معناشناسی واژه إظهار در قرآن کریم در پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن

به گزارش ایکنا، در این شماره از پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن مقالاتی با عناوین «تفکیک پیش‌ارجاعی‌ها و تبیین رابطه معرفگی با مرجعداری در قرآن کریم‌ (رویکردی تلفیقی از نظریه مرکزیت و نظریه بهینگی)»، «مخاطبان قرآن در گذر زمان»، «گونه‌شناسی روایات تفسیری امام صادق (ع) در منابع اهل‌سنّت»، «معناشناسی واژه إظهار در قرآن کریم»، «بررسی راهکارهای گفتمانی مستقیم و غیرمستقیم در ادبیّت سورة نوح»، «بررسی شبهۀ ترویج خشونت در آیۀ چهارم سوره محمد(ص)با تکیه بر نظریۀ کنش گفتاری جان سرل»، «بررسی تطبیقی استعاره مفهومی «قول» و «کلام» در قرآن کریم : رویکردی شناختی»،‌ «جایگاه قرآن در بازتولید مفهوم سعادت ازدیدگاه غزالی»،‌ «بررسیِ وجوه ارتباطی مطالعات قرآنی با علم زبانشناسی»، «معناشناسی «لغو» در زبان عربی قرآنی بر پایه روابط بینامتنی قرآن و عهدین»،‌ «سیر مفهوم ذهن وعلم در ریشه«شاکله»وکارکرد آن در رفتار» و «نقد هرمنوتیکی تأویلِ آیات قرآنی در وجه دینِ ناصرخسرو» منتشر شده است.

مخاطبان قرآن در گذر زمان

در طلیعه نوشتار «مخاطبان قرآن در گذر زمان» آمده است: شواهد درون متنی از قرآن کریم و سایر ادله از روایات دلالت بر آن دارد که قرآن معجزه‌ی جاوید آخرین پیامبر الهی است. یکی از اسرار جاودانگی این کتاب، عام بودن خطاب‌های آن است. واقع نمایی زبان قرآن ایجاب می‌کند با در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی، همه‌ی مردم -«الناس»- را به گونه‌ای عام مورد خطاب قرار دهد بدون این که ساختار چند معنایی آن مورد خدشه قرار گیرد. به همین جهت در مواضع متعددی از این کتاب آسمانی به صراحت، همگان به نظر و تفکر در آفاق و انفس دعوت شده‌اند. ضرورت پرداختن به چنین مسئله‌ای از آن جهت است که چه بسا خصوص برخی از خطاب‌های قرآنی عده‌ای را با توهم انحصار قرآن به گروه یا افرادی خاص روبرو سازد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته و یافته‌های نگارندگان آن نشان می دهد انحصار قرآن به مخاطبان خاص، در تعارض با اصل جاودانگی قرآن است، از طرف دیگر منطق حاکم بر قرآن در ارائه‌ی مفاهیم عمدتاً بر استقراء و تجربه استوار است که از نظر روش‌شناسی می‌توان آن را عنوان یک سبک قرآنی به حساب آورد که در عرض روش تعقلی در بیان و تفهیم تعالیم جاودانه‌ی این کتاب، مورد استفاده قرار گرفته است.

گونه‌شناسی روایات تفسیری امام صادق (ع) در منابع اهل‌سنّت

نویسنده مقاله «گونه‌شناسی روایات تفسیری امام صادق (ع) در منابع اهل‌سنّت» در طلیعه نوشتار خود آورده است: امام صادق(ع) به عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته اهل‌بیتِ رسول‌الله(ص) علاوه بر جایگاه مذهبیِ ویژه‌ در میان شیعیان، مورد توجّه اهل‌تسنّن نیز می‌باشد. اهل‌سنّت که در منابع خویش از امام صادق(ع) بیشتر با نام «جعفربن‌محمد» یاد می‌کنند، در منابع رواییِ خود، به‌ویژه تفاسیرشان، تعداد مُعتنابهی از روایات تفسیری امام صادق(ع) را نقل کرده‌اَند. بیشترِ این احادیث، بدون ذکر سند و به‌طور مستقیم از آن‌حضرت نقل شده است که نشان از باور اندیشمندان اهل‌سنّت به مقام والای امام صادق(ع) در عرصه تفسیر قرآن دارد. این مسأله، وقتی روشن‌تر می‌شود که بدانیم در 79 سوره از 114 سوره قرآن، و جمعاً ذیل 341 آیه قرآن، در منابع روایی و تفسیریِ اهل‌تسنّن روایاتی از امام صادق(ع) دیده می‌شود.

در این مقاله، پس از استخراج و دسته‌بندی احادیث مورد نظر به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوریِ کتابخانه‌ای، روشن می‌شود که دستِ‌کم در پنج حوزه: 1- بیان معانی تنزیلی شامل: ایضاح لفظی (واژه‌شناسی) و ایضاح مفهومی (نکات تفسیری: تبیین مجمل، تخصیص عام، تقیید اطلاق، توضیح مفاهیم شرعی، تفصیل احکام قرآن، بیان ناسخ و منسوخ و ...)؛ 2- بیان معانی تأویلی شامل: بیان مصادیق (جری و تطبیق) و بیان لایه‌های معنایی (بطن آیه)؛ 3- بیان فضای نزول شامل: سبب نزول و شأن نزول؛ 4- استناد به آیات قرآن؛ و 5- بیان قرائات قرآنی از آن امام(ع) در کتب مذکور بیاناتی موجود است. بررسی سندی این احادیث از عهده این نوشتار خارج است و مجالی دیگر می‌طلبد.

معناشناسی واژه إظهار در قرآن کریم

در چکیده مقاله «معناشناسی واژه إظهار در قرآن کریم» آمده است: واکاوی واژه إظهار در قرآن به روش تحلیلی – توصیفی با دقت در واژه‏‌های هم ریشه، هم نشین و جانشین امری است که نوشتار حاضر بدان می پردازد. اصل و ریشه إظهار «الظهر» به معنی آشکاری در مقابل پنهانی اما إظهار‏، ایجاد این ظهور است . بررسی این نکته در هم نشینی «رسول»، «الدین»، «اطفاء» و «إتمام» با واژه «إظهار» روشن‌تر می‏‌گردد.

إظهار دین وظیفه خطیری است که رهبری آن به عهده «رسول دین» است که خلیفه خداست، این مسئولیت همه جانبه است اما غلبه فرهنگی بر غلبه با جنگ و قتال ترجیح دارد و این نکته از دقت در آیات دیگر به جهت انسجام متن قرآن به دست می‌آید؛ به عنوان مثال لفظ جهاد کبیر برای محاجه با قرآن و استفاده از آن برای غلبه بر ادیان و افکار منحرف استفاده شده است. تحقق وعده خدا؛ لیظهره علی الدین کله، به وسیله اتمام نور الهی به عهده پیروان رسول دین است. علو مقام شریعت الهی به گونه‌ای است که گرچه ممکن است پیروزی ظاهری گاهی با جبهه کفر باشد اما عزت و حکمت حقیقی و پایدار از آن عزیز حکیم خواهد بود که این مهم از رابطه إظهار با غلبه و هیمنه آشکار می‏‌گردد و مسلمانان را به این ضرورت توجه می‏‌دهد که وظیفه إظهار دین یعنی ابلاغ هیمنه و استحکام دین به جهت فحوای متعالی آن به عهده آنهاست.