علیزاده موسوی: نویورت نگاه همدلانه با وحیانی‌بودن قرآن دارد / پورطباطبایی: لزوم احتیاط در تأیید رویکرد خاورشناسان

به گزارش ایکنا، نشست نقد و بررسی «معرفی و نقد رابطه قرآن و کتاب مقدس؛ بررسی دیدگاه نویورت» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحامد علیزاده موسوی، نویسنده این اثر و برخی از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد. 

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مبینی، رئیس پژوهشکده مطالعات تطبیقی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سخنانی بیان کرد: در این کتاب، نوعی رویکرد منتقدانه به دیدگاه‌ها در رابطه قرآن و کتاب مقدس بیان شده است؛ نویورت، نظریه‌پردازی جدیدی در مقایسه با سایر مستشرقان دارند، لذا انتخاب ما در این راستا بوده است.

تأکید بر نقد منصفانه

وی افزود: البته رویکرد ما در نوشتار این اثر، نقد آراء وی بوده و اگر از رویکرد همدلانه وی تجلیل شده از روی داوری منصفانه بوده است؛ زیرا ما در عین نگاه نقادانه به خاورشناسان غربی باید انصاف علمی را با استناد دقیق رعایت کنیم.

مبینی همچنین با بیان اینکه امکان ارتباط اینترنتی وبیناری با وی مقدور نبوده است تا در این نشست نظراتشان را بیان کنند، افزود: نشست‌های متعددی با حضور ناقدان داخلی و حتی خاورشناسان خارج از کشور در راستای دیدگاه‌های نویورت در آینده برگزار خواهد شد. 

رسالت پاسخگویی به شبهات

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی، نویسنده این کتاب در سخنانی، بیان کرد: این اثر به همت پژوهشکده مطالعات تطبیقی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تألیف شده است؛ حجت‌الاسلام مبینی پیشنهاد ترجمه این اثر را به بنده دادند که شالوده فکر و منش نویورت و محصول 14 مقاله با تمرکز بر رابطه قرآن و متون مقدس است.

وی افزود: نسبت به خانم نویورت دیدگاه‌های متضادی وجود دارد؛ برخی او را همراه با اسلام و قرآن می‌دانند و اینکه او قرآن را وحیانی می‌داند، ولی برخی این رویکرد را قبول ندارند و به برخی از متون وی استناد می‌کنند؛ این ابهام ما را بر آن داشت تا به این کار ورود کنیم. البته خود خانم نویورت در مصاحبه‌های خود در داخل و خارج کشور بر وحیانی بودن قرآن تأکید کرده است، ولی آیا وحیانی بودن از دید وی دقیقاً مترادف با معنایی است که ما به آن معتقدیم؟.

علیزاده موسوی اضافه کرد: وی می‌گوید به وحیانی بودن قرآن معتقدم، ولی وقتی می‌خواهم قرآن را مطالعه کنم کاری به علم خدا ندارم و آن را از نگاه تاریخی و کتابی که وحی نیست، مورد مطالعه قرار می‌دهم. وی قرآن را به مثابه دو نسخه بررسی کرده است؛ یکی نسخه متعالی که دسترسی به آن وجود ندارد و نسخه غیرمتعالی که نسخه‌ای از فراز نیست، بلکه از فرود است؛ یعنی متن موجود از گفت‌وگوی مسلمین، مسیحیان و یهودیان و پیامبر(ص) با اینها شکل گرفته است که بنده نقد جدی بر این دیدگاه وارد کرده‌ام.  

وی اضافه کرد: کتاب 4 فصل و مقدمه دارد و سیری بر ورود نویورت در عرصه قرآن‌پژوهی و همراهی وی با این مقوله به صورت تحلیلی ارائه شده است. از جمله مباحث، رویکرد نویورت به ساختار سوره‌های مکی است. در فصل اول کتاب روش‌شناسی، مبنا و پیش‌فرض نویورت بحث شده است؛ زیرا در نقد خاورشناسان حتماً باید به مبانی و پیش‌فرض‌ها و اصول هرمنوتیک مستشرقان ورود کنیم. در حوزه کتاب مقدس، از قرن 16، نقد این کتاب شروع شد و همین روش توسط مستشرقان از قرن 19 شروع شد؛ لذا نویورت هم بر نقد صوری و متن رسمی قرآن شروع کرده است. نقد صوری هم در حقیقت همان بافت نزول قرآن است.

روش تاریخی انتقادی

علیزاده موسوی تصریح کرد: یکی از روش‌های نویورت روش تاریخی انتقادی است، این روشی در برابر  تاریخی نقدی است که قرآن را وحیانی می‌داند، ولی روش انتقادی، سنجش متن قرآن با علم تاریخ است؛ وی در پروژه کرپوس کرانیکوم همین روش را دنبال کرده است؛ روش دیگر وی، سبک‌شناسی و بررسی کوتاهی و بلندی قرآن است. روش دیگر وی منبع‌شناسی است؛ ویژگی او در این عرصه بهره‌گیری از مطالعات قدیمی است، بهره‌گیری از سیره پیامبر(ص) و تفسیرها که خیلی از مستشرقان آن را جزء منابع قرار نمی‌دهند.

وی افزود: از مبانی دیگری وی اصول هرمنوتیکی است که وی به سوره به عنوان واحد اصلی توجه می‌کند و نه آیه، همچنین بررسی قرآن با توجه سیر تاریخی و زمانی سوره‌ها از دیگر مبانی وی است و معتقد است که باید ترتیب نزول سوره‌ها را بدانیم؛ وی در این راستا، ترتیب نولدکه را پذیرفته است. نظر وی این است که گرچه دیدگاه نولدکه مورد قبول است، ولی باز نیاز دارد مورد واکاوی و اصلاح قرار بگیرد و اهداف وی این است که چینش مجددی از ترتیب سور ارائه دهد.

