دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث در پله 28

به گزارش ایکنا، در این شماره از دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث مقالاتی با عناوین «اصول مواجهه با انواع متکدیان، بر اساس آموزه های قرآن و احادیث»،‌ «اعتبارسنجی دعای عدیله»، «بازخوانی زمینه محور - متن محور آیات آغازین سورۀ توبه در مسئلۀ جهاد ابتدایی»، «جریان نوگرای فهم قرآن کریم در تونس؛ مطالعه موردی: نقد و بررسی روش تفسیری محمد طالبی»، «روش‌های نقد لفظی متن حدیث در جواهر الکلام»، «بررسی شاخصه‌های رخداد زبانی قرآن در دوگانۀ «گفتار/نوشتار» با تأکید بر احادیث اهل بیت(ع)»، «کاربست روش تحلیل گفتمان در راستای فهم نصوص دینی و زمینه‌های صدور آن»، «مبانی و پیش‌فرض‌های فضل‌ الرحمان در کتاب مضامین اصلی قرآن»، «مراحل تاریخی شکل‌گیری نظام حقوق اقتصادی در قرآن کریم»، «معناشناسی «مثانی» در قرآن کریم با رویکرد زبان‌شناسی اجتماعی»، «نقش اختلاف نُسَخ در گوناگونی برداشت‌ها: مطالعه موردی حدیث «علیّ ممسوس فی ذات الله»» و «نقش جریان تاریخی تدلیس سندی در بازیابی روایات امام صادق (علیه السلام) از جوامع روایی اهل سنت» منتشر شده است.

اصول مواجهه با انواع متکدیان، بر اساس آموزه های قرآن و احادیث

در طلیعه نوشتار «اصول مواجهه با انواع متکدیان، بر اساس آموزه های قرآن و احادیث» می‌خوانیم: یکی از موضوعاتی که امروزه برای بسیاری از مردم مسأله‌ساز شده است، مسأله نحوه مواجهه با متکدیّان - علی‌الخصوص متکدیان خیابانی- است. این مسأله زمانی مسأله‌سازتر می‌شود که تکدی‌گری سازمان‌یافته تبدیل به یک حرفه گردد و درنتیجه تبدیل به یک معضل و آسیب اجتماعی برای جامعه اسلامی شود. سؤال اصلی این پژوهش عبارت‌است‌از اینکه نحوه مواجه درست با متکدیان خیابانی چگونه است؟ برای پاسخ به این سؤال با مراجعه به آیات و روایات معتبر، می‌توان اصول عام و اصول خاصی را استخراج نمود. اصول عام کمک به متکدیان عبارت است از حرمت طرد، تحقیر، منّت‌گذاری و آزار و اذیت متکدیان. اصول خاص نیز ناظر به اقسام متکدیان است؛ در مواجهه با متکدیان واقعی، اصل بر کمک تا سرحد بی‌نیازی است و در مواجهه با متکدیان مشکوک اصل بر صحّت ادعای فقر و کمک حدأقلی است. در مواجهه با متکدیان غیرواقعی، اصل بر حرمت تعاون بر اثم و اکل مال به باطل است.

اعتبارسنجی دعای عدیله

نویسنده مقاله «اعتبارسنجی دعای عدیله» در طلیعه نوشتار خود آورده است: بخشی از دعاهایی که در میان مسلمانان رواج یافته و در برخی از کتب ادعیه به‌عنوان یک متن حدیثی و مأثور نقل شده، از اعتبار لازم برخوردار نبوده و یا اسناد آن به دست نرسیده است. به نظر می‌رسد یکی از این دعاهای مشهور و فاقد سند، دعای عدیله باشد. بررسی پیشینه­ی وجود این دعا در متون کهن، میزان توجه عالمان دینی، فقیهان و محدثان به این دعا و نیز نقد سندی و تحلیل محتوایی آن، راه دستیابی به اعتبار یا عدم اعتبار آن را هموار می­نماید. ازاین‌رو، پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن بیان دیدگاه­های مطرح‌ شده در خصوص این موضوع، میزان اعتبار متن این دعا را مورد نقد و بررسی قرار دهد. به نظر مؤلف، متن مشهوری که نام دعای عدیله را بر خود گرفته و به امام علی (علیه السلام) منسوب شده است، به دلایلی چند ازجمله؛ مرسل بودن متن دعا و همچنین موجود نبودن آن در متون معتبر حدیثی و دعایی و نیز پاره­ای از ناروایی‌های متنی و محتوایی، فاقد ویژگی‌های ادعیه مأثوره از اهل بیت (علیهم السلام) بوده و امکان انتساب به ایشان را ندارد.

