پرهیز از خدشه‌دار کردن اصالت واقعه محرم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: شاید آسان‌ترین راهی که همه ما باید از آن واهمه داشته باشیم که از آن مسیر، اصالت حرکت و متن واقعه محرم دچار خدشه نشود، موضوع نهادهایی چون روحانیت و مداحی است که این نهادها مدعی محافظت از این واقعه هستند و می‌تواند در دراز مدت اصالت آن را خدشه‌دار کنند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین علی شفیعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، شامگاه گذشته، هشتم مردادماه در اولین نشست حسینیه مجازی پژوهشکده اسلام تمدنی با موضوع «دغدغه‌های دینی مواجهه مردم در ساحت اجتماعی»، اظهار کرد: به گمان من ابدیت، جاودانگی و تداوم جریان عاشورا و واقعه محرم تا به امروز محصول عوامل متعددی است اما در این میان دو نکته برجسته است، اولین نکته اصالت و نکته دوم نیز تلاش برای محافظت و رساندن پیام اصلی این واقعه است.
وی بیان کرد: در واقع به نظر اگر کسی دغدغه حفظ و جاودانگی این واقعه را دارد حتما باید تلاش فراوانی کند تا اصالت این واقعه خدشه‌دار نشود. اصالت این واقعه می‌تواند از طریق راه‌های مختلفی مورد تعرض قرار گیرد که شاید آسان‌ترین راهی که همه ما باید از آن واهمه داشته باشیم که از آن مسیر، اصالت این حرکت و متن دچار خدشه نشود؛ بحث نهادهایی است که این نهادها مدعی محافظت از این واقعه هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی افزود: در اینجا می‌توان به نهاد روحانیت و در ذیل آن نیز نهاد مداحی اشاره کرد که متأسفانه در این دو ساحت گاهی رفتارهایی را شاهد هستیم که اگر کنترل نشود در دراز مدت اصالت این واقعه را خدشه‌دار می‌کند.
شفیعی گفت: لذا مراجع عظام تقلید نیز نسبت به این موضوع تذکر داده‌اند که ما نباید اجازه دهیم که به گمان خودمان برای اینکه بخواهیم این واقعه را غمگین‌انگیزتر کنیم و با یک سری اسناد جعلی نیز به اصالت این واقعه لطمه وارد کنیم. البته دغدغه درستی است و برای اینکه این واقعه عزیز و عظیم، جاودانه باشد باید تلاش کنیم اصلی‌سازی کنیم.
وی اظهار کرد: درست است که ما باید عناصری که در این واقعه بوده‌اند و می‌توانند برای جامعه امروز مفید باشند استخراج کنیم، اما حق نداریم که به بهانه اصلی‌سازی این واقعه، اصالت این حرکت و واقعه را مورد تعرض قرار دهیم. از این‌رو آنچه که وظیفه اصلی ماست این است که برای نگهبانی و محافظت از این متن و حرکت تلاش کنیم.
دو ادعای مهم دین اسلام
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی بیان کرد: در حقیقت همان‌گونه که می‌دانیم اسلام دو ادعای مهم دارد، اولین ادعای او این است که مدعی یک دین اخلاقی است که همه ما به جهت سفارش پیامبر(ص) و آیات قرآن کریم این ادعای مهم را پذیرفته‌ایم و ادعای دوم نیز این است که آموزه‌های آن تلاش کرده که ساحت اجتماع را نیز مورد توجه قرار دهد و همواره دینی است که تنها ساحت فردیت انسان‌ها را مورد توجه قرار نداده است.
شفیعی یادآور شد: در واقع اگر این دو ادعا را در مورد اسلام بپذیریم باید بگوییم که پذیرش این ادعا لوازمی دارد و ما نمی‌توانیم این ادعاها را بپذیریم، اما لوازم آن را نپذیریم که در حقیقت این امر یک حرکت غیر عقلانی است، زیرا کمترین لازمه پذیرش این دو ادعای اسلام این است که اسلام حتماً در ساحت اجتماع برای مواجهه با مردم پیشنهادات، دغدغه‌ها و آموزه‌هایی دارد و ما باید تلاش کنیم که این آموزه‌ها را استخراج کنیم و این در حالی است که عالمان ما نیز این کار را انجام داده‌اند و این‌گونه نیست که هیچ کاری در این حوزه صورت نگرفته باشد.
