آیه‌ای که دلیلی قرآنی برای اثبات رجعت است

به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر آیت‌‌الله هادی نجفی، از مدرسان حوزه علمیه، صبح امروز، 10 مهر، با محوریت تفسیر آیات 243 و 244 سوره بقره برگزار شد. متن این جلسه را بخوانید.

خداوند متعال در این آیات می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُون وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ آيا از [حال] كسانى كه از بيم مرگ از خانه ‏هاى خود خارج شدند و هزاران تن بودند خبر نيافتى پس خداوند به آنان گفت تن به مرگ بسپاريد آنگاه آنان را زنده ساخت آرى خداوند نسبت به مردم صاحب بخشش است ولى بيشتر مردم سپاسگزارى نمى كنند و در راه خدا كارزار كنيد و بدانيد كه خداوند شنواى داناست.»

آیه شریفه نزد مفسران، معرکه آراست. درباره اینکه چه می‌خواهد بگوید خیلی حرف زده شده است که من اجمال آن را عرض می‌کنم. آیه شریفه می‌گوید کسانی از بنی‌اسرائیل از ترس مرگ فرار کردند و خدا آنان را میراند. چرا از ترس مرگ فرار کردند؟ داستان چه بود؟ مفسران اقوال متعددی را بیان کرده‌اند. برخی می‌گویند داستان این بود که وقتی امر به جهاد آمد، آنان از ترس کشته شدن فرار کردند، لذا خدا جانشان را گرفت. برخی دیگر می‌گویند داستان جبهه و جهاد نبود، بلکه طاعون شیوع یافت و آنان از ترس طاعون فرار کردند. طبق روایات، وقتی طاعون شیوع می‌یابد، کسی فرار نمی‌کند، چون بیماری فراگیرتر خواهد شد.

ابن‌عربی می‌گوید که خدا به آنان گفت که تعقل کنید ولی آنها به جای اینکه خردشان را به کار بگیرند گرفتار «موتوا» یعنی مرگ علمی و جهل شدند. ولی اینکه آیا این مطلب از آیه قابل برداشت است یا خیر، بحث دیگری است. اگر در جامعه‌ای حرمت علم و عالم از بین برود، رو به زوال می‌رود.

معنای بعدی را محمد عبده گفته است. محمد عبده مصری بود و تفسیری را نگاشت و جزء نهضت اصلاح‌طلبان دینی بود. او آیه را این‌طور معنا می‌کند که خدا آنان را دعوت کرد تا علیه سلطه و حکومت ظالم زمانشان قیام کنند، اگر بخواهند قیام کنند، باید بکوشند. آنان برای اینکه مبارزه و جهاد نکنند از شهرشان خارج شدند و بدین ترتیب گرفتار مرگ شدند. ابن‌عربی علم را به معنای حیات دانسته است. عبده جهاد را به معنای حیات می‌داند و می‌گوید که اگر از جهاد فرار کنی، گرفتار مرگ خواهی شد. در سخن محمد عبده از لفظ قرآن استفاده نمی‌شود.

حال چه معنایی از آیه استنباط می‌شود. «أَلَمْ تَرَ» ضرب‌المثل است، یعنی مگر نمی‌بینی. چه چیزی را نمی‌بینی؟ کسانی که از دیارشان خارج شدند. «دیار» جمع دار و دار به معنای خانه است. ادامه آیه می‌فرماید در حالی از شهرشان خارج شدند که جمعیتشان هزاران نفر بود. «هزاران» نشانه کثرت است. چرا از شهرشان خارج شدند؟ به دلیل ترس از مرگ. سپس خدا به آنان گفت: «موتوا» یعنی بمیرید و این دستوری تشریعی نیست، بلکه تکوینی است، یعنی خدا در عالم تکوین به مرگ آنان حکم کرد و از دنیا رفتند.

بعد از اینکه مردند خدا آنان را زنده کرد و به دنیا برگشتند. برخی می‌گویند که شما شیعه‌ها افسانه‌ پردازید و می‌گویید که وقتی امام زمان(عج) ظهور کند، رجعت انجام می‌شود و اهل بیت(ع) و برخی مؤمنان دوباره به این دنیا برمی‌گردند. چگونه ممکن است که انسان دوباره به دنیا برگردد؟ قرآن می‌فرماید: «فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ». در ادامه نیز می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاس» یعنی خداوند صاحب فضل است و نعمتش را در مقابل عمل ما نداده، بلکه از روی کرامت و بزرگواری‌اش به ما نعمت داده و این قسمت آیه تعلیل قسمت قبل است، یعنی می‌دانید که چرا خدا اینها را دوباره زنده کرد؟ زیرا در برابر انسان‌ها فضل دارد. یکی از نعمت‌ها هم نعمت حیات است. سپس می‌فرماید: «وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُون.» در اینجا دوباره «الناس» تکرار شده است و در آیه قبل هم «الناس» تکرار شده بود. تکرار این واژه بیانگر آن است که نه فقط آنهایی که خدا آنها را میراند و زنده کرد، بلکه اکثر مردم شکر نعمت خدا را به جا نمی‌آورند.