دوره ابتدایی؛ زمان شناسایی استعدادهای قرآنی / سرفصل‌های آموزش قرآن در دبستان

محمد میرزاپور، معلم پیشکسوت قرآن در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا، در تشریح بایسته‌های آموزش قرآن در دوره ابتدایی به بیان تاریخچه‌ای از آموزش قرآن در مدارس کشور پرداخت و اظهار کرد: آموزش قرآن در مدارس از سال ۱۳۲۳ آغاز شد که دانش‌آموزان پایه‌های سوم تا ششم به فراگیری قرآن می‌پرداختند.

وی افزود: در نظام آموزشی پیش از انقلاب، تغییر مهمی ایجاد و سال‌های تحصیلی به سه دوره ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان تقسیم شد و آموزش قرآن در این نظام نیز ادامه یافت.

میرزاپور با تقسیم‌بندی آموزش قرآن در مدارس در دوران پس از انقلاب به چهار دوره زمانی‌، بیان کرد: دوره اول، سال‌های ۵۷ تا ۶۷ را در بر می‌گیرد که آموزش قرآن از سوم دبستان آغاز می‌شد و آشنایی با حروف و حرکات و حرکات کشیده و کوتاه و انواع علایم در دستور کار قرار داشت. از سال ۶۸ تا ۷۲، اصلاحاتی در کتاب‌های درسی قرآن اعمال شد و رویکرد آموزش قرآن در این سال‌ها بر روخوانی و رسم‌الخط و تأکید روی تلاوت آیات متمرکز بود. مرحله سوم سال‌های ۷۳ تا ۷۶ را در بر می‌گیرد که تألیفات جدیدی برای آموزش قرآن در مقطع ابتدایی انجام شد که تقطیع آیات، صفحه‌آرایی، تصاویر و نقاشی به این کتاب‌ها اضافه شد، رویکرد آموزش قرآن در این سال‌ها آموزش قواعد روخوانی و قرائت بود.

تحول آموزش قرآن در دوره ابتدایی

میرزاپور گفت: در دوران چهارم که سال‌های ۷۶ تاکنون را شامل می‌شود، شاهد یک تغییر اساسی هستیم و برنامه‌ریزان درسی در سال ۸۱، آغاز آموزش قرآن در مدارس را از پایه سوم ابتدایی به پایه اول انتقال دادند. از دیگر تغییرات اساسی اینکه رسانه‌های آموزشی متنوع از قبیل کتاب‌های راهنمای تدریس قرآن، نوار و لوح‌های فشرده آموزش روخوانی و قرائت و ... و نیز ایجاد دوره‌های تأمین معلم قرآن به تفکیک هر پایه، برگزاری دوره‌های ضمن خدمت آموزش قرآن برای ارتقای توانایی معلمان قرآن از جمله فعالیت‌های آموزش و پرورش برای تحقق انس با دانش‌آموزان بوده است.

این معلم قرآن بیان کرد: ثمره این تلاش‌ها باید تحقق هرم انس با قرآن کریم باشد که متشکل از درک معنای آیات، قرائت قرآن و تدبر در قرآن در دانش‌آموزان است.

مراتب انس دانش‌آموزان با قرآن

وی تأکید کرد: انس با قرآن کریم مراتب گوناگونی دارد که در دوره پیش‌دبستانی پاکیزه نگه داشتن کتاب قرآن یکی از مراتب انس با خداوند شناخته می‌شود، سپس خواندن و درک معنا و تدبر در آیات قرآن کریم و در نهایت پایبندی به آموزه‌های الهی در تمام شئون زندگی از دیگر مراتب انس هستند.

میرزاپور مراد از شئون زندگی را همان سبک زندگی دانست و گفت: سبک زندگی چهار فرآیند را دنبال می‌کند، ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با جهان هستی، ارتباط انسان با قرآن و اهل‌بیت(ع) و ارتباط انسان با انسان. ارتباط انسان با قرآن در زندگی روزمره در سایه سه ارتباط دیگر شکل می‌گیرد و ثمره این ارتباطات است.

این استاد قرآن انس با قرآن کریم را امری تدریجی دانست و بیان کرد: برای رسیدن دانش‌آموزان به ارتباط با قرآن باید دانست که انس با قرآن اندک اندک و در طول زمان شکل می‌گیرد، ضمن اینکه برای تحقق این امر، موضوعات و شیوه کار در هر پایه و مقطع تحصیلی باید متناسب با اهداف هر پایه باشد و نمی‌توان یک محتوا و شیوه را برای همه دوره‌های تحصیلی تجویز کرد.

میرزاپور تأکید کرد: انتظاری که از کودک پیش‌دبستانی می‌رود با انتظار از یک دانش‌آموز ابتدایی یا متوسطه اول و دوم یکسان نیست، انس با قرآن که نتیجه سواد قرآنی است باید منجر به علاقه‌مندی به خواندن مستمر، فهم تدریجی معانی و زمینه‌سازی و بهره‌گیری مادام‌العمر از آموزه‌های قرآن شود.

