امام جعفر صادق(ع)؛ مرد علم و عمل

امام صادق(ع) را به عنوان احیاگر مذهب تشیع می‌شناسیم؛ همو که مکتب شیعه با نام او پیوند خورده و به عنوان «مذهب جعفری» نیز شناخته می‌شود. امروز 17 ربیع الاول و سالروز ولادت باسعادت ششمین امام شیعیان "امام جعفر صادق(ع)" است، آن معصومی که حرکت مکتب تشیع را با روایت‌هایش سرعت بخشید و مانند گنجینه‌ای از دانش و معنویت در خدمت مردمان عصر خود قرار گرفت تا احادیث و روایات اصیل مکتب شیعه، تا به امروز در قلب مردمان جای گرفته و روشنی‌بخش مسیر زندگی شود.

نه تنها در کلام اندیشمندان شیعی، بلکه اندیشمندانی از اهل سنت نیز بر دانش و پارسایی امام صادق(ع) صحه گذارده‌اند، چنانچه «نعمان بن ثابت بن زوطی» معروف به «ابوحنیفه» پیشوای فرقه‌ی حنفی که معاصر با امام صادق(ع) بود، درباره آن حضرت گفته است: «فقیه‌تر و داناتر از جعفربن محمد ندیده‌ام، او داناترین فرداین امت است».

می‌توان گفت حضرت صادق زبان گویای اهل بیت(ع) بودند، چنانچه در حدیثی گفته‌اند: «حدیث من حدیث پدرم و حدیث پدرم حدیث جدم و حدیث جدم حدیث علی بن ابی طالب و حدیث علی حدیث رسول خداست».

علم و دانش آن حضرت به حدی بود که از سرآمدان عصر خود بودند و از مالک بن انس در این رابطه روایت شده است: در فضیلت و دانش و عبادت و پارسایی هیچ دیده‌ای چون جعفر بن محمد را ندیده و هیچ گوشی توصیف آن را نشنیده و بر هیچ قلبی خطور نکرده است. او بسیار سخی، خوش مشرب و پرفایده بود؛ بر مبنای همین دانش بود که آن حضرت همواره پیروان خود را به کسب دانش و استفاده از قوه تعقل تشویق کرده و در حدیثی خطاب به شیعیان توصیه می‌کنند: «کسب دانش واجب است».

امام صادق(ع) از سال 114 تا سال 148 هجری قمری امامت جامعه اسلامی را برعهده داشتند و طی سال‌های امامت خود در برابر جریان‌های انحرافی، گام‌های بسیاری در مسیر اندیشه‌های امامان پیشین برداشت و با تمسک به عقل، قرآن و سنت پیامبرگرامی اسلام و همچنین به واسطه دانش و مناظرات علمی، غبار از چهره وقایع برداشت و راه حقیقت را به مردمان آن زمان نشان داد.

ائمه اطهار(ع) تلاش بسیاری در راستای هدایت مردم و نشان دادن راه درست به کار گرفتند و در نهایت به دنبال گشایش به وجود آمده در عصر امام محمدباقر(ع) و تداوم آن در دوران امامت امام صادق(ع)، مردمانی که از نادرست بودن مذهب حاکم در آن زمان و اندیشه‌های نشات گرفته از آن واقف بودند، آماده پذیرش طرح جایگزین مکتب اهل بیت شدند که در این میان امام صادق(ع) با آگاهی و دانش والای خود، راه را بر مردمان حقیقت‌جوی آن زمان روشن می‌کند.

گشایش به وجود آمده در عرصه اجتماع و سیاست در عصر امام صادق باعث شد تا اندیشه‌های شیعی جاری شده و علاقه‌مندان راحت‌تر به مکتب اهل بیت(ع) تقرب جسته و مسائل خود را با امام عصر خویش در میان بگذارند؛ افزون بر این‌ها امام صادق (ع) از جمله امامانی است که روایت‌های بسیاری از طرف ایشان نقل می‌شود و راویان بسیاری در محضر ایشان کسب علم کرده‌اند و می‌توان گفت این امر یکی از علل شناخته شدن مذهب شیعه با عنوان مذهب جعفری است.

روایات بسیاری از امام جعفر صادق (ع) در باب رعایت اخلاقیات، طلب آمرزش و صبر نقل شده است. آن حضرت در روایتی از پیغمبر(ص) در مورد کفاره غیبت، می‌فرماید: «برای آن کس که غیبتش کردی هر زمان به یادش افتادی از خدا طلب آمرزش کنی»؛ در حدیثی دیگر نیز پیروان مکتبش را به صبر و بردباری در مقابله با مشکلات سفارش کرده و می‌فرماید: «هر مؤمنی به بلائی گرفتار شود و صبر کند، اجر هزار شهید برای اوست».

موضوع اخلاق به حدی در سخنان امام صادق(ع)نمود دارد که نیک خویی را گواراترین عنوان کرده و می‌فرماید: «سه چیز نشانه بزرگواری انسان است: خوش اخلاقی، فرو بردن خشم و فرو پوشیدن چشم.» و می‌فرماید: «به راستی صبر و نیکوکاری، و خوش خوئی از اخلاق انبیا است».
زمانی که از آن حضرت در مورد "مکارم اخلاق" سوال می‌شود، می‌فرماید: «گذشت از کسی که به تو ستم روا داشته است، و ارتباط داشتن با کسی که با تو قطع رابطه کرده است، و عطا نمودن به کسی که تو را محروم ساخته، و سخن حق گفتن هرچند بر ضررت باشد».