتوان سه سطح از برخورد و واکنش در بین مخاطبان عراقی را مشاهده و تحلیل کرد؛
گونه نخست واکنشها مربوط به طیف شیعیان و مسلمان مذهبی عراق است. این افراد به حق نسبت به حرمتشکنی در ساحت کربلا متعجب و اندوهگین شدهاند. این اتفاق اگر در هر نقطهای، غیر از اماکن مقدس عراق روی داده بود، مسئلهای داخلی و در محدوده قوانین عراق محسوب میشد، ولی آواز خواندن و رقص علنی در محدوده یکی از مقدسترین شهرهای مذهبی شیعیان عراق اقدامی بود که علاوه بر مردم و علمای عراق، موجب ناراحتی و انزجار بسیار از شیعیان در سراسر جهان شد که شرح بخشی از واکنشها در سطور اولیه گذشت.
گونه دوم مربوط به طیفی از جامعه عراقی هستند که با مبانی فکری سکولار به این اتفاق نظر مساعدی دارند؛ این افراد حتی با وجود علاقه به عتبات عالیات و حتی ارادت به امام حسین(ع) این رخدادها را از منظر شادی و پیشرفت عراق میبینند. باید در نظر داشت که علاوه بر وجود ادیان مختلف در عراق، بسیاری از قوانین این کشور از جمله قوانین مربوط به حجاب، کلوبهای شبانه و حتی مشروبات الکی با ایران بسیار متفاوت است. برای مثال فروش و مصرف مشروبات الکلی در بغداد و بسیاری دیگر از شهرهای عراق آزاد است و حتی در شبنشینیهای مخفیانه در شهرهای مذهبی هم وجود دارد. البته بیشتر مشروب فروشان و دارندگان کلوپهای شبانه مسیحی هستند، ولی باز برخی از علمای سنتی عراق نیز با همگانیسازی قوانین اسلامی در کل عراق به دلیل وجود ادیان و مذاهب دیگر خیلی موافق نیستند.
برای نمونه یک کاربر عراقی در شبکههای اجتماعی مینویسد: «اجازه دهید همه دنیا مشاهده کند که ما ملتی زیبا و دارای تنوع هستیم که زندگی را دوست داریم.» کاربر دیگری با انتشار کلیپی از این مراسم مینویسد: «این همان کربلایی است که میشناسیم و دوست داریم.» درست یا اشتباه این افراد بخشی از واقعیت عراق هستند که کاری با ارزشهای دینی ندارند، ولی با مظاهر شادی و این اتفاق موافق هستند.
طیف دیگر برخی افراد و لجنههای سیاسی هستند که نگاهی انتقادی و رویکردی متفاوت به این ماجرا دارند؛ برای مثال یکی از بانوان محجبه در شبکههای اجتماعی در ذیل تصویری از فقر در کربلا مینویسد: «فقرا در کربلا در نزدیکی حرم سر روی زمین گذاشته و میخوابند، ایتام و زنان بیوه بدون سرپناه هستند، خرید و فروش مواد مخدر در کربلا صورت میگیرد. آیا این موارد، شما را اندوهگین نمیکند و آن را نقض قداست این شهر مقدس قلمداد نمیکنید؟».
شخصی دیگر مینویسد: «تصویر سمت چپ(کودکی در بین زبالهها) تنها 500 متر با مرقد امام حسین(ع) فاصله دارد، اما خشم مدافعان قداست کربلا را بر نیانگیخت. تصویر سمت راست (ورزشگاه) از مرقد امام حسین(ع)، 8 کیلومتر فاصله دارد، اما موجب برانگیخته شدن خشم مدافعان قداست کربلا شد».
بخشی از این طیف، در پی استفاده سیاسی و تسویه حساب جناحی هستند؛ برای مثال برخی از جمله در توئیتر اعتراض مالکی را به چالش کشیدند. عدهای او را متهم کردند زمانی که نخستوزیر بود و چهار استان عراق را تحویل داعش داد نگران دین و مذهب عراق نبود، یا اینکه چرا در زمان نخست وزیری در مراسم مشابهی در نجف شرکت کرده بود. برخی نیز بر او خرده گرفتند که نسبت به دزدی و اختلاسها چرا بیتفاوت بوده است.
