خبرنگار قرآنی؛ متمرکز بر رویداد یا تحلیل‌گر و مروج / امکان‌سنجی نگریستن به همه حوزه‌های خبری از دریچه قرآن
تعریف خبر و خبرنگار قرآنی، نقد و بررسی عملکرد رسانه‌های قرآنی در شکل کار و محتواهای ارائه شده و دلیل افت رویدادهای قرآنی در وضعیت کرونا در میزگرد «رسانه و قرآن» با حضور دو خبرنگار حوزه قرآن و معارف بررسی شد.
طی دهه‌های اخیر روزنامه‌های کثیرالانتشاری را می‌توان نام برد که صفحه‌ای به عنوان معارف دارند و معدود نشریه‌هایی را نیز می‌توان به یاد آورد که صفحه‌ای ویژه رویدادها و مباحث قرآنی داشته باشند و حتی برخی از این جراید، تنها یک روز در هفته را به موضوعات حول قرآن و معارف اختصاص می‌دهند.
با توسعه فضای مجازی و حضور جدی‌تر خبرگزاری‌ها در این فضا به ویژه تأسیس ایکنا، «خبر قرآنی» تعریف جدیدی یافت و حتی این مبحث تبیین شد که حول این رویدادها می‌توان سوژه‌هایی را تعریف کرد و نگاهی تحلیل‌گرایانه به آنها داشت و حتی دیگر حوزه‌های خبری از جمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را به خدمت آن درآورد.
در آستانه روز خبرنگار به بهانه تبیین مواردی چون ویژگی خبر و خبرنگار قرآنی، نقد و بررسی عملکرد رسانه‌های قرآنی(رادیو، تلویزیون، رسانه‌های دیجیتال و...) و مهم‌ترین چالش‌های خبرنگاران حوزه قرآن در تولید محتوا طی دهه ۹۰، میزگرد «رسانه و قرآن» با حضور محمدرضا جعفرملک، خبرنگار خبرگزاری ایرنا، مهدی احمدی، خبرنگار خبرگزاری فارس و مجتبی اصغری، خبرنگار ایکنا از سوی خبرگزاری بین المللی قرآن برگزار و به صورت زنده از اینستاگرام این خبرگزاری به نشانی iqnanews@ منتشر شد. در ادامه متن این نشست از نظر می‌گذرد:
ایکنا ـ پیش از آغاز بحث، از سوابق و فعالیت‌های خود در حوزه خبر و اطلاع‌رسانی بگویید.
جعفرملک: حدود 29 سال سابقه فعالیت در خبرگزاری ایرنا را دارم و حدود 10 سال است که حوزه فعالیتم اخبار قرآنی و معارفی است. حدود دو سال دیگر نیز بازنشسته خواهم شد، اما معتقدم که انسان تا زمانی که فرصت حیات در این کره خاکی را دارد، موظف به تلاش کردن است.
احمدی: در عرصه رسانه و خبر، نزدیک به یک دهه سابقه فعالیت دارم. فضایی آموزشی در خبرگزاری فارس برای تربیت و آموزش خبرنگاران با عنوان «توانا» مهیا شد که با حضور در توانا این افتخار نصیبم شد تا به مجموعه خبرگزاری فارس بپیوندم و از همان ابتدا هم در حوزه اخبار قرآن و معارف فعالیت داشتم. مفتخرم در این نشست در کنار جناب آقای جعفرملک هستم.
ایکنا ـ در ابتدا به این سؤال مهم که در ذهن بسیاری از مخاطبان است، پاسخ دهید که خبر قرآنی چیست؟ آیا خبری که به موضوعات صوت و لحن و فنون قرآنی می‌پردازد، خبر قرآنی محسوب می‌شود یا خبر سیاسی، فرهنگی و... نیز می‌تواند مصداق خبر قرآنی باشد؟
احمدی: من در تعریفم از خبر قرآنی، اندک تفاوتی بین فعالیت خبری در این حوزه و با دیگر حوزه‌ها می‌بینم. در مجموع در حوزه خبر یک بخش کار اطلاع‌رسانی و سپس نقد و بررسی فعالیت‌ها راجع به یک موضوع خاص است. اما تفاوتی که بین خبر قرآنی با دیگر خبرها قائل هستم در بحث تبلیغ و ترویج است. رسانه و فعالان در حوزه قرآن به جز وظیفه اطلاع‌رسانی، رسالت تبلیغ و ترویج قرآن را نیز برعهده دارند. مثلاً خبرنگار حوزه اقتصاد، اطلاع‌رسانی، تحلیل و نقد حوزه تخصصی خود را دارد، اما به شدت بر روی یک جریان اقتصادی خاص تبلیغ نمی‌کند، اما خبرنگار قرآنی به موازات موضوع خبر، این رسالت را باید برعهده گیرد تا موضوع تبلیغ و ترویج مفاهیم و آموزه‌های قرآنی را نیز در دستور کار داشته باشد. اگر بخواهیم در حوزه قرآن رویدادمحور عمل کنیم، به هیچ وجه کافی نیست. شاید یک خبر سیاسی یا اجتماعی به شکل ظاهر ماهیت قرآنی نداشته باشد، ولی اگر به عمق آن خبر وارد شویم، یک پاسخ و حتی یک راه حل برای آن موضوع از بطن قرآن می‌توان احصا کرد. از جانب خبرنگار قرآنی و هم رسانه قرآنی این دقت باید مد نظر قرار گیرد.
