تب کرونا تاب فعالان حوزه صنایع دستی را به سر رساند

به گزارش ایکنا، ۲۰ خردادماه، روز جهانی صنایع دستی در حالی فرارسیده است که پاندمی کرونا جهان را درنوردیده و بر همین اساس تمامی شئونات زندگی مانند سفر و گردشگری را نیز دگرگون کرده است. از سوی دیگر بسیاری از بازار‌ها نیز تحت تأثیر این ویروس قرار گرفته‌اند که از جمله آنها بازار صنایع دستی است.

تا پیش از شیوع کرونا، صنایع دستی براساس برنامه‌های وزارت میراث فرهنگی قرار بود به عنوان مصداق اقتصاد مقاومتی درآمد‌هایی را در زمانی که نفت و دیگر صنایع ایران تحریم شده است در کنار گردشگری برای ایران ایجاد و به عنوان یک صنعت با سرمایه‌گذاری محدود برای افراد تولید شغل کند، چنانکه علی‌اصغر مونسان در حاشیه پنجمین نمایشگاه سراسری صنایع‌دستی در بندرعباس گفته بود: ایجاد شغل‌های انجام‌شده در بخش صنایع‌دستی با حضور صنعتگران در این نمایشگاه نشان می‌دهد که با عدد‌های بسیار پایین، حجم سرمایه‌گذاری اندک و کمترین فشار به دولت در بخش صنایع‌دستی و گردشگری شاهد کارآفرینی بوده‌ایم. همه ظرفیت‌های درونی، بنا بر هنر و فرهنگ غنی ایرانی است و تحریم بر آن‌ها اثری ندارد و نمی‌تواند آن را فلج کند. امروز شاهدیم هم در داخل و هم در خارج صنایع‌دستی و هنر دست صنعتگرانمان به فروش می‌رسد.

 

این صنعت که قدمتی هزاران ساله در ایران دارد، طی دو سال اخیر تلاش شد تا تجاری‌سازی شود و با ایده‌های نو بر مدار سلیقه مشتریان طراحی شوند و از طرح‌های قدیمی به درآیند. صنایع دستی، که جزء شش گروه اول محصولات صادراتی ایران است، در سال ۹۸ توانست ۱۵۴ میلیون دلار صادرات داشته باشد. با توجه به رقم کلی صادرات ۸۴ میلیارد و ۸۹۷ میلیون دلاری کشور، میزان صادرات صنایع دستی فقط دو درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داد. با این حال درآمد صنایع دستی صرفاً در صادرات رسمی آن نیست، چراکه در کنار رونق گردشگری و حضور گردشگران ایرانی همواره صادرات چمدانی نیز در میان آن‌ها وجود دارد. از سوی دیگر برخی ایرانیان مقیم خارج از کشور به سرزمین مادری بازمی‌گردند و همیشه برخی از محصولات صنایع دستی کشور را به عنوان سوغاتی با خود به کشور محل سکونت می‌برند؛ این امر موجب می‌شود میزان صادرات صنایع دستی و به طور کلی میزان ارزآوری این صنعت تا حدی قابل توجه باشد. اگرچه هنوز با این ارقام از مبادلات تجاری تا هدف‌گذاری صادرات دو میلیارد دلاری که تابستان سال گذشته از سوی مونسان در افتتاحیه نمایشگاه صنایع دستی اعلام شد، فاصله بسیار زیادی وجود دارد.

 

میزان درآمد و صادرات صنایع دستی در سال ۹۸ نیمی از درآمد سال ۹۷ بود و تمامی تولیدکنندگان و فروشندگان صنایع دستی چشم امید به ماه پایانی سال و تعطیلات شب عید داشتند تا این نقض را جبران کنند و بتوانند درآمدی نه دوبرابر، اما تا حدی نزدیک با سال گذشته خود داشته باشند و بتوانند محصولات تولید شده را بفروشند، اما تمامی تدبیر‌های آن‌ها با آمدن مهمان ناخوانده‌ای به نام ویروس کرونا به مرز‌های کشور، بر باد رفت. چیزی حدود ۴۵ روز بازار‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی همزمان با اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی تعطیل شدند.

