معروف و منکر باید مطابق فطرت انسانی باشد
رئیس سابق پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر در سومین نشست هم‌اندیشی این ستاد با بیان اینکه معروف منکر باید مطابق فطرت انسانی باشد، گفت: فطرت همان نهاد انسانی بوده و در بین همه انسان‌ها مشترک است.
به گزارش ایکنا به نقل از اداره‌کل روابط عمومی ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور، سومین جلسه نقد و بررسی مباحث امر به معروف و نهی از منکر با ارائه حجتالاسلام محمدعلی معلی، مدیر سابق پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر در محل سالن جلسات این ستاد برگزار شد.
حجت الاسلام معلی در این نشست اظهار کرد: همه فکر می‌کنند که امر به معروف و نهی از منکر دارای معنای بدیهی و روشن و بی‌نیاز از تحقیق و پژوهش است؛ در حالیکه مثل بسیاری از واژگان، تبادر ذهنی امر به معروف و نهی از منکر با آن چیزی که در قرآن است، بسیار فاصله دارد.
وی افزود: اصل بحث در تعریف معروف و منکر و تعریف امر و نهی است. در همه بحث‌های علوم اسلامی تعریف موضوع بسیار مهم است. امروز ما با موضوعات جدیدی مواجه هستیم که اگر فقیه این موضوعات را نفهمد، نمی‌تواند راجع به آن‌ها فتوا داشته باشد و فهم موضوعات گاهی مستلزم تخصص در یکی از علوم انسانی است. کار بسیار مشکل اما در عین حال شیرین و راهگشاست، به شرطی که این علوم انسانی به دین عرضه شود. برخی از علوم خیلی با مفاهیمی که ما در اسلام داریم منطبق است.
وی گفت: تبادر ذهنی ما از بعضی واجبات بهم ریخته است. مثلا در دوره طاغوت تبادر ذهنی از صبر این بود که کاری نکنید و تحمل کنید؛ در حالیکه معنای واژه صبر این نیست. واژه صبر یعنی اینکه مبارزه کن و هزینه مبارزه را تحمل کن و از مبارزه منصرف نشو و راهت را ادامه بده. مقام صابرین از مجاهدین بالاتر است؛ یعنی مجاهدی که حین شدت جهاد صبر می‌کند و از اعتقاد خود باز نمی‌گردد این مقام صابر دارد. اما آن وقت تبادر ذهنی از صبر چیز دیگری بود و بنابراین ما نو به نو باید به قرآن مراجعه کنیم و قرآن را مصادره به مطلوب نکنیم.
معنای معروف گسترده‌تر از واجبات است
این پژوهشگر حوزه امر به معروف و نهی از منکر تأکید کرد: یهود در صدر اسلام واژگان را تحریف می‌کردند و مسئله فقط تحریف قرآن نبود. ما حق نداریم واژگان را تحریف کنیم و اگر قرار است امر به معروف و نهی از منکر داشته باشیم، باید رعایت این واژگان را بکنیم. مراجع تقلید هم همانگونه که نگاهبانی مرزهای جغرافیایی کشور اسلامی را واجب می‌دانند، باید برای واژگان هم نگهبان بگذارند، آن هم نه فقط واژگان وحیانی بلکه کل واژه‌ها.
وی افزود: در آیه 113 سوره مبارکه آل عمران داریم که اهل کتاب امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. این امر به معروف را نمی‌توانیم بگوییم که امر به واجبات است، چون همه اهل کتاب مسلمان نیستند که با واجبات ما آشنا باشند. اگر هم واجباتی وجود دارد، غیر از واجبات اسلامی است که البته ممکن است منطبق باشد اما از پیامبر ما نگرفته‌اند. پس این واجبات چیست؟ این واجب واجب فطری و عقلی و عقلانی به معنای عقل جمعی است. واجبی که با حسن و قبح ذاتی افعال مناسبت دارد.
حجتالاسلام معلی ادامه داد: باید فطرت را معنا کنیم تا هر کس مشهورات زمانه خود را به عنوان فطرت القا نکند. فطرت باید با با موازین باشد همانطور که برای احادیث در اصول فقه موازینی تعیین شده است، برای استنباط از فطرت نیز باید موازینی باشد. در این آیات از قرآن معلوم می‌شود که معروف و منکر باید یک معنای جهانی داشته باشد و بنابراین نمی‌تواند فطری نباشد. معنای معروف بسیار گسترده‌تر از سایر احکام و واجبات است و منظور هم این نیست که واجبات دیگر معروف نیستند. یکی از شرایط معروف این است که باید فعل باشد تا بتوان به آن امر کرد و این فعل در جامعه معروف باشد. البته معروف با مشهور فرق می کند.
این پژوهشگر امر به معر وف و نهی از منکر سپس، درباره آیات 102 تا 105 سوره آل عمران اظهار کرد: آیات قرآن مقدمه دارند و امر به معروف و نهی از منکر در این آیه به یک سطح بالاتری از اجرا اشاره دارد. بالاترین سطح امر به معروف و نهی از منکر در این آیه مطرح شده است. اگر کسی فکر کند که همه آیات یک سطح از امر و نهی و معروف و منکر را در نظر دارند این اشتباه است. اجرای بعضی معروف ها جز با افراد برگزیده و اهل فکر پژوهش ممکن نیست. از طرفی امر به معروف و نهی از منکر نباید مخالف وحدت باشد و هر آنچه باعث انسجام جامعه شود معروف است.