جعفرملک: من از یک بُعد دیگری به این پرسش پاسخ خواهم داد. معتقدم عبارت خبر قرآنی اشکال دارد. قرآن کریم حدود هزار و 400 سال پیش نازل شد و تفسیرها و مسائل مختلف اندیشه‌ای در آن مطرح شده است، ما چه خبری می‌خواهیم از آن ارائه بدهیم؟ پاسخ این است که در جامعه اسلامی زندگی می‌کنیم و تفکر ما با تفکر یک خبرنگار غربی باید متفاوت باشد. بر این اساس خبرنگار قرآنی صرف نداریم و حتی خبرنگار ورزشی هم می‌تواند یک خبرنگار قرآنی باشد، چون ملاک، فعالیتش نیست، بلکه خود آن شخص است. همان طور که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاقِ» آن خبرنگاری خبرنگار قرآنی است که توجه و اهتمام به آموزه‌های دینی در او دیده شود.
ایکنا – منظورم از این سؤال این است که خبر قرآنی خبری مربوط به قرآن است یا خبری مربوط به رویدادهای قرآنی مانند مسابقه و حفظ قرآن و آیا خبر سیاسی و فرهنگی و ... هم می‌تواند مصداق خبر قرآنی باشد؟
جعفرملک: الان خبر قرآنی منحصر به رویدادهای قرآنی شده و ممکن است در کنارش بحث‌های دیگری نیز مطرح شود. عموم مردم بیشتر مواردی را که به زندگی‌شان مرتبط است، پیگیری می‌کنند، مثلاً عرضه وام ودیعه مسکن به تازگی پس از افزایش قیمت اجاره‌بهای مسکن از سوی دولت مطرح شد. مراجع عظام تقلید، روی این موضوع حساس شدند، چون منبع قرآنی دارد و موضوع ربا مطرح می‌شود. در اصل این یک خبر اقتصادی بود که عموم مردم پیگیر آن بودند، اما وقتی متوجه شدند که موضوعی شرعی و فقهی در کنار آن مطرح شده است، منتظر شدند تا این بحث‌ها از سوی رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های قرآنی پیگیری شود و نتیجه دهد.
احمدی: شاید در ظاهر یک خبر اقتصادی نکته قرآنی نبینیم ولی این خبر لایه‌هایی از موضوعات معارفی در خود دارد و شاید برای پاسخ به آن، راه حل و نسخه‌ای در قرآن داشته باشد که متأسفانه در رسانه‌های ما از این بُعد پرداخته نمی‌شود. تأکید می‌کنم که خبر و اطلاع‌رسانی در حوزه قرآن به جز موضوع انعکاس فعالیت‌های قرآنی باید موضوع تبلیغ و ترویج قرآن را هم شامل شود که در این زمینه ضعف داریم.
ایکنا – تأکید داشتید که خبر قرآنی محصور به رویدادهای قرآنی شده، در حالی که حدود 17 سال است که به همت جهاددانشگاهی، ایکنا تأسیس شده تا جایگاه نشر اخبار قرآنی در سطح جهان اسلام باشد و شبکه‌های تخصصی قرآنی در صداوسیما نیز فعال هستند. جایگاه نشر اخبار قرآنی را چگونه می‌بینید؟ موانع کار آن را بیان کنید.
جعفرملک: در بحث جایگاه خبر در رسانه‌ها از منظر متفاوتی می‌توان نگریست. بیشتر بستگی به سیاست‌های هر رسانه دارد که آن خبر را چگونه منتشر کند. در اینجا اطلاعاتی را از رسانه‌هایی که در زمینه قرآن فعالیت دارند، بیان می‌کنم. چند وقت پیش یک کارشناس مذهبی، انتقادی به فعالیت رسانه‌های قرآنی داشت و این موضوع را مطرح کرد که چرا ما باید قرآن را محصور در شبکه قرآن بدانیم؟ البته بعدها این نقد کمی تعدیل شد. از منظر برخی کارشناسان این نقدها درست بود و جای آن بود که بیشتر روی آن کار شود. مسئولان شبکه‌های قرآنی پس از این نقدها صرفاً چنین پاسخ دادند که برنامه‌های مذهبی در دیگر شبکه‌های صدا و سیما جایگاه دارد و صرفاً در شبکه قرآن نیست.