این مدرس با سابقه قرآن در استان فراهم شدن زمینه انس دانش‌آموزان با قرآن را منوط به همدلی و همکاری مدرسه و خانه دانست و افزود: در واقع‌، آموزش و پرورش اهداف و محتوا و روش‌ها و راهبردهای آموزش و شیوه‌های ارزیابی درس قرآن را باید هم در اختیار معلمان و دانش‌آموزان و هم خانواده‌ها قرار دهد. معلمان و والدین نیز با توجه به توانایی‌ها و ظرفیت دانش‌آموز‌ محتوا را به‌شیوه جذاب به دانش‌آموزان ارائه دهند.

میرزاپور با اشاره به اینکه معلمان در روش‌های استفاده شده در فرایند یاددهی و یادگیری باید به نتایجی از پیش تعیین شده برسند، گفت: این روش‌ها باید منجر به مشارکت خلاق و حضور فعال دانش‌آموزان شود، این روش‌ها خشک و بی‌روح نباشد بلکه متنوع باشد، در گزینش رسانه‌ها باید فناوری آموزشی با شأن و قداست قرآن همخوانی داشته باشد. ارزیابی معلمان و پدر و مادر از دانش‌آموز ابتدایی در درس قرآن باید منجر به تقویت عاطفی و روانی او شود و از ایجاد فضای اضطراب‌آور پرهیز کرد.

اهداف و انتظارات آموزش قرآن در دوره ابتدایی

میرزاپور در تشریح اهداف آموزش قرآن در دوره ابتدایی تصریح کرد: دانش‌آموز این دوره علاوه بر توانایی روخوانی و روانخوانی باید بتواند اهداف تربیتی و اخلاقی را نیز دنبال کند که در قالبی زیبا متناسب با سن دانش‌آموز به او ارائه شده است. از پایه دوم دبستان، کم‌کم پیام‌های قرآنی در کتاب درسی ظاهر می‌شود که می‌توان با بهره‌گیری از فناوری آموزشی مناسب به آموزش پیام‌های قرآنی پرداخت؛ لذا نباید تنها به روخوانی و روانخوانی اکتفا کرد.

این معلم پیشکسوت قرآن بیان کرد: در دوره ابتدایی انتظار داریم که دانش‌آموز با قرآن کریم به عنوان کلام وحی آشنا شود، انس و علاقه به یادگیری در او روز به روز تقویت شود و بتواند به صورت شمرده و آرام قرآن را با رسم‌الخط آموزشی کتاب درسی تلاوت کند، با قواعد روخوانی به اندازه‌ای که در کتاب درسی آمده آشنا شود، به حفظ سوره‌های کوتاه مندرج در کتاب درسی بپردازد که در این امر نباید اجبار به خرج داد. همچنین دانش‌آموز ابتدایی باید بتواند معنای عبارات کوتاه قرآنی مندرج در کتاب درسی را بیاموزد و به خاطر بسپارد، علاقه به شنیدن، تلاوت و فهم آیات قرآن کریم در او تقویت شود، استعدادهای او در زمینه قرآنی شناسایی شود، تا اگر فردی استعدادی برای خدمت به قرآن دارد، با کمک خانواده و مدرسه در مسیر صحیح هدایت شود.

وی با اشاره به کلام امام علی(ع) که حق فرزند بر والدین را نام نیکو، تربیت خوب و آموزش قرآن دانسته‌اند، گفت: اگر پدر و مادر خودشان توانایی آموزش قرآن به فرزند را نداشته باشند، باید از وجود معلم بهره بگیرند و نباید در این امر مهم غفلت کنند. گام‌های رسیدن به انس با قرآن در دوره ابتدایی باید حساب شده و محکم باشد تا کودکان به قرآن علاقه‌مند شوند.

سرفصل‌های آموزش قرآن در مقطع ابتدایی

میرزاپور با بیان اینکه سرفصل‌های آموزش قرآن در مقطع ابتدایی در شش موضوع خلاصه می‌شود، اضافه کرد: این سرفصل‌ها که منجر به انس می‌شوند شامل استماع و قرائت آیات، روخوانی صحیح که از پایه اول آغاز می‌شود و تا ششم ادامه دارد، پیام‌های قرآنی که از پایه دوم با پیام‌های اخلاقی و تربیتی متناسب با سن کودک آغاز می‌شود و تا ششم ادامه دارد، قواعد و روخوانی با علامات که در فارسی کاربرد کمتری دارد مانند تنوین و تشدید و ... می‌شود.

وی در پایان گفت: سرفصل بعدی، معنای کلمات ساده و پرکاربرد است که معلمان می‌توانند با تنوع‌بخشی به این موضوع دانش‌آموزان را علاقه‌مند کنند. همچنین در دوره ابتدایی به داستان‌های متناسب با سن کودکان تأکید می‌شود که در کتاب‌های درسی آمده است. نیازی نیست که بخش‌های منفی قصه‌ها برای کودکان بازگویی شود، بلکه با در نظر داشتن شرایط سنی کودکان می‌توان پیام‌های این داستان‌ها را برای آنان تشریح کرد.