به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) از کردستان، خداوند دو نوع صفت دارد؛ صفت ذاتی و فعلی. غضب خداوند صفت فعل خدا است نه صفت ذات. خشم خدا صفت فعل خدا است یعنی کار خدا است یعنی خدا مثل ما عصبانی نمیشود. خشم خدا یعنی کیفر گناهان و مقصود آن عقاب و کیفر خداوند است.
شخصی از امام باقر(ع) پرسید: خشم خدا چیست؟ ایشان فرمودند: کسی که گمان کند خداوند از حالتی به حالت دیگر تغییر کند او را به ویژگی آفریده وصل کرده است چیزی خدا را تحریک نمیکند که باعث دگرگونی او شود پس خشم خدا یعنی کیفر خداوند.
چه چیزی باعث خشم خداوند میشود؟ همه گناهان باعث خشم خدا میشود و هر آنچه که مورد بخشش خدا واقع نشود موجب غضب خدا میشود. هر انسانی به اندازه گناهش مورد خشم خدا و مستوجب مجازات الهی است بنابراین آنچه باعث خشم خدا میشود گناه است.
غضب الهی
در علم کلام با ادله متقن اثبات میشود که تغییر و تبدل در ذات باری تعالی راه ندارد و همه صفات و کمالات ثابت بوده و عین ذات باری تعالی است. یکی از موارد تغییر و تبدل، تغییر در حالات خداوند متعال است مثل دوست داشتن و غضب کردن؛ غضب کردن به این معنا است که او ابتدا حالت آرامشی را داشته، سپس نسبت به امری عصبانی شده و غضب میکند؛ این مطلب به معنای تغییر در خداوند متعال است که طبق ادله عقلی محال است. این در حالی است که اگر به قرآن رجوع کنیم در سوره زخرف آیه ۵۵ خداوند متعال غضب را به خود نسبت میدهد و میفرماید: «فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِینَ: هنگامى که ما را به خشم آوردند از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیم». حال باید پرسید آیا این آیه با ادله عقلی تعارض دارد و حالت خداوند متعال تغییر کرده یا خیر؟
اگر به کلام اهل بیت (علیهم السلام) که مفسرین واقعی کلام خداوند متعال هستند، رجوع کنیم، خواهیم دید که این آیه را به نحو دیگری معنا کردهاند؛ به طور مثال امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه فرمودند: «خشم و اندوه خداوند متعال، مانند خشم ما نمیباشد؛ بلکه خداوند انسانهای شایستهاى مخصوص به خود را آفرید که آنان، محزون و برآشفته میشوند، یا خشنود و خوشحال، آنان انسانهایى عاقبت اندیش و چاره جویند که خداوند خوشنودى آنان را موجب شادمانى خود و خشم توأم با اندوه ایشان را خشم و اندوه خود میداند؛ چرا که پروردگار، آنان را براى دعوت مردم به سوى خود فرستاد، تا راه خداپرستى را به مردم نشان دهند، و بدین جهت، به چنان مرتبه بلندى دست یافتهاند که خشم و خرسندى آنها با رضا و غضب خدا یکى شده است. و در این آیه منظور خدا آن نیست که خشم و اندوه به آن معنا که بین بندگانش معروف است، به او دست میدهد».
«آسفونا» از ماده «اسف» هم به معنى«اندوه» آمده است و هم به معنای «غضب». بلکه به گفته راغب در «مفردات» گاه به «اندوه توأم با غضب» نیز گفته شده است، و گاه به هر یک از این دو، به صورت جداگانه؛ چرا که حقیقت آن، همان هیجانى درونى است که انسان را به انتقام دعوت میکند، و هر گاه نسبت به زیردستان باشد در شکل غضب ظاهر میشود، هر گاه نسبت به بالادست باشد به صورت اندوه آشکار میگردد؛ لذا وقتى از ابن عباس درباره حزن و غضب سؤال شد، او گفت ریشه هر دو یکى است، اما لفظ آن مختلف است.
اما نه حزن و اندوه در باره خداوند مفهومى دارد و نه خشم به آن معنى که در میان ما معروف است، بلکه اگر به تفاسر قرآن رجوع کنیم، خواهیم دید که همه مفسرین اعم از شیعه و اهل سنت، خشم و غضب خداوند را به معناى «اراده مجازات» و رضایت او به را معناى «اراده ثواب» معنا کردهاند. مرحوم طبرسی و شیخ طوسی از بزرگان شیعه آیه را به همین شکل معنا کردهاند؛ یعنی غضب خداوند متعال همان اراده او بر عذاب کفار و منافقین است. فخر رازی از بزرگترین مفسرین اهل سنت نیز همین نظر را دارد و خشم و غضب الهی را به معنای اراده عقوبت آنان معنا کرده است.
این آیه از آیات متشابه بوده و از آن معنای دیگری اراده شده است که با مطالعه دقیق آیات دیگر و ادله عقلی میتوان منظور آیه را متوجه شد، لذا با ادله عقلی منافات ندارد. و منظور از اینکه فرمود: ما را به خشم آوردند این است که با اعمال و کردار خود، مستحق عذاب ما شدند، ما نیز اراده کردیم و آنها را عذاب کردیم.
یادداشت: حجت الاسلام حمید سرمیلی