جریان نوگرای فهم قرآن کریم در تونس

در طلیعه نوشتار «جریان نوگرای فهم قرآن کریم در تونس؛ مطالعه موردی: نقد و بررسی روش تفسیری محمد طالبی» آمده است: جریان‌های فهم قرآن کریم در تونس معاصرحاصل تلاقی دو جریان اصلاح گرایی و مدرنیته گراییِ شکل گرفته در زیستْ محیطی صوفیانه است و به دو شاخه ی کلی سنت گرایان و نوگرایان تقسیم می شود. دکتر محمد طالْبی (2017-1921) متفکر مسلمان قرآنی تونسی پس از تربیت در محیطی صوفیانه و گذراندن تحصیلات عالیه در محافل دانشگاهی فرانسه توانست با تکیه بر تخصص تاریخی و استفاده از روش های جدید تحلیل تاریخی، انسان شناختی و معناشناختی جایگاهی مهم در تأسیس جریان نوگرای فهم قرآن در تونس معاصر دارد؛ مُدرنیته گرایی، متن محوری، تأویل پذیری و تقدس زدایی از فهم سلفی مهمترین مبانی و عقلی-فلسفی، اومانیستی و استشراقی برجسته ترین گرایش های او در نظریه پردازی فهم قرآن است. تفسیر آیات قرآنی مرتبط با موضوعاتی مانند آزادی دینی، أمت اسلامی، نظام سیاسی، گفتگوی ادیان و زدن زنان در آثار متعدد عربی و فرانسوی طالبی فراوان است. روش طالبی در باره ی فهم قرآن با استقبال نوگرایان بویژه دانشگاهیان روبرو شد اما سنت گرایان روش پژوهشی او را بیگانه از علم الشریعة الإسلامیه دانستند.

روش‌های نقد لفظی متن حدیث در جواهر الکلام

در چکیده نوشتار «روش‌های نقد لفظی متن حدیث در جواهر الکلام» می‌خوانیم: روایات، سنت معصومان علیهم السلام را که بیان‌گر کلام خداوند است برای ما گزارش می‌کند اما احادیث در گذر زمان دچار آسیب‌های متعددی شده، از این‌رو ضروری است با استفاده از آگاهی‌های حدیث‌پژوهان خبره، روش‌های نقد لفظی متن احادیث شناسایی گردد. از آن‌رو که کتاب جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام می‌تواند در این راستا راهگشای باشد. نوشتار پیش‌روی با روش توصیفی-تحلیلی درصدد است روش‌های نقد لفظی متن احادیث را از منظر صاحب جواهر مورد بررسی قرار دهد یافته‌ها نشان می‌دهد: روش‌های نقد لفظی متن حدیث که صاحب جواهر از آنان بهره برده است به دو گونه پرکاربرد و کم‌کاربرد تقسیم می‌شود. موارد پرکاربرد عبارتنداز: اضطراب در روایت، تصحیف در حدیث، زیاده و نقیصه در روایت و ادراج در حدیث. صاحب‌جواهر در موارد پرکابرد، به عوامل، قراین شناسایی، پیامدها و راه‌حل‌ها اشاره می‌کند. روش‌های کم‌کاربرد عبارتنداز: رکاکت لفظی، وضع در حدیث، وقوع نقل به معنا، قلب در روایت، عدم یکپارچگی در متن حدیث، وقوع تقطیع نامناسب، عدم شیوع تعبیر، مخالفت با شأن معصوم علیه السلام.

مبانی و پیش‌فرض‌های فضل‌ الرحمان در کتاب مضامین اصلی قرآن

در چکیده مقاله «مبانی و پیش‌فرض‌های فضل‌ الرحمان در کتاب مضامین اصلی قرآن» آمده است: سخن از جاودانگی پیام قرآن در عین تطبیق با شرایط تاریخی عصر نزول برای قرآن‌پژوهان معاصر، جایگاه ویژه‌ای دارد. بر همین اساس، آراء و رویکردهای نواندیشان، محل منازعه بین اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان شده است. در این میان، فضلالرحمان فیلسوف و نواندیشی است که با اتکا به علوم فلسفه، فقه و کلام اسلامی در پی رفع تقابل اسلام و کارآمدی قرآن با دنیای مدرن بوده است. مضامین اصلی قرآن که به گزارش مضامین قرآن با رویکرد کل‌نگرانه با نگاهی نو اختصاص دارد، بی آن‌که سخنی از تفاسیر کلاسیک به میان آورد، از خود قرآن برای فهم قرآن بهره برده و از این رهگذر، روح اصلی قرآن «اخلاق قرآنی» را نشان داده است. لذا می‌توان گفت روش فضل‌الرحمان در فهم آیات، توجه به زمینه‌ی تاریخی نزول آیه و پیام منسجم آن است. پژوهش حاضر به دنبال این است که از طریق توصیفی – تحلیلی به این سؤال پاسخ دهد که مبانی فضل‌الرحمان در بیان برخی دیدگاه‌های اعتقادی و فقهی او در این کتاب چیست؟ در راستای پاسخ به این سؤال، دستاوردهای این پژوهش در چهار مبنای: تاریخ‌گرایی، اخلاق‌گرایی، تجددگرایی و عینی‌گرایی مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.