تعداد محدود رسانه‌های قرآنی؛ مانع ایجاد فضای رقابتی و جذب مخاطب

سیدعباس انجام از جمله چهره‌های قرآنی کشورمان است که همزمان با فعالیت قرآنی باید به فعالیت‌های رسانه‌ای او نیز اشاره کرد. او در زمینه فعالیت‌های قرآنی سابقه داوری در مسابقات قرآن مختلف را از استانی تا بین‌المللی دارد و در بحث رسانه‌ای نیز مدیریت شبکه جهانی الکوثر و مدیریت گروه تلاوت شبکه قرآن و معارف سیما را برعهده داشته است. برای بررسی عملکرد رسانه‌های قرآنی، خبرنگار ایکنا، گفت‌وگویی با این چهره، که هم‌اینک مدير راديو عربی ـ آفريقایی معاونت برون‌مرزی صدا‌وسيماست،‌ داشته که در ادامه می‌خوانید؛

انجام درباره عملکرد رسانه‌های قرآنی گفت: در ابتدا باید استراتژی و اهداف کلان رسانه‌های قرآنی را بررسی کنیم تا متوجه شویم که چه چیزی برای ‌آنها ترسیم شده و در چه موقعیتی قرار دارند. هم‌اکنون هزاران شبکه رسانه‌ای در جهان فعال‌اند و همین تعدد باعث شده که شبکه‌ها به سمت تخصصی شدن حرکت کنند. شبکه‌هایی وجود دارد که مختص یک تخصص خاص همچون فیلم، سریال، کودک، ورزش، موسیقی و .. هستند تا مخاطب در هر ساعت از شبانه‌روز که تمایل داشته باشد، نیاز خود را برطرف کند. رسانه‌های قرآنی برای حضور در عرصه رقابت با دیگر رسانه‌ها باید برخی موارد را بیشتر مورد توجه قرار دهند که در ادامه به آنها اشاره خواهم کرد.

بیشتر بخوانید:

• نقش رسانه‌های قرآنی در تثبیت تشکیلاتی به نام «جامعه قرآنی»
• سهل و سخت کار در رسانه دینی
• ضرورت توجه سیاست‌گذاران رسانه‌ای به تولید و توزیع محتوای قرآنی

رئیس اسبق شبکه جهانی الکوثر با اشاره به اینکه در زمینه رسانه‌های قرآنی شاهد این تعدد نیستیم،‌ افزود:‌ در چنین وضعیتی اگر مخاطب به دنبال شنیدن یک تلاوت باشد، باید ساعت‌ها صبر کند تا نوبت پخش تلاوت در شبکه قرآن سیما فرابرسد، در حالی که در شبکه‌های تخصصی دیگر، تنوع به گونه‌ای است که مخاطب در هر لحظه به برنامه مورد علاقه خود دسترسی دارد. بنابراین اگر تعداد رسانه‌های قرآنی به اندازه‌ای بود که چند شبکه از شبکه‌های قرآنی فقط بحث تلاوت، چند شبکه بحث تفسیر، ‌چند شبکه بحث سبک زندگی دینی و ... را انعکاس می‌دادند، مخاطب دسترسی بهتری به محتواهای قرآنی و دینی داشت.

تأکید بر تعدد رسانه‌های قرآنی

مدیر شبکه عربی ـ آفریقایی سازمان صداوسیما گفت: اگر به جای یک شبکه قرآن یا یک رسانه قرآنی، چندین رسانه قرآنی داشته باشیم، هر کدام از آن رسانه‌ها به بخش‌های بیشتر و در عین حال جزئی‌تری از مسائل قرآنی می‌پردازند و مخاطبان تنوع و دسترسی بیشتری برای رسیدن به برنامه مورد نظر خود دارند. تمام عملکرد یک رسانه را نباید به موفق بودن آن رسانه در وضعیتی که ترسیم شد، اختصاص داد. بررسی عملکرد رسانه فقط این نیست که بگوییم رسانه‌های قرآنی موفق نبوده‌اند، بلکه باید ملاک‌های بیشتری را مورد توجه قرار دهیم. یکی از دلایلی که باعث شده تا احساس کنیم رسانه‌های قرآنی عملکرد موفقی نداشته‌اند، تعداد کم رسانه‌های قرآنی و فقدان امکانات بوده است.