 

در این روز‌ها حدود ۶۰ هزار کارگاه تولیدی صنایع دستی به تعطیلی کشیده شد و به گفته فرهاد فلاح، مدیرکل حمایت از تولید صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، براساس محاسباتی که از استان‌های مختلف کشور توسط وزارت میراث فرهنگی انجام گرفته است، کرونا حدود هزار و ۹۵۰ میلیارد تومان خسارت به تولید و فروش صنایع دستی در کشور زده است. در شش کلان‌شهر اصلی کشور بیش از دو هزار و ۵۰۰ فروشگاه صنایع‌دستی قرار دارد که نقش به سزایی در عرضه محصولات صنایع‌دستی دارند که این فروشگاه‌ها نیز تعطیل شدند. بررسی‌ها نشان می‌دهد لغو بازارچه‌های موقت نوروزی در سال ۱۳۹۹ باعث از دست دادن فروش حدود ۹۰ میلیارد تومانی و اختلال جدی در کسب‌وکار مرتبط با این هنر - صنعت شد. همچنین به‌ دلیل بسته شدن مرزها، صادرات صنایع‌دستی (اعم از رسمی و چمدانی) با حدود ۹۰ میلیون دلار (طی اسفند ۱۳۹۸ و فروردین ۱۳۹۹) با کاهش چشمگیری مواجه شد. شواهد نشان می‌دهد ایجاد اشتغال جدید در صنوف تولیدی کوچک و کارخانه‌های مقیاس پایین حداقل تا دو سال پس از تعطیلی امکان‌پذیر نیست و از آنجا که مشاغل و کسب‌وکار‌های حوزه صنایع‌دستی از این جنس هستند، بیم آن می‌رود که استمرار وضع بحرانی موجود باعث شود بسیاری از مشاغل و کسب‌وکار‌های وابسته این حوزه برای همیشه از گردش و فعالیت اقتصادی کشور خارج و تعطیل شوند.

 

در تهران وقتی نامی از صنایع دستی برده می‌شود، بلافاصله فکرها به سمت خیابان استاد نجات‌اللهی (ویلا) می‌رود، چراکه بزرگترین فروشگاه‌های صنایع دستی کشور در این خیابان قرار دارند. تا پیش از شیوع کرونا در مقابل ویترین‌های این مغازه‌ها یک گردشگر خارجی مشاهد می‌شد که در حال بازدید از صنایع دستی هنرمندان ایران و انتخاب یک سوغاتی برای داشتن یادگاری از سفر به این دیار کهن بود، اما این روز‌ها فروشگاه‌های خیابان نجات‌اللهی حال خوشی ندارند.

یکی از فروشندگان فروشگاه میراث ملل به ایکنا می‌گوید: فقط می‌آییم که فروشگاه باز باشد، درآمد صنایع دستی از نصف سال گذشته هم کمتر شده است. دیگر نه گردشگری وجود دارد و نه ایرانی مسافری، شرکت‌ها و اداره‌جات که قبلاً مشتری ثابت ما بودند نیز خرید آنچنانی ندارند. بسیاری از محصولات قیمتشان تغییری نکرده است، اما مشتری نیست.

وی می‌افزاید: عمده مشتریان ما چینی و روسی بودند، با آمدن کرونا به چین حضور چینی‌ها در بازار صنایع دستی هم تعطیل شد. فقط ما نیستیم که دچار این وضعیت شده‌ایم؛ بیشتر تولیدکنندگان و فروشندگان هم همین وضعیت را دارند.

این فعال حوزه فروش صنایع دستی ادامه می‌دهد: فروش اینترنتی هم راه ‌انداختیم، اما کسی از آن استقبال نکرد، فروشگاه‌های ما معمولاً مشتری ایرانی ندارد، اگر ایرانی باشد یا ایرانی مقیم خارج است که به ایران سفر کرده و محصولی همراه خود می‌برد یا اینکه اداره‌جات و شرکت‌ها هستند. کرونا موجب شد تا هر دوی این‌ گروه از مشتریان را از دست بدهیم، چراکه نه سفری به ایران انجام شد و نه اینکه شرکت‌ها فعال بودند.