ماهیت شفاهی و گفتاری قرآن

علیزاده موسوی افزود: فصل دوم، تبیین دیدگاه وی در مورد رابطه قرآن و کتاب مقدس است؛ دیدگاه وی بر پیش‌فرض‌هایی استوار است؛ اول ماهیت قرآن که وی آن را شفاهی و گفتاری می‌داند و دلایلی از قرآن، سبک و سیاق قرآن می‌آورد؛ نویورت به نقش بافت و زیست‌جهان توجه کرده است. او قائل است که قرآن و کتاب مقدس رابطه نزدیک و اثرگذار با هم دارند و طوری نیست که قرآن نسبت به کتاب مقدس منفعل باشد.

نویسنده این کتاب گفت: فصل سوم هم رابطه قرآن و کتاب مقدس است که به صورت مطالعات موردی بحث شده است؛ برای مثال «احد» در سوره توحید با آیه کتاب مقدس مقایسه شده که در عبری با «اِحِد» شباهت دارد. سوره حمد و مناجاتنامه قدیس، هم با هم مقایسه شده‌اند.

وی با بیان اینکه فصل چهارم در دیدگاه نویورت ارزیابی و نقد شده است، اظهار کرد: در بحث شفاهی بودن قرآن گفتیم که به خودی خود شفاهی بودن قرآن، ایرادی ندارد، ولی نوع برداشت‌های قائلین به این سخن جای اشکال دارد؛ مثلاً برخی بر موقتی بودن قرآن به عنوان پیامد شفاهی بودن اشاره کرده‌اند و تأکید بیش از حد بر بافت نزول قرآن از سوی نویورت و دیگران هم از دیگر اشکالات است.

رد رابطه اقتباس و اثرپذیری قرآن از کتاب مقدس

علیزاده موسوی گفت: نویورت معتقد به رابطه میان قرآن و متون مقدس است؛ سه احتمال وجود دارد، اقتباس، اثرپذیری و بازتاب؛ این سه دیدگاه نقد و بررسی شده است؛ نویورت هیچ اعتقادی به اقتباس قرآن از کتاب مقدس ندارد؛ وی مستشرقی است که تمام قد در برابر ونزبرو ایستاده است؛ آیا اثرپذیری است؟ یعنی قرآن از کتاب مقدس اثر پذیرفته است و کتاب مقدس قرآن را شکل داده است؛ بیشتر دیدگاه‌های نویورت نشان از اثرپذیری به معنای منفی ندارد، ولی در برخی موارد آن قدر بر بافت زمان نزول و نقش یهودیان و مسیحیان عصر نزول تأکید دارد که ناخودآگاه و یا خودآگاه به اثرپذیری قرآن اشاره کرده است.

علیزاده موسوی اضافه کرد: قرآن، کتاب مقدس را بازتاب داده است؛ یعنی خیلی از موارد این کتاب را اصلاح کرده است؛ در اعتقادنامه نیقیه بحث زاده‌شدن عیسی از خدا مطرح است، ولی سوره توحید آن را اصلاح کرده است؛ بنابراین رویکرد وی بیشتر بازتابی به معنای مثبت و لسان قوم است.

نویسنده این کتاب افزود: در پایان کتاب، نویورت از نگاه سایر مستشرقان بحث شده است. از جمله کسانی مانند لگن‌هاوزن نقدهایی بر دیدگاه وی وارد کرده است؛ همچنین نقدهای وی بر دیدگاه سایر مستشرقان هم بیان شده و کتاب با این مسئله پایان یافته است. نویورت گرچه در مواردی پا را فراتر از بازتاب کتاب مقدس در قرآن گذاشته است، ولی آثار مثبت کارهای ایشان قابل چشم‌پوشی نیست؛ قرآن را کامل‌ترین متن می‌داند و قاطعانه و واضح در برابر تجدیدنظر طلبان می‌ایستد و در حوزه سبک و سیاق قرآن مباحث فراوانی را در اختیار ما قرار داده است.

احتیاط در تأیید رویکرد همدلانه خاورشناسان با قرآن 

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمجید پورطباطبایی، نویسنده آثار قرآنی و عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، گفت: در بیان دیدگاه خاورشناسان، مبنا را بر همدلی خاورشناسان با اسلام و قرن نگذاریم، مگر اینکه برای ما اثبات شود، خانم نویورت 12 سال قبل به قم و دانشگاه ادیان آمدند و مطالبی بیان کردند که همدلانه نبود و کسی هم معترض وی نشد، ولی چنین مطالبی می‌توان در افکار نسل بعد آثار منفی داشته باشد.

وی افزود: آقای پاکتچی در یکی از آثارش مطرح کرده از 1985 به این طرف خاورشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که نباید کاری به اصالت و وحیانی بودن قرآن داشته باشند، بلکه مسئله آنها این است که یک و نیم میلیارد می‌گویند که ما قرآن داریم؛ لذا ما باید با این رویکرد به افکارشان توجه کنیم، فرق نویورت با ونزبرو در این است که حرف‌های وی را با رنگ و لعاب دیگری بیان کرده است؛ خبر از وجود دو نسخه از قرآن معنا ندارد که وی قائل به آن است؛ امام صادق(ع) فرمودند: قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.