وی تصریح کرد: متأسفانه باید گفت که ما گاهی به دغدغه‌هایی که متکلمین، عالمان، مفسران و اصحاب پژوهش استخراج کرده و در معرض دید ما قرار داده‌اند، توجهی نداریم که به نظر من بخشی از چالش‌هایی که در جهان جدید و به‌ویژه در حکومت‌هایی که دینی هستند با آن‌ها مواجه هستیم، محصول این نکته است که ما این دغدغه‌های دینی را مورد توجه قرار نداده‌ایم و یا آن‌گونه که باید به آن‌ها توجه نداشته‌ایم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: به‌عنوان مثال پاره‌ای از دغدغه‌ها را که تأمین‌کننده بخشی از اعتقادات و نیازهای ماست را مورد توجه قرار داده‌ایم اما در یک دستگاه کلی تمامی این دغدغه‌های دینی را در ساحت اجتماع و در مواجهه با مردم مورد توجه قرار نداده‌ایم و یا اینکه حداقل این مهم کمرنگ است.
اخلاق؛ مهمترین دغدغه دین اسلام
شفیعی اظهار کرد: در اینجا به یکی از مواردی که بناست در بحث دغدغه‌های دینی در مواجهه با مردم در ساحت اجتماعی اشاره کنم؛ ساحت آموزه‌های اخلاق دینی است که ما باید این آموزه‌های اخلاقی دین را در مواجهه با مردم در ساحت اجتماعی مورد توجه قرار دهیم که این موضوع ریشه در بنیان‌های فکری ما دارد، زیرا ما معتقد هستیم که انسان در آموزه‌های دینی از جایگاه بلندی برخوردار است، به‌گونه‌ای که محور نظام آفرینش به یک معنا انسان است و جهان نیز برای انسان خلق شده است که این موضوع نیز بارها در آیات قرآن کریم اشاره شده است.
وی ادامه داد: اینکه انسان‌محور جهان انسان است هم لغزنده است و هم اینکه امر ارزشی است. لغزنده است به جهت اینکه انسان گمان نکند چون محور آفرینش و جهان است از حوزه انسانیت خارج و دچار استبداد، خودرأیی و استکبار شود که اگر در این مسیر گام بردارد با هر گامی که به این مسیر ورود پیدا می‌کند از انسانیت و محوریت جهان فاصله می‌گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی بیان کرد: پس چون انسان محور آفرینش جهان است، لذا در تعامل با این انسان در ساحت اجتماعی ما باید تلاش کنیم هویت، کرامت، حرمت و ارزشی که آیات و روایت برای انسان مطرح کرده‌اند مورد خدشه قرار نگیرد. از این‌رو هر رفتاری اعم از رفتار فردی و یا رفتار حکومت با مردم که این رفتار او هویت، کرامت و ارزش انسان را خدشه‌دار کند، حتما باید در اخلاقی بودن این رفتار تردید کرد.
شفیعی ادامه داد: به‌عنوان مثال اگر فردی در معامله با فرد دیگری در ساحت اجتماع به‌گونه‌ای رفتار کند که حرمت فرد مقابل خدشه‌دار شود، آزادی یک انسان را محدود کند و مانع بروز و ظهور ظرفیت انسانی شود، قطعاً این رفتار یک رفتار غیر اخلاقی و مخالف دین است، چراکه یکی از دغدغه‌های دین این است که تلاش کنیم با رفتار اخلاقی با دیگران مانع به عینیت رسیدن ظرفیت‌های انسان‌ها نشویم.
ویژگی‌های انسان مؤمن از نظر امام علی(ع) در خطبه متقین
وی اظهار کرد: در نهج‌البلاغه خطبه‌ای تحت عنوان خطبه متقین وجود دارد که یکی از اصحاب امام(ع) پرسشی از امام می‌کند که این پرسش سرآغاز گفت‌وگوی مفصل و عالمانه‌ای می‌شود و همچنین در اصول کافی نیز این روایت با یک سری تفاوت‌هایی گزارش شده است که در اینجا بخشی از این روایت را که از اصول کافی برگرفته شده محور بحث خود قرار می‌دهم و با توجه به آنچه که در این متن آمده است به چند نکته مهم که نکات اخلاقی هستند و ما باید در مواجهه با مردم در حوزه اجتماعی مورد توجه قرار دهیم، اشاره خواهم کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی بیان کرد: او از امام علی(ع) می‌خواهد که صفت انسان‌های مؤمن را برای او توضیح دهد. امام علی(ع) در پاسخ می‌فرمایند که مؤمن زیرک است، کینه ندارد، حسادت کسی را نمی‌کند، اهل بدگویی و ناسزا گفتن نیست، به دنبال عیب‌جویی دیگران و درشت‌گو نیست و سخن را بلند نمی‌کند تا صدای دیگران شنیده نشود. در حقیقت این تذکرات اخلاقی امام علی(ع) همگی در ساحت اجتماع است.
