وحدت از پیام‌های اصلی عید غدیر است

 

برای بررسی بیشتر آموزه‌ها و جنبه‌های وحدت‌آفرین آن با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ضیاء‌الدینی، مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

 

 

عید غدیر چند آموزه و پیام خاص برای ما دارد. نکته اول اینکه عید غدیر به ما نشان می‌دهد که نگاه به همه ادیان مخصوصا اسلام باید نگاه مکتبی و مدرسه‌ای باشد؛ یعنی دین همانند برخی از جنبش‌هایی که اخیراً مطرح شده‌اند به صورت پراکنده برخی دستورات را در برخی ساحات بیان نکرده است، بلکه دین مجموعه‌ای از مناسک، شعائر و عقاید است. در قرآن کریم آمده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم-پس هر گاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است»(مائده، 3). کلمه «أَكْمَلْتُ» در این آیه نشان می‌دهد که دین برنامه‌ای برای سعادت بشر و مجموعه‌ای است که به صورت سیستمی خواهان رعایت تک‌تک آموزه‌های خود است و اگر در یک آموزه کم‌کاری کنیم، انگار آن دین را قبول نکرده‌ایم. بنابراین دین را باید به صورت منسجم و کامل در نظر بگیریم و در آیه عید غدیر هم چنین چیزی مشخص است.

 

دومین نکته‌ای که می‌توان بر آن تأکید کرد ساخت زیربنای فرهنگی است. در واقع غدیر نوعی از فرهنگ همزیستی را با خود به همراه دارد که امروزه آن را به نام وحدت می‌شناسیم. در تاریخ غدیر و باورداشت شیعیان امیرالمؤمنین(ع) به عنوان خلیفه بعد از پیامبر معرفی می‌شود و بعداً شرایط فراهم نمی‌شود که ایشان خلافت ظاهری جامعه را در دست بگیرند، اما چه رفتاری از امیرالمؤمنین(ع) به عنوان یک شخصیت برجسته در معرفی این فرهنگ دیده می‌شود؟ ایشان به هیچ وجه دست به بی‌نظمی و آشوب‌ و ایجاد خلل در نظم جامعه نمی‌زنند و اتفاقاً نشان می‌دهند که همزیستی بدین معناست که ممکن است شما دارای حق باشید، اما با آن مجموعه‌ای که معتقدید حق شما را نادیده گرفته است زندگی مسالمت‌آمیزی دارید.

 

حضرت علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر می‌فرمایند که مردم برادر دینی تو یا در آفرینش با شما یکسان هستند. لذا معنایی ندارد که جامعه را به سمت آشوب و ایجاد تنش سوق دهیم. اتفاقاً امیرالمؤمنین(ع) یک نظام تربیتی ویژه را تبلیغ می‌کنند. اهل سنت نمازی به نام تراویح دارند و امیرالمومنین(ع) در زمان خلافت خود اعلام کردند که این از باورداشت‌های ما نیست، اما هرکسی که مایل است می‌تواند این نماز ار بخواند، زیرا ایشان به دنبال افزایش همزیستی و نظم در جامعه بودند. 

 

 

در روایت آمده که در این روز اسلام برجسته شده است و جایگاه ولایت اهمیت پیدا می‌کند. البته ولایت مختص به شیعه نیست و مخصوصاً در عرفان مباحثی همانند انسان کامل بر محور ولایت می‌‌چرخد. در قرآن کریم آمده است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ؛ و (به یاد آر) وقتی که پروردگارت فرشتگان را فرمود که من در زمین خلیفه‌ای خواهم گماشت»(بقره، 30). بنابراین عالم خلق شده تا نظام سعادت کاملی ترسیم شود و اگر کسی واسطه نمی‌شد تا انسان را به خدا برساند، خداوند چنین آفرینشی را انجام نمی‌داد. لذا نظام ولایت که حد واسط خداوند و مردم است در روز غدیر معرفی شد.

 

قدر متقین این است که رسول خدا انسانی کامل و از ولایت تام برخوردار بوده. همچنین غدیر به ما فرهنگ همزیستی را یاد و نشان داده است که همه عقاید در یک جامعه محترم هستند؛ هرچند این احترام لزوماً به معنای حقانیت نیست. البته غدیر باعث می‌شود که ما زیرساخت مناسک دینی سایر افراد را فراموش نکنیم. هرچند پیامبر از ابتدا در جامعه اسلامی و برای ولایت تبلیغات کردند، اما اکمال دین در روز غدیر انجام شد. پیامبر گرامی اسلام(ص) چندین سال با عقاید خرافی و جهالت و رسوم عرب مخالفت کردند و هزینه مخالفتشان را پرداختند و بعد از آسیب‌شناسی، نظام خود را به عنوان جایگزین معرفی و در روز غدیر یک الگوی تربیتی را مطرح کردند.

 

 

گاهی صرفاً یک متن را بررسی می‌کنیم، اما اگر خمیرمایه اصلی آن را درک نکنیم، بررسی آن بی‌معنی است و به همین دلیل بسیاری از فرقه‌ها کارشان به تکفیر می‌رسد، چون نگاه خشک به قضیه دارند و درون‌مایه آن را درک نمی‌کنند. اگر کسی پیام غدیر را بداند به این نتیجه می‌‌رسد که حضرت علی(ع) اهل آشوب و تفرقه نیست، بلکه حفظ نظام اسلامی و دین را بسیار ارزشمند‌تر می‌داند. بنابراین اگر از این زاویه به غدیر نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که غدیر پیام وحدت را در خود دارد.

 

امیرالمؤمنین در فردی‌ترین عبادات نیز با مخالفان خود همزیستی دارند. در نمازهای مشترک شرکت می‌کنند و حتی به خلفا مشورت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و نظامی ارائه می‌دهند تا همزیستی و وحدت حفظ شود. امروزه نیز در شرایطی زندگی می‌کنیم که دشمنان مختلف نظام اسلامی را هدف قرار می‌دهند. بنابراین باید وحدت را حفظ کنیم، چراکه فرهنگ وحدت به ما می‌گوید که باید با سایر افراد همزیستی داشته باشیم. لذا اگر درون‌مایه فرهنگ غدیر را مورد توجه قرار دهیم، به خوبی مقوله وحدت را از آن برداشت می‌کنیم.

 

 

به فرموده ائمه و بزرگان دین ما، قطعاً دینی که داریم در پرتو محرم باقی ماند، اما آنچه باعث شده است که محرم اتفاق بیفتد و حقانیت امام حسین(ع) بر آن پایه استوار باشد، عید غدیر است. لذا اگر عید غدیر را فراموش کنیم، انگار برای واقعه‌ای که ریشه ندارد عزاداری می‌کنیم، چراکه ریشه محرم در غدیر است. بنابراین فرهنگ‌سازی برای محرم بدون در نظر گرفتن عید غدیر ناقص است و باید جدای از مسائل اختلافی، سعی کنیم که آموزه‌های غدیر را مغفول نگذاریم. این همان چیزی است که منبری‌ها می‌توانند به خوبی به آن توجه و نیز نوعی سبک زندگی را از محرم استخراج کنند. پس نیازمند بررسی ریشه‌ای هستیم؛ همانگونه که در ایام محرم نیز می‌توان در مورد غدیر صحبت کرد.