تشریح کم و کیف گزارش‌‌های مندرج در کتاب سال قرآن 98

پس از آنکه سال گذشته در یکی از جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی تدوین کتاب سال قرآن جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید، دبیرخانه این شورا طی فراخوانی از تمام دستگاه‌ها و نهادها خواست تا فعالیت‌های قرآنی خود را، که در سال ۱۳۹۸ اجرا کرده‌اند، اعلام کنند. پس از پایان این فراخوان و دریافت گزارش‌ از دستگاه‌های مختلف، تدوین این کتاب آغاز شد، کتابی که در آن فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها و نهادهای تخصصی و عمومی معرفی شده است. در این کتاب که اوایل امسال منتشر شد، «عملکرد قرآنی دستگاه‌ها» شامل عملکرد نهادهای تخصصی امور قرآنی (حدود ۱۰ نهاد) و کارنامه نهادهای غیر تخصصی قرآنی (حدود ۳۰ نهاد) بیان شده است. انتشار این کتاب به ویژه اعداد و ارقام آن سؤالاتی را به دنبال داشت. در ادامه با رضا سلامت‌پناه، معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، گفت‌‌وگو شده تا به سؤالاتی درباره این کتاب پاسخ دهد.

سلامت‌پناه در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در مورد اهداف نگارش این کتاب گفت:‌ پیامدسنجی میزان تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی و اسناد راهبردی آن، ارائه کارنامه ملی قرآن و انعکاس فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها و نهادها و نیز تعیین معیار برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کلان فعالیت‌های قرآنی کشور از جمله اهداف آن است.

وی درباره میزان مشارکت دستگاه‌ها در ارائه گزارش برای انتشار در این کتاب اظهار کرد: در میان حجم گسترده فعالیت‌های قرآنی مسئولیت عظیمی برعهده تعدادی از نهادهای دولتی و عمومی است که عمدتاً به اجرای برنامه‌های قرآنی تخصصی، ستادی و راهبری می‌پردازند. به منظور تدوین این کتاب، پس از پیگیری‌های مکتوب و شفاهی از 13 دستگاه و نهاد تخصصی قرآنی، 9 دستگاه گزارش عملکرد خود را ارسال کردند. متأسفانه چهار دستگاه گزارشی از عملکرد سال 1398 ارائه نکردند.

معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: این چهار دستگاه شامل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان صدا و سیما و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه هستند. با توجه به اینکه سالانه بخشی از بودجه عمومی کشور و اعتبار صندوق مشارکت توسعه فرهنگ قرآنی به این دستگاه‌ها اختصاص می‌یابد، امید است که آنها با وجود فعالیت‌های گسترده قرآنی، در سال‌های آتی به ارائه گزارش سالانه اهتمام ورزند و با شفافیت در ارائه گزارش عملکرد، موجب ارتقای سطح کمّی و کیفی فعالیت‌ها و اعتبارات شوند.

وی تصریح کرد: کتاب سال قرآن فرایند و خروجی‌ عملکرد قرآنی دستگاه‌ها و نهادها را گردآوری و ارائه کرده است، اما از آنجا که هدف فعالیت قرآنی تحقق اهداف نظام توسعه فرهنگ قرآنی مبنی بر تعمیم و تقویت ایمان و نیز تحقق آموزه‌های قرآن و عترت در رفتار فردی و اجتماعی است، انتظار می‌رفت که در کتاب سال نتایج و آثار فعالیت‌های قرآنی سال نیز بازتاب یابد. لذا بدین منظور پیمایش ملی سنجش شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی طراحی شده که از سال 1400 نتایج آن در کتاب سال منتشر خواهد شد. کتاب سال 98 دربرگیرنده معرفی اجمالی فعالیت‌های قرآنی 40 دستگاه است. مسلماً حجم وسیعی از فعالیت‌های قرآنی سالانه به دلیل نبود ارائه گزارش در این کتاب منعکس نشده است. امید است که در سال آینده دستگاه‌هایی که به هر دلیلی موفق به ارائه گزارش نشدند، همراهی بیشتری داشته باشند.

سلامت‌پناه درباره اعداد و ارقام مذکور در کتاب و هم‌پوشانی‌ آنها و ارزیابی‌های احتمالی نیز گفت: رویکرد کتاب سال 98 بر پایه اعتماد به گزارش‌های خوداظهاری دستگاه‌ها بدون صحت‌سنجی و ارزیابی آنها بوده است. با وجود این در آینده در کنار توصیف، برای ارزیابی نیز تلاش خواهد شد. دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی برای سال نخست با رویکرد اعتماد به گزارش‌های دریافتی به انعکاس آنها پرداخت و ارزیابی دقیق، صحت‌سنجی و اعتبارسنجی گزارش‌ها از سال آینده انجام خواهد شد.

معاون دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به ساختار این کتاب اشاره کرد و افزود: کتاب سال 98 در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول به ارائه عملکرد قرآنی دستگاه‌ها پرداخته که در قسمت اول کارنامه نهادهای تخصصی امور قرآنی و در قسمت دوم کارنامه نهادهای غیرتخصصی قرآنی ذکر شده است. بخش دوم با بررسی و تحلیل عملکرد بخش قبلی در برگیرنده گونه‌شناسی و طبقه‌بندی فعالیت‌ها در چهار حوزه «آموزش قرآن»، «پژوهش قرآن»، «تبلیغ و ترویج قرآن» و «فعالیت‌های چند حوزه‌ای و مدیریتی» است در مرحله بعد هم تحلیل و سنجش آنها ارائه شده است.

وی تصریح کرد: دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی از نظر فعالیت قرآنی به دو گروه قابل تقسیم هستند: گروه اول دستگاه‌هایی که جامعه هدف آنها کارکنان دستگاه و حداکثر خانواده‌های آنها هستند. این دستگاه‌ها عمدتاً فاقد بخش قرآنی (ساختار) مستقل‌اند و فعالیت‌های قرآنی آنها از سوی بخش‌های آموزشی و فرهنگی و روابط عمومی صورت می‌گیرد. گروه دوم دستگاه‌هایی هستند که جامعه هدف آنها عموم مردم یا اقشاری‌اند که جزو کارکنان دستگاه محسوب نمی‌شوند. این دستگاه‌ها عمدتاً بخش قرآنی (ساختار) مستقلی دارند که در سطح اداره، اداره‌کل، مرکز، دفتر، معاونت یا سازمان قرآنی است. از بین دستگاه‌های گروه اول سی دستگاه گزارش سال 98 خود را ارائه کردند و از بین این دستگاه‌ها 12 دستگاه گزارش ارائه نکردند. همچنین امکان دریافت گزارش عملکرد بخش مردمی برای درج در کتاب میسر نشد و امیدواریم که در ادوار آتی محقق شود.

سلامت‌پناه در پایان در مورد نتایج تدوین این کتاب گفت: مسلماً نتایج آن، پس از بررسی در نهادهای راهبر فعالیت‌های قرآنی کشور، در نحوه برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، ساماندهی، هماهنگی فعالیت‌های قرآنی و به تبع آن تخصیص منابع و اعتبار در سال‌های آتی تأثیرگذار خواهد بود. از آنجا که دریافت گزارش از دستگاه‌ها به منظور تدوین کتاب سال، اولین تجربه خود را پشت سر گذاشت بخشی از گزارش‌های دریافتی ناقص و گاه مبهم و غیر مرتبط ارائه شده‌اند.