عفو و بخشش؛ ضامن ثبات و دوام زندگی اجتماعی

به گزارش ایکنا از اصفهان، در حکمت 52 نهج‌البلاغه آمده است:«أَوْلَى النَّاسِ بِالْعَفْوِ أَقْدَرُهُمْ عَلَى الْعُقُوبَة؛ سزاوارترين مردم به عفو كردن، تواناترينشان به كيفر دادن است».
عفو: به معنای گذشتن از گناه و ترک کیفر آن بوده و اصل و ریشه آن به معنی محو و نابودی است. مفردات راغب، عفو را به معنای قصد گرفتن چیزی دانسته است، لذا از دید آن به وزش بادهایی که منجر به ویرانی و گرفتن چیزها می‌شود نیز از همین جهت عفو می‌گویند و به همین منوال، محو کردن هم نوعی قصد گرفتن چیزی است.
عقوبت : مجازات، سزای گناه و بدی، شکنجه .
اولویت بخشودگی و گذشت از مجازات در این کلام امام علی(ع) به تواناترین‌ها در اعمال عقوبت اختصاص داده شده است. گویی امام با این سخن خود از سویی، روش برخورد با شکست خوردگان و اخلاق پیروزی بر دشمن شکست خورده را تعلیم می‌دهند و از سویی، اولویتی بر دوش حکومت‌ها قرار می‌دهند که بالذات دارای بیشترین توانایی متمرکز در اعمال حکم و اجرای حدود و مجازات هستند. رسول خدا(ص) نیز عفو و گذشت زمامدار را موجب پایداری حکومت او دانسته است{حویزی-علی ابن جمعه- تفسیر نور الثقلین –ج4 ص210}؛ همچنین در قرآن کریم، سوره نور، آیه 22 می‌خوانیم: «والیعفوا و الیصفحوا الا تحبون ان یغفرالله لکم».
انسان جایز الخطا است، چون از اراده و اختیار برخوردار بوده و عفو کردن نشانه پذیرش این حقیقت متعالی در انسان است. نگاه صفر و یک و خشک و بی‌انعطاف به انسان به بی‌گذشتی منجر می‌شود. بخشودگی از صفات کریمانه خداوند متعال برشمرده شده و او که قادرترین است، عفو کننده‌ترین نیز هست.

عفو؛ فرصتی برای ریشه‌کن ساختن جرم

اما این عفو، چشم‌پوشی از مجازات مجرم است و نه بی‌اعتنایی در برخورد با جرم و ریشه‌های آن. آن یک، مجرمِ تائب و شکست خورده و گرفتار را فرصت دوباره می‌دهد و این یک، فرصت را از تکرار جرم می‌گیرد. نباید در برخورد با مجرم، اصل و ریشه‌یابی و ریشه‌کنی جرم فراموش شود. گاه این اولی وسیله فرار از مسئولیت آن دومی می‌شود. اصل از بین بردن جرم است و نه مجرم. در شیوه و روش و سنت پیامبر(ص) در فتح مکه و شعار «الیوم یوم المرحمه» که ایشان به جای فریاد انتقام اطرافیان انتشار داد، همین روح و پیام رحمت به عینه مشاهده می‌شود. از دید پیامبر(ص) حکومتی که شروعش بر پایه انتقام شکل بگیرد، معلوم است که در ادامه حاکمانش سنگدلان و جفاپیشگان خواهند بود و آنان به دورش جمع خواهند شد و او بیش از تشکیل حکومت در کار ابلاغ پیام خداوندی است که مهربانی و رحمت را بر بندگان صفت خویش می‌نامد، چگونه چنین دینی بر شانه‌های جباران و سنگدلان حمل شود؟
از سوی دیگر امروزه مردم قدرت‌هایی بیش از گذشته در مقابل حکومت‌هایشان یافته‌اند. گاه با یک اعتراض گسترده یا انقلاب و ... از حاکمانشان انتقام گرفته و حکومت‌هایشان را تغییر می‌دهند. امروز شاید این اولویت بخشش در سطح اجتماعی نه تنها حاکمان را نشانه می‌رود، بلکه مردم را هم به منزله صاحبان قدرت تغییرات اجتماعی گسترده در بر می‌گیرد. بخشش دو طرفه حکومت و مردم و آشتی ملی در وقتی که هر کدام خطاهایی انجام داده‌اند و گذشت و عفو از یکدیگر و جبران متقابل خطاها از سوی طرفین، پیام این کلام علی(ع) به امروز ما است، اگر می‌خواهیم به آینده امیدوار باشیم و جامعه را به سوی درگیری و بی‌ثباتی و انفجار و طمع دشمنان سوق ندهیم.
یادداشت از داریوش اسماعیلی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان
انتهای پیام