وی در پاسخ به این سؤال که چون رسانه‌های قرآنی در جذب مخاطب موفق نبوده‌اند پس به همین یک دلیل می‌توان آنها را جزء رسانه‌های ناموفق به شمار آورد؟ اظهار کرد: نمی‌توانیم بگوییم موفق نبوده‌اند، چرا که این رسانه اگر موفق نبوده، به دلایلی خارج از چارچوب محتوای تولیدی در آن رسانه بوده و یکی از این دلایل، تعدد اندک آنها بوده است، در حالی که در عرصه‌های دیگر هزاران هزار شبکه و سایت و رسانه جدید مشغول فعالیت و در حال رقابت با یکدیگر هستند و از این طرف ما تنها یک رسانه قرآنی داریم و انتظار داریم عموم مردم به این سمت بیایند. معلوم است که این رسانه نمی‌تواند نیازها را برطرف کند. شاید عملکرد این رسانه‌ها نارضایتی ایجاد کند، اما این نارضایتی به خود رسانه بازنمی‌گردد، چرا که اینها تنها هستند و با محدودیت زمانی برای پخش برنامه نیز مواجه‌اند، به این معنی که بیشتر از 24 ساعت در طول شبانه‌روز نمی‌توانند برنامه پخش کنند.

نقد جهان‌شمولی رسانه‌های قرآنی 

مدیر اسبق گروه تلاوت شبکه قرآن و معارف سیما با تأکید بر اینکه یکی از مطالبات ما در موضوع رسانه‌های قرآنی می‌تواند تکثر، تعدد و ازدیاد این رسانه‌ها باشد تا به سمت تخصصی شدن بیشتر و آن‌گاه برطرف کردن نیاز هر کسی در هر لحظه و هر ساعتی حرکت کنیم، گفت: مطلب دیگر در مورد رسانه‌های قرآنی بحث جهان‌شمولی است. بسیاری از رسانه‌های دینی را می‌بینیم که موضوعات سیاسی در آن لحاظ نمی‌شود. سؤال این است که آیا قرآن آیات سیاسی ندارد یا نهج‌البلاغه اینگونه نیست؟ بحث خانواده چطور؟ چرا پرداختن به سبک زندگی در این قبیل رسانه‌ها کم است؟ پاسخ همه اینها باز هم در نبود امکانات است. مثلاً ایکنا چند خبرنگار دارد که بتواند تمام اتفاقات قرآنی را پوشش دهد و اصولاً چقدر بودجه برای این کار دارد؟ از سوی دیگر رسانه‌ها باید تفکر خود را در مورد انعکاس موضوعات سیاسی،‌ تنوع آیتم‌ها و ... بیشتر کنند. این امر مستلزم صرف هزینه و بودجه و استخدام نیروی انسانی بیشتر است تا رسانه‌ها بتوانند به تمام مقوله‌ها بپردازند.

مدیر شبکه عربی ـ آفریقایی سازمان صدا و سیما تصریح کرد: موضوع سوم در مورد رسانه‌های قرآنی توجه به پلتفرم‌های جدید است که اهمیت بالایی دارد. امروزه رسانه‌ها به حدی تکثر پیدا کرده‌اند که شاید انتظار نداشته باشیم به سایت و شبکه و رادیو مراجعه کنیم. الان پلتفرم‌های مختلف و متعددی از توئیتر، واتساپ، اینستاگرام و ... در دسترس قرار گرفته است که هر کسی با هر سطح از دسترسی می‌تواند به اخبار مورد نظر خود دست یابد. بنابراین اگر رسانه‌های قرآنی می‌خواهند عملکردی قابل قبول در این عرصه داشته باشند، باید مسلح و مجهز به تمام این پلتفرم‌ها و نیومدیاهای جدید باشند و این امر نیز مستلزم هزینه و نیروی انسانی است.