وجه تفاوت این گروه با طیف قبلی این است که این گروه نسبت به اتفاق افتاده اظهار رضایت نمیکند، ولی رویکرد انتقادی به وضعیت اجتماعی و مقامات معترض به هتک حریم قدسی دارد. جالب آنکه برخی ایرانیان نیز در شبکههای اجتماعی با سوءاستفاده از این فضا تناقضاتی در حوزه دین و آزادیهای فردی مطرح کردند و این اتفاق را بدون ملاحظه واکنشها و اعتراضات در عراق، رویدادی روزمره در این کشور وانمود ساختند. البته بسیاری از کاربران ایرانی نیز از سوی دیگر خواستار برخورد علمای کربلا و نجف با این موضوع شدند.
درسهایی که باید آموخت
توسعه، پیشرفت و ساخت ورزشگاه و امکانات ورزشی و تفریحی از نکات مطلوب و در راستای عمران و کاهش معضلات اجتماعی شهری محسوب میشود. لیکن در این مسیر باید مواظب بود که آسیبهای فرهنگی و الگوهای مدیریتی اشتباه بر مدار اجرایی این مجموعهها سوار نشود. تلاش برای نشان دادن جایگاه و توانمندی شهر مقدس کربلا و رفع محرومیت ورزشگاههای عراق از میزبانی رقابتهای بینالمللی اقدام درخوری بود که با سوءمدیریت و بیتدبیری به بحرانی تبدیل شد که آزردگی خاطر شیعیان و فروکاست شأنیت مدیریت شهری و کشوری را در پی داشت و میتوانست تبعات اجتماعی و سیاسی متعددی را به بار آورد.
با وجود این، یکی از نکات مثبتی که در تمام بیانیههای نهادهای مسئول و اجرایی مشاهده شد، تأکید همهجانبه بر عدم تکرار این رخداد بود. اگرچه وقوع یکباره آن نیز موجب بیحرمتی به ساحت قدس حسینی و عباسی بود، لیکن اعتراضات شدید و جلوگیری از قبحشکنی در شهرهای مذهبی رویکرد بازدارنده و مثبتی داشت تا به وجهه و حرمت شهرهای مقدس که محل مخابره پیام جهانی اسلام و تشیع است عنایت بیشتری شود.
با توجه به تعدد نگرشها و رویکردهای سیاسی اجتماعی، جنجالها بر سر این موضوع رفته رفته در جامعه در حال گسترش و تبدیل به معضلی اجتماعی و سیاسی بود که با یک اتفاق قابل پیشبینی، این بحران فروکش کرد. سکوت مرجعیت عراق و عدم ورود نماینده آیتالله العظمی سیستانی به موضوع حواشی ورزشگاه کربلا در جریان قرائت خطبه دوم نمازجمعه و اتفاقات بعدی، نشان از مدیریت موضوع در پشت صحنه اجتماعی و دینی عراق داشت.
نکته مهمتر نقش مرجعیت در مدیریت این بحران بود. با توجه به تعدد نگرشها و رویکردهای سیاسی اجتماعی، جنجالها بر سر این موضوع رفته رفته در جامعه در حال گسترش و تبدیل به معضلی اجتماعی و سیاسی بود که با یک اتفاق قابل پیشبینی، این بحران فروکش کرد. سکوت مرجعیت عراق و عدم ورود نماینده آیتالله العظمی سیستانی به موضوع حواشی ورزشگاه کربلا در جریان قرائت خطبه دوم نمازجمعه و اتفاقات بعدی، نشان از مدیریت موضوع در پشت صحنه اجتماعی و دینی عراق داشت.
سکوت معنادار آیتالله سیستانی در اعلامات رسمی و مدیریت پشت صحنه و همراهی گروههای دینی و عراقی بستن پرونده و تأکید همهجانبه بر عدم تکرار آن در راستای موفقیت تیم ورزشی عراق باعث شد تا برخی جریانات سیاسی نتوانند از این شرایط بهرهبرداری سیاسی کنند. البته مدیریت استانی و شهری شهرهای مذهبی و مجموعه های ورزشی و فرهنگی عراق باید احتیاطات و تدابیر خود را درباره شهرهای مذهبی دو چندان کنند، به شکلی که مانع از تکرار این رخدادها به هر شکل ممکن در این شهرها شوند.
گزارش از محمد پارسائیان
انتهای پیام
مهدی - پ کارشناس ارشد علوم سیاسی و مطالعات منطقه ای