شفیعی اظهار کرد: در واقع هوشمندی که امام علی(ع) در اینجا به آن اشاره فرموده‌اند ارزشی است که انسان مؤمن باید اولین کسی باشد که به این صفت خود را متصف کند. این در حالی است که اگر دین ضربه خورده است بخشی از آن از ناحیه انسان‌هایی است که ایمان دارند اما هوشمندی ندارند، لزوما اینچنین نیست که اگر کسی مؤمن بود زیرک و هوشمند است.
وی افزود: اما لزوما ایمان هوشمندی نمی‌آورند و ما باید تلاش کنیم که هوشمندی را مانند ایمان کسب کنیم. البته کسب هوشمندی هم راه‌های متعددی دارد که شاید روشن‌ترین راه کسب هوشمندی، تلاش در دانش و پژوهش است. به تعبیری انسان مؤمن انسانی است که از طریق کسب علم تلاش خواهد کرد که خود را هوشمند و هوشمندی خود را تقویت کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی بیان کرد: در خصوص کینه‌ورزی پاسخ امام علی(ع) باید گفت که ما باید تلاش کنیم که در تعامل با انسان‌هایی که با آن‌ها ارتباط داریم کینه کسی را به دل نگیریم. از این‌رو به‌عنوان انسانی که می‌خواهیم در ساحت اجتماع حضور داشته باشیم، باید به این موضوع توجه داشته باشیم که اهل کینه نباشیم.
شفیعی اظهار کرد: در حقیقت اسلام و ایمان انسان را نسبت به نوع انسانی باید علاقه‌مند کند و به عبارتی ایمان، ما را نسبت به نوع انسان که حتی ممکن است مؤمن نباشد، متعهد می‌کند. این بحث به این جهت است که منظور از اینکه امام علی(ع) فرموده‌اند که انسان مؤمن اهل بدگویی نیست این است که این بدگویی انسان مؤمن تنها در برابر انسان مؤمن نیست، بلکه در برابر هر انسانی است که حتی مؤمن و خداباور هم نباشد.
وی بیان کرد: در واقع اگر کسی مدعی ایمان باشد و ناسزا بگوید، دچار پارادوکس شده و حتما باید در ایمان آن فرد تردید کرد. اتفاقاً ما در مواجهه با افرادی که با ما همراه نیستند باید خود را محک بزنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: در واقع اگر ما پای در عرصه اجتماعی نگذاریم معنای عیب‌جویی هم محقق نخواهد شد. نکته‌ای را هم باید در خصوص اینکه فرمودند انسان مؤمن درشت‌گو نیست، بگویم و آن این است که ای کاش یاد بگیریم که در مواجهه انسان‌های دیگر در ساحت اجتماع اگر تریبونی داریم صدایمان به اندازه‌ای بلند نباشد که صدای انسان ضعیف شنیده نشود و این امر بسیار فاجعه‌ای است و این در حالی است که ما این اتفاق را در جامعه شاهد هستیم.
وی تأکید کرد: این در حالی است که برخی از افرادی که تریبونی دارند و صدای بلندی دارند چنان بر این تریبون می‌دمند که صدای انسان‌های دیگر شنیده نمی‌شوند و این ادعا را می‌توانیم داشته باشیم که اولین گام انحطاط یک جامعه دینی در حوزه مباحث اخلاقی شاید بتوان گفت که ما مانع شنیدن صدای دیگران بشویم. البته این یک توصیه اخلاقی است که امام علی(ع) به حاکمان و متولیان امر فرموده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی تصریح کرد: البته گفتنی است که در اینجا مخاطب امام علی(ع) صحابه خود است، اما تنها مخاطب اصلی ایشان او نیست، بلکه تمام ما انسان‌ها مخاطب این سخن ایشان هستیم و از این‌رو ما باید تلاش کنیم که در مواجهه با دیگران در ساحت اجتماع اخلاق را به‌عنوان یک ادعای درست دین مبین اسلام رعایت کنیم و در مواجهه مخالفان عقیدتی، فرهنگی و سیاسی خود نیز به‌گونه‌ای رفتار نکنیم تا از مرز اخلاق که دغدغه اصلی دین است خارج شویم.
انتهای پیام