اما در رسانه‌های مکتوب دیجیتال، هر یک از این رسانه‌ها یک جایگاه برای حوزه قرآن در نظر گرفته‌اند، به عنوان نمونه در خبرگزاری فارس و تسنیم در گروه فرهنگ(سرویس خبری)، عنوان قرآن و فعالیت‌های دینی آمده و در کنار آن اندیشه، حج، هیئت، وقف و ... نیز نام برده شده است. در خبرگزاری ایسنا عنوان قرآن نداریم، اما در بخش فرهنگی، زیرمجموعه(زیرسرویس) دین و اندیشه آمده است. در خبرگزاری مهر به صورت مفصل‌تر این مسئله مطرح شده و در زیرمجموعه دین و اندیشه، بحث قرآن و متون دینی، آئین‌ها و تشکل‌های مذهبی و ... است. اما در خبرگزاری‌های دیگر مثل رسا و ایلنا زیرمجموعه قرآنی نداریم و یا خبرگزاری حوزه که توقع بیشتری از آن می‌رود در زیرمجموعه علمی و فرهنگی آن فقط بحث دین و اندیشه مطرح است. در ایرنا در زیرمجموعه فرهنگ، قرآن و معارف را داریم. از خبرگزاری‌های تخصصی چون ایکنا، خبرگزاری شبستان و ... توقع بیش از این است. باز تأکید دارم که این مدل پرداختن‌ها به سیاست‌های خود رسانه‌ها بازمی‌گردد. یکی دیگر از مشکلات ما این است که فقط برای قشر خاصی برنامه‌ریزی می‌کنیم و از دلایل کم‌مخاطب بودن شبکه قرآن سیما نیز نبود فرم و محتوای به‌روز و جذاب است.
الان کانال‌های معارفی شبکه‌های اجتماعی از رسانه‌های رسمی به مراتب جلوتر و به دلیل ارائه مطالب خلاصه و رساتر جذاب‌ترند. شاید زمان برای خواندن یک مصاحبه مفصل نداشته باشیم، اما در شبکه‌های اجتماعی چند جمله جذاب از یک مصاحبه مفصل در یک خبرگزاری رسمی را منتشر می‌کنند و اینگونه مخاطب بیشتری دارند. به طور نمونه، منبر خوب و جذاب می‌تواند خود یک خبر باشد و با شکلی زیبا به جای صد نفر به اصطلاح پامنبری، صداها نفر از مباحث آن استفاده کنند. بیشتر به اطلاع‌رسانی پرداخته‌ایم و ضعف در محتوا داریم.
احمدی: چون به موضوع کلانِ رسانه اشاره شد از بعد دیگری وارد این بحث می‌شوم. البته توجه کنیم که اگر اینجا نقدی می‌شود، این نقد در ابتدا به خودمان وارد است. من در ابتدای عرایضم، دو دسته کلی را برای اخبار قرآنی و معارفی بیان کردم، یکی اصل اطلاع‌رسانی و دیگری وظیفه تبلیغ و ترویج است. در اینجا می‌خواهم صرفاً از انتشار اخبار قرآنی بدون تحلیل و به دور از تبلیغ و ترویج بگویم و تفاوتی که رسانه‌ها در پرداختن به انتشار اخبار قرآنی نهادهای حاکمیتی و دولتی با انتشار اخبار فعالیت‌های مردمی می‌گذارند.
الان کفه ترازو به سمت انتشار فعالیت‌های حاکمیتی سنگینی می‌کند، در حالی که اگر بخواهیم عادلانه بحث کنیم، کارهای مردمی در حوزه قرآن بیشتر است. رسانه‌ها فعالیت‌های قرآنی ـ مردمی را نمی‌بینند و خبرنگاران کمتر به آن می‌پردازند. یکی از دلایل آن این است که دستگاه حاکمیتی روابط عمومی دارد و خبرنگار خود را محصور در خبر روابط‌عمومی‌ها کرده است، اما احصای فعالیت‌های قرآنی ـ مردمی نیاز به پیگیری خود خبرنگار دارد. البته در حال حاضر با رشد شبکه‌های اجتماعی هر مرکز فرهنگی حتی حسینیه‌ها و مساجد، کانال‌ها و گروه‌های محلی را ایجاد کردند. فعالیت‌های کلان مردمی را داریم که باید رسانه عمومی به آن بپردازد و حتی فعالیت آن را تبلیغ کند. آفت بسیاری از رسانه‌ها این است که فعالیت مردمی را به عنوان کاری بازرگانی و اقتصادی می‌بینند، در حالی که فعالیت‌های دولتی را راحت‌تر می‌پردازند.