حمید از فروشندگان فروشگاه تخت جمشید هم همان سخنان همکارش در فروشگاه میراث ملل را تکرار کرد و می‌گوید: اینجا را ببینید پرنده پر نمی‌زند، در فروشگاهی به این بزرگی امروز فقط ۲۰۰ هزار تومان فروش داشته‌ایم که این اصلاً قابل مقایسه با قبل از کرونا نیست. در هفته نهایتاً ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان فروش بوده است، آن‌ها را هم نه گردشگران خارجی که ایرانی‌ها خریده‌اند. دیگر هزینه‌های جاری فروشگاه مانند هزینه برق و .. بماند.

وی می‌افزاید: موجودی صنایع دستی در فروشگاه برای سال گذشته است، هیچ محصول جدیدی برای امسال نداریم، باید این اجناس را بفروشیم تا بتوانیم کار جدید بیاوریم و عرضه کنیم، قیمت‌ها هم همه برای سال گذشته است و تازه برخی هم آن را نصف قیمت می‌فروشند. خیلی از فروشگاه‌ها تعطیل شدند یا در حال تعطیل شدن هستند، بسیاری از همکاران ما از کار بیکار شده‌اند، فروشنده‌ای را می‌شناسم که کل فروشگاه و محصولات داخل آن را فروخت تا بتواند چک‌ها و بدهی‌های خود را صاف کند.

این گلایه و شکایت‌ها در سخنان همه فروشندگان حاضر در این خیابان تهران، که به بورس صنایع دستی ایران معروف است، یکسان و گویای آن است که وضعیت صنایع دستی مانند شهر‌های کرونازده قرمز است.

 

شاهین مدیر یکی دیگر از فروشگاه‌های صنایع دستی خیابان استاد نجات‌اللهی است و به ایکنا می‌گوید: الان روزی یک یا دو مشتری داریم که خرید محدودی دارند، فروش اینترنتی هم راه‌انداختیم، اما به دلیل اینکه امکان سرایت ویروس کرونا در ارسال محصولات وجود داشت مورد استقبال قرار نگرفت.

وی می‌افزاید: هر مغازه‌دار و فروشگاهی یک شب عید دارد و فروش شب عید، کاستی بازار طی ماه‌های گذشته را جبران می‌کند اما با شیوع ویروس کرونا که توریست‌ها و گردشگر‌ها عمده مشتریان صنایع دستی هستند، دیگر به بازار مراجعه نکردند؛ تمام امید ما به شب عید و خرید شرکت‌ها و اداره‌ها بود، آن‌ها هر ساله شب عید محصولات صنایع دستی را در تعداد زیاد می‌خریدند و به کارکنان خود هدیه می‌دادند، اما از ۱۵ اسفند که همه جا تعطیل شد دیگر خبری از خرید شرکت‌ها هم نبود.

این فروشنده صنایع دستی یادآور می‌شود: سال گذشته تقریباً قیمت صنایع دستی تغییر چندانی نداشت، اما امسال برخی تولیدکنندگان ۱۵ تا ۲۰ درصد بر قیمت محصولات خود برای جبران خسارت‌ها افزوده‌اند، اما مشتری وجود ندارد که این تفاوت قیمت را حس کند. طی این سال‌ها به دلیل تغییر قیمت ارز، فقط به دلیل گران‌شدن مواد اولیه برخی محصولات قیمت آن‌ها هم دچار تغییراتی شد اما مابقی محصولات تغییر چندانی نداشته‌اند. این محصول قیمتی حدود ۷۰۰ هزار تومان دارد، اما من حاضرم آن را الان ۳۰۰ هزار تومان بفروشم.

 

 

