آلودگی هوا و نهی از منکر؛ از مردم تا مسئولان

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، در یادداشتی به قلم زهرا ابراهیمی، کارشناس اخلاق این مرکز آمده است:

آلودگی هوا از جمله مشکلاتی است که بر محیط‌‌زیست انسانی و طبیعی اثری غیرقابل‌جبران بجا می‌‌گذارد. اگرچه قوانینی در رابطه با آلودگی هوا وضع‌ شده است و به نظر می‌رسد از حیث قوانین، ضعفی در این حیطه وجود ندارد، ولی عدم توجه به قوانین، موضوع آلودگی هوا را به معضلی جدی تبدیل کرده است. اینکه قانونی وضع شود، ولی به‌درستی اجرا نشود و یا اجرای آن قانون برای همه یکسان نباشد، به‌گونه‌ای که عده‌ای مجبور به رعایت و گروه دیگری در برابر آن آزاد باشند، بیشترین ضربه را به اصل یک قانون وارد می‌کند.

در موضوع آلودگی هوا، تمام ایرادها متوجه مردم بوده و فقط