وی افزود: در صدر این آیه مؤمنان را خطاب می‌کند و می‌فرماید که تقوا پیشه کنید. شهید مطهری معتقد است که پرهیز برای تقوا معنای درستی نیست و در گذشته کسی تقوا را به پرهیز معنا نمی کرد. تقوا یعنی نگاهبانی خویشتن یا خویشتنبانی. اگر ما می‌خواهیم از خویشتن نگهبانی کنیم، باید قبول کنیم که چیز با ارزشی است.
حجتالاسلام معلی گفت: در آیه مذکور تأکید روی «حبل الله» نیست، بلکه روی «جمیعا» است. بعد هم می‌فرماید «ولا تفرقوا» یعنی تأکید روی تاکید. دوباره در جای دیگر می‌فرماید «ولا تکونوا کالذین تفرقوا»، مثل آن‌هایی که تفرقه ایجاد کردند نباشید. از این آیه معلوم می شود که هر جا تفرقه هست ما باید توقف کنیم. امر به معروف و نهی از منکر باید موجب جمعیت شود نه تفرقه.
حجتالاسلام معلی اظهار کرد: شکی نیست که تفرقه منکر است و با وحدت است که کار جلو می‌رود. اگر یک امر به معروفی این وحدت را شکست، نتیجه همان می‌شود که ما باید وحدت را حفظ کنیم. اقدام به امر به معروف با اجتناب از انشقاق راه حل دارد و ما باید راه آن را پیدا کنیم. امام حسین(ع) مدینه‌ای را رها کرد که به روایت تاریخ از هر چند خانه یکی صدای ساز و آواز و فحشا بیرون می‌آمد. امام(ع) این‌ها را رها کرد و علیه حکومت یزید قیام کرد، با آن قیام امام حسین(ع) امر به معروف را بشناسیم.
وی گفت: رهبر انقلاب وقتی اولین بار بحث امر به معروف و نهی از منکر را مطرح کردند، عده‌ای در خیابانها راه افتادند و امر به معروف حجاب می‌کردند و به روی مردم تیغ می‌کشیدند و بر پیشانی خانم‌های بدحجاب پونز می‌چسباندند. بلافاصله رهبر انقلاب روحانیون تهران را جمع کردند و گفتند که من چه زمانی گفتم یک گروه خاص راجع به یک موضوع خاص در یک نقطه خاص امر به معروف و نهی از منکر را خراب کنند؟
وی افزود: بارها از طرف ستاد خدمت مقام معظم رهبری رفتیم و ایشان فرمودند که کار شما باید عمق داشته باشد. عمق کار شما باید بیشتر از ورودی‌ها باشد و مثال زدند که وقتی به فروشگاهی می‌رویم، عرض ویترین آن با عرض کل فروشگاه برابر است، اما وقتی می‌خواهیم وارد خانه شویم، درگاه کوچکی دارد که عمق آن را نشان می‌دهد. شما باید مثل خانه باشید نه فروشگاه. یکی از شئون حفظ نظام این است که مردم را جذب کنیم، اگر درگیر شویم که نظام حفظ نمی‌شود.
حجتالاسلام معلی ادامه داد: منظور ما این نیست که امر به معروف حجاب را کنار بگذاریم. یا باید در روش‌ها تجدید نظر کنیم و یا اولویت را تغییر دهیم. فطرت یعنی نهاد انسانی؛ آنچه که بین همه انسان‌ها مشترک است. البته تفاوت‌هایی هم وجود دارد و اگر ما روی آن تفاوت‌ها تأکید کنیم، تفرقه پیدا می‌شود. وقتی می‌گوییم معروف فطری است یعنی باید برویم روی مشترکات، وقتی برویم سراغ مشترکات جامعه دچار تفرقه نمی‌شود. البته گاهی جامعه نیز یک عادت ثانویه پیدا می‌کند، مثلا در قوم لوط یک عادت بدی جانشین فطرتشان شد. ما به آن عادت معروف نمی‌گوییم چون جزء ذات انسان نیست. ما یک فطرت اجتماعی داریم و یک فطرت فردی که فطرت فردی جذب و انجذاب سرشتی ماست. فطرت اجتماعی این است که مثلا صهیونیسم را محکوم می‌کنیم.
در ادامه، هاشمی گلپایگانی، دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر نیز در سخنانی اظهار کرد: آنجا که بین طبیعت و فطرت در عرصه اجتماعی تعارض ایجاد می‌شود، رویکرد ما نسبت به امر به معروف و نهی از منکر باید چگونه باشد؟ همچنین، جامعه ما روی خیلی از مسائل وحدتی دارد که به نظر می رسد مقبول نیست. در اینجا باید چگونه عمل کنیم؟
وی افزود: ما در ستاد امر به معروف و نهی از منکر باید سیاست گذاری کنیم و فلسفه وجودی پژوهشکده قم هم همین است. باید کار علمی و پژوهشی باشد اما این بحث ها باید به کار سیاست گذاری بیاید. باید معلوم بشود که آیا قوانین جمهوری اسلامی معروف است یا خیر؟ ما در ستاد بگوییم که مسئول پیگیری قوانین هستیم یا فراتر از قوانین هم چیزهایی هست؟
حجتالاسلام معلی در پاسخ به این سؤالات بیان کرد: قوانین جمهوری اسلامی معروف هستند، اما باید ببنیم عوامل تصویب کننده توجه داشته‌اند که باید مطابق معیارهای معروف قانون تصویب کنند یا خیر. شورای نگهبان فقط اعلام می‌کند که قوانین مطابق شرع هست یا خیر، اما یکی از نکات این است که معروف باید در اجتماع نیز به عنوان معروف پذیرفته شود.