جایگاه حمایت‌های دولتی

وی مهم‌ترین مسئله‌ در بحث عملکرد رسانه‌ها را مربوط به حمایت مسئولان دانست و بیان کرد: به هر حال در بحث فیلم و سریال به خاطر مباحث سرگرم‌کنندگی و ... مخاطب به صورت جدی پیگیر است، اما در بحث قرآن اینگونه نیست. برای اینکه مباحث قرآنی نمود بیشتری پیدا کند، مسئولان باید از رسانه‌های قرآنی حمایت کنند تا در رقابت با دیگر تولیدات، به‌روز شوند. پس دولت باید از لحاظ امکانات و بودجه حمایت کند و تعدد و تکثر ایجاد کند.

انجام با تأکید بر اینکه اگر اعتقاد داریم که فقط قرآن جامعه را از وضعیت فعلی نجات می‌دهد، باید نگاه و توجه جدی‌تری به مباحث رسانه‌ای آن نیز وجود داشته باشد،‌ گفت: خود قرآن فرموده است: «وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا» اگر می‌خواهیم در آینده هیچ قدرت استکباری بر ما تأثیر نگذارد و شبیخون فرهنگی نخوریم، راه نجات ما در رجوع به قرآن است. رجوع به قرآن از طریق تکثر رسانه‌های قرآنی، ‌تعدد و سهل‌الوصول بودن آنها برای همه مردم میسر می‌شود.

دلایل موفقیت ایکنا

وی به توانمندی‌های خبرنگارانی که در یک رسانه فعالیت می‌کنند اشاره کرد و افزود: کار خبرنگار فقط بحث ثبت، ضبط و مخابره خبر نیست، امروزه در رسانه‌ها اعم از تصویری، شنیداری و مکتوب یکی از مهم‌ترین موارد تحلیل است. در حال حاضر در رسانه‌های روز دنیا بحث‌های تحلیلی بسیار مورد اقبال است. خبرنگار و هر ارسال‌کننده پیامی باید این وظیفه را برای خود تعریف کند که تحلیل درستی از خبری که مخابره کرده ارائه دهد. مردم به این امور علاقه‌مند شده‌اند و بیشتر، رسانه‌هایی را دنبال می‌کنند که تحلیل‌هایی درست از شرایط و وقایع انتشار دهند. بنابر این مسلح شدن به تحلیل یکی از راهکارهایی است که می‌تواند برای یک خبرنگار و یک رسانه مفید باشد. این موضوع شامل رسانه‌های قرآنی و دینی نیز می‌شود.

این داور مسابقات بین‌المللی قرآن بیان کرد: امکاناتی که رسانه‌های قرآنی در مقایسه با دیگر رسانه‌ها در اختیار دارند به حدی کم است که نمی‌توان تصور کرد عدم موفقیت‌ها در عرصه قرآنی مربوط به عملکرد رسانه است یا امکانات باعث شده تا به موفقیت نرسد. با تمام تعاریفی که موجود است، شبکه‌های قرآنی موفق عمل کرده‌اند، برای مثال ایکنا الان به ده‌ها زبان خبر قرآنی ارائه می‌دهد و در این عرصه هم تقریباً بی‌رقیب است. وقتی این خبرگزاری بی‌رقیب است، نمی‌توان گفت که در مقایسه با خبرگزاری دیگر موفق بوده است یا خیر. بنابر این در مأموریت خود، هر چند محدود، توانسته مخاطب جذب کند. اگر تعدد رسانه وجود داشته باشد، می‌توان تمام آیتم‌ها را مورد قیاس قرار داد و موفقیت یا عدم موفقیت یک رسانه را بررسی کرد.

