ابهام در چگونگی تبدیل سیئات به حسنات / محکم‌ترین آیه قرآن کدام است؟

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله احمد عابدی بر محور جلد اول تفسیر مجمع‌البیان روز گذشته در حوزه علمیه قم برگزار شد.

وی در این جلسه به تفسیر آیه 264 سوره بقره پرداخت. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لَا يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل نكنيد، مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم‏، انفاق مى‌‏كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن‏، خاكى (نشسته‏) است‏، و رگبارى به آن رسيده و آن (سنگ‏) را سخت و صاف بر جاى نهاده است‏. آنان (=رياكاران‏) نيز از آنچه به دست آورده‏‌اند، بهره‏‌اى نمى‌برند؛ و خداوند، گروه كافران را هدايت نمى‌‏كند.»

متن برگزیده این جلسه تفسیر را بخوانید؛

این آیه را صاحب مجمع‌البیان طوری معنا کرده که نتیجه آن معنا این است که احباط اعمال درست نیست. گفت معنای ابطال عمل که قرآن می‌فرماید «لَا تُبْطِلُوا» یعنی عمل را درست انجام دهید، باطل انجام ندهید، نه اینکه درست انجام دهید، بعدا باطلش نکنید. خود آیه «وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» اشاره دارد که عملشان از اول باطل بوده است، نه اینکه صحیح بود و بعد باطل شد.

در این آیه هم خدا مثال می‌زند؛ مثل این است که کسی با منت و اذیت عملش را حبط می‌کند. آیا این صدقه از اول ثواب داشت و از بین رفت یا از اول خراب بود؟ کسی که با ریا صدقه می‌دهد از همان اول کارش خراب است، یعنی خود تشبیه آیه، دلیل این است که احباط باطل است. وقتی می‌گوییم عملی حبط می‌شود، یعنی مثل نماز بی‌وضو، نه اینکه نمازی درست باشد ولی بعدا باطل شود.

ابوالفتوح رازی ذیل همین آیه می‌گوید: «احباط باطل است به نزدیک ما. نزدیک ما یعنی در مذهب شیعه احباط باطل است و کسی آن را تجویز نکرده، مگر مرحوم مجلسی آن هم در بعضی کتابهای خودش و سید نعمت‌الله جزایری هم تابعت او کرده است و قول آنان در مقابل اجماع علما، قابل اعتبار نیست». تازه من هم عرض می‌کنم که خود مجلسی در بحارالانوار از این حرف برگشته است. سنی‌ها هم که احباط را قبول دارند ذیل این آیه ناچار شدند بگویند احباط باطل است.

پس نه سیئه حسنه را باطل می‌کند و نه حسنه، سیئه را باطل می‌کند. هر دو سر جایش هست. قبلا هم گفتم محکمترین آیه قرآن این است: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ؛ پس هر كه هم‌وزن ذره‏‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد و هر كه هم‌وزن ذره‏‌اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد». در حدیث آمده است؛ محکم‌ترین آیه قرآن این است، منظور از محکم‌ترین آیه قرآن، یعنی آیه‌ای که متشابهات باید به آن برگردد.

در مجمع‌البیان در تبیین آیه این می‌گوید؛ برای خوب و بد عمل، باید دید عمل از اول چگونه ایجاد شده است. اگر از اول با منت ایجاد شد کار بد است. پس تعیین اینکه این کار خوب است یا بد، به وجوه انجام عمل بر‌می‌گردد. حالا اینکه خداوند فرموده است «يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ» را ما نمی‌فهمیم، مثل «الم» که معنایش را نمی‌دانیم. یکبار یک رساله دکتری درباره نظریه تبدیل سیئات به حسنات نوشته شد، استاد راهنمایش هم من بودم. نتیجه آن رساله این بود که ما نمی‌توانیم معنای این حرف را بفهمیم.

اگر یک نفر دیروز زنا کرد، شما می‌توانید آن زنا را تبدیل به نکاح کنید؟ اگر طرف امروز یک صدقه داد، آن زنا درست می‌شود یا نمی‌شود؟ می‌شود زنا را درست کرد؟ پس معلوم نیست آیه شریفه چه می‌فرماید و از مواردی است که خودشان می‌دانند معنایش چیست.