در موضوع نقد و بررسی فعالیت‌های قرآنی نیز ضعف وجود دارد. رسانه‌های عمومی که به این حیطه توجه بسیار کمی دارند. حتی رسانه‌های تخصصی قرآنی نیز به جای ارائه تحلیل، بیشتر به انعکاس خبر می‌پردازند که یکی از دلایل آن اشراف نداشتن یا ضعف اطلاعات خبرنگار و نپرداختن به جنبه‌های مختلف آن رویداد است. دلیل دیگر تعداد کم خبرنگاران درگیر در حوزه‌های قرآنی است که زمان و مجال پرداختن به همه رویدادها را ندارند.
در رسانه‌های عمومی، معمولاً نقد و بررسی رویدادهای قرآنی اهمیتی ندارد. گاهی از سوی مدیران این رسانه‌ها ابراز تمایل برای ورود به مشکلات فعالیت‌های قرآنی شنیده می‌شود، اما وقتی آن تحلیل، حاشیه‌ساز شده و از سوی نهادی اعتراضی می‌شود، مسئول آن رسانه عمومی می‌گوید من به اندازه کافی درگیر در مسائل سیاسی و... هستم، مرا درگیر مسائل فرهنگی و دینی نکنید.
اما در موضوع تبلیغ و ترویج این حوزه، فعالیت‌های خبرنگاران حتی در رسانه‌های تخصصی دینی نیز نزدیک به صفر و بیشتر معطوف به موضوع تلاوت و ترتیل قرآن است و به بحث‌های مفاهیم و تفسیری کمتر توجه می‌شود. رسانه‌های تخصصی باید معضلات اجتماعی را احصا و نسخه‌های قرآنی را مطرح کنند و در قالب‌های جذاب به ویژه استفاده از قابلیت‌های چندرسانه‌ای(مالتی مدیا) ارائه دهند.
ایکنا ـ وقت آن نرسیده که از مجموعه فعالان قرآنی در کشور اتاق فکری تشکیل شود؟
جعفرملک: بارها این پیشنهاد از جمله در نمایشگاه قرآن و حتی تشکیل باشگاه خبرنگاران قرآنی مطرح شده، اما تغییر سیاست‌ها و جابه‌جایی مدیران نهادها مانع کار شده است.
احمدی: البته نباید دستگاه‌ها برای تشکیل چنین باشگاهی ورود کنند. رسانه‌های قرآنی خود باید وارد شوند و این نقد را به ایکنا وارد می‌دانم که به عنوان خبرگزاری تخصصی نقش بزرگتری و راهبری را داشته باشد و حتی برای جریان‌سازی و وحدت‌رویه اتاق فکر ایجاد کند. فضایی که خبرنگاران با هم تبادل سوژه داشته باشند تا جریان رسانه‌ای حول یک موضوع مهم و ضروری جامعه ایجاد شود و هر رسانه به موضوع خاص و پراکنده‌ای نپردازد.
ایکنا – بسیاری معتقدند که در دوران کرونا فعالیت‌های قرآنی با افت مواجه شده است. آیا این موضوع را قبول دارید؟ علل آن را بگویید.
جعفرملک: نه تنها فعالیت‌های قرآنی بلکه همه حوزه‌ها درگیر این موضوع شده‌اند و همه به سمت فضای مجازی سوق یافته‌اند و فعالیت‌های قرآنی نیز کم و بیش به این سمت حرکت می‌کند. خود مسئولان نهادهای قرآنی اذعان دارند که در این زمینه کم‌کاری شده و بیش از این باید تخصصی بر روی فضای مجازی کار می‌شد و زیرساخت‌های فعلی کافی نیست و حال اینکه مزایا و معایب این فضا چیست؟ بحث مفصلی را می‌طلبد.
احمدی: بخشی از کاهش رویدادها طبیعی است، اما بخشی از آن غافل‌گیری نهادها و فعالان به خاطر ورود ضعیف‌شان به فضای مجازی بوده است. اگر کسی قبل از شیوع کرونا، در فضای مجازی پررنگ‌تر حاضر شده بود، پس از شیوع آن کمتر غافلگیر شد. فراموش نکنیم که از قبل در حوزه فعالیت‌های قرآنی یک افت زیاد و محسوسی را داشتیم. حدود سه سال پیش مقام معظم رهبری در دیدار با فعالان قرآنی این نکته را مطرح کردند که در حوزه فنون تلاوت کار انجام شده، اما در حوزه‌های عمومی ضعف داریم و بخشی از این افت از قبل بوده و شیوع کرونا عاملی شد تا این افت بیشتر نمایان شود.
صوت این میزگرد را بشنوید.
انتهای پیام