چرا عامه مردم جذب رسانه‌های قرآنی نمی‌شوند؟ 

انجام درباره دلایل جذب نشدن مخاطبان عام به رسانه‌های قرآنی بیان کرد: یکی از این دلایل نبود، تفکر جهان‌شمولی در رسانه‌های قرآنی بوده است. ‌آیا قرآن آیات سیاسی یا اجتماعی و فرهنگی ندارد؟ اگر با این تفکر که فقط باید جامعه قرآنی به ما رجوع کند، پیش برویم، باید این تفکر را تغییر دهیم. باید بخشی از جهان سیاست را وارد دایره رویدادهای خود کنیم تا شاید از آن طریق مخاطبانی را جذب کنیم. ما با نقص در تفکر و استراتژی مواجه هستیم. چون فکر می‌کنیم قرآنی هستیم و نباید برخی چیزها را مورد استفاده قرار دهیم. در این صورت تفکر و اندیشه ما اشتباه است و مخاطب هیچ نقصی ندارد. اگر بین جهان سیاست، جهان خانواده و فعالیت‌های قرآنی و مفاهیم قرآنی رابطه ایجاد کنیم، می‌توانیم بخشی از پاسخ و نیاز مخاطب را ارائه دهیم.

انجام در مورد انعکاس رویدادها در رسانه‌های قرآنی به طرح این سؤال پرداخت که آیا مطرح کردن بحث سیل، زلزله و همیاری‌های اخیر در بحث کرونا و ... در رسانه‌های قرآنی شدنی است؟ و گفت: استراتژی و تفکری که وجود دارد این است که مسابقات بین‌المللی قرآن ایران یا مالزی رویداد بزرگی محسوب می‌شود. در حالی که سیل و اتفاقات ناگواری مانند کرونا نیز می‌توانند به عنوان رویدادهای بزرگ مورد پردازش قرآنی قرار بگیرند. در این شرایط سؤال این است که آیا حضور قرآنیان در چنین صحنه‌هایی می‌تواند اتفاق بزرگ قرآنی باشد یا خیر؟ اگر بیاییم در بطن جامعه قرار بگیریم و از درون جامعه به رسانه قرآنی نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که شاید اینها در اولویت بعدی باشد.

مدیر شبکه عربی ـ آفریقایی سازمان صدا‌وسیما با ذکر اینکه باید به مفاهیم بیشتر توجه کنیم، اظهار کرد: مفاهیم تغییر نکرده است، بلکه ما از آنها استفاده بهینه نکرده‌ایم. فقط به بخشی که مستقیم به قرآن پرداخته است توجه و فکر کرده‌ایم که فقط این موضوعات قرآنی هستند، در حالی که باید در این بخش غیرمستقیم به موضوعات بپردازیم. ندیده‌ایم جامعه قرآنی در رویدادهای مختلف اجتماعی ورود کند. اگر چنین چیزی صورت بگیرد، یک حرکت بزرگ قرآنی خواهد بود که نمود آن در جامعه بسیار است. پس تفکر و استراتژی یک بار دیگر باید مورد بازنگری و بازطراحی قرار گیرد. آن وقت می‌توانیم بگوییم که موفق بوده‌ایم یا خیر و توانسته‌ایم مخاطب را جذب کنیم یا نه. اگر نگاه به مفاهیم و استراتژی‌ها تغییر کند حتی پرداختن به رخدادهای اجتماعی با زمینه قرآنی می‌تواند پررنگ‌تر شود.

وی در پایان درباره مهم‌ترین چالش‌های پیش روی رسانه‌های قرآنی نیز بیان کرد: بحث توجه حکومت به رسانه‌های قرآنی، تکثر و تعدد، حرفه‌ای‌گری و تحلیل خبر، توجه به پلتفرم‌های جدید که در مورد همه آنها توضیح داده شد از مهم‌ترین چالش‌هایی است که رسانه‌ها با آن مواجه هستند و در صورت بهره‌مندی از آن می‌توانند مخاطبان خود را افزایش دهند.

گفت‌وگو از تیمور کاکایی