در آمار‌های بانک مرکزی، صنایع دستی از جمله مشاغلی است که شیوع کرونا آسیب بسیار زیادی به آن زده است، نه تنها صنایع دستی بلکه مشاغل دیگر هم چنین آسیب‌هایی دیده‌اند. در این مدت اقداماتی که دولت انجام داده است، شامل استمهال حق‌ بیمه سهم کارفرما برای دوره سه ماه منتهی به اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط سازمان تأمین‌ اجتماعی، استمهال هزینه‌های برق و گاز مصرفی برای دوره سه ماه منتهی به اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط وزارتخانه‌های نیرو و نفت بوده است. همچنین سررسید چک‌های صاحبان کسب‌وکار‌ها(اعم از حقیقی و حقوقی) که در بازه زمانی اول اسفندماه ۱۳۹۸ تا ۳۱ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ بوده و برگشت خورده و منجر به صدور گواهینامه عدم پرداخت شده حداکثر تا سه ماه پس از تاریخ برگشت چک‌های مذکور مشمول محرومیت‌ها و ممنوعیت‌های ناظر بر چک‌های برگشتی نمی‌شود، استمهال یا بخشودگی کامل اجاره‌بهای اماکن و فضا‌های گردشگری واگذار شده به بخش‌ خصوصی در طول دوره تعطیلی یا افزایش دوره بهره‌برداری حسب شرایط چارچوب واگذاری پس از تأیید کارگروه ذی‌ربط در وزارتخانه میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی از دیگر کمک‌های دولت به این بخش بوده است. از سوی دیگر تسهیلات با نرخ ۱۲ درصد به واحد‌ها و کسب‌وکار‌های آسیب‌دیده از شیوع ویروس کرونا(کسب‌وکار‌هایی که اشتغال خود را حفظ کرده‌اند) پرداخت خواهد شد. این تسهیلات دو ساله خواهد بود، با این حال صاحبان کسب‌وکار از آن استقبال نکرده‌اند.

علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با اشاره به اینکه بخشی از تسهیلات ۷۵ هزار میلیارد تومانی دولت برای حمایت از ۱۰ رسته شغلی که بیشترین آسیب را از شیوع کرونا متحمل شدند به سه حوزه میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی نیز می‌رسد، می‌گوید: سه رسته از بین ۱۰ رسته شغلی مشمول تسهیلات حمایتی دولت با سود ۱۲ درصد می‌شوند.

از سوی دیگر این تسهیلات فقط برای تولیدکنندگان در نظر گرفته شده است و نامی از بخش فروش صنایع دستی موجود نیست، یکی از فروشندگان صنایع دستی شیراز در این رابطه اظهار کرد: خسارت‌ها در بخش صنایع دستی بسیار زیاد است، دولت قرار بود کمکی به ما داشته باشد، اما این کمک ظاهراً قرار است فقط به کارگاه‌های تولیدی اختصاص پیدا کند و خبری از بخش فروشگاهی نیست.

این فروشنده محصولات صنایع دستی، خسارت‌ها به بخش صنایع دستی را صرفاً ناشی از شیوع کرونا نمی‌داند؛ او از راه‌اندازی برخی از شرکت‌های هرمی که محصولات خارجی را به نام صنایع دستی ایران با قیمت گزافی به فروش می‌رسانند نیز ابراز نگرانی و اظهار کرد: بعضی از محصولات صنایع دستی ایران را نمی‌توان جعل کرد مانند قلمزنی یا خاتم کاری، اما به جای طرح‌های فیروزه بر مس می‌آیند از سنگ‌های بی‌ارزش یا شیشه استفاده می‌کنند و مانند فیروزه آن را رنگ می‌کنند و به نام صنایع دستی ایرانی می‌فروشند در برخی محصولات دیگر مانند ظروف چینی و کریستال هم چنین چیزی وجود دارد، در حالی که صنایع دستی اصیل ایرانی کیفیت خود را نشان داده است، اما این محصولات بی‌کیفیت بوده و فقط موجب بدنام شدن محصولات ایرانی می‌شوند. امیدواریم همانطور که دولت واردات صنایع دستی خارجی را ممنوع کرد به این موضوع نیز ورود کند تا موجب ضرر و زیان صنایع دستی ایران نشود.

 

براساس اعلام مسئولان سازمان بهداشت جهانی و ستاد ملی کرونا، این ویروس تا زمان کشف واکسن و داروی آن همچنان مهمان ماست؛ بنابراین همچنان مسافرت‌های خارجی کم‌رنگ و در نتیجه با کاهش شدید گردشگر خارجی، میزان فروش صنایع دستی در کشور نیز در هاله‌ای بسیار کم‌رنگ قرار دارد. از سوی دیگر برنامه‌های صادراتی این صنایع در سال جاری نیز مشخص نیست، بر همین اساس امکان رکود بیشتر و در نتیجه زیان‌های بیشتری در حوزه این صنایع وجود دارند، به همین دلیل دولت در جهت حفظ این صنعت بومی کشور باید طرحی نو در انداخته تا حال نزار صنایع دستی بیشتر از این نگران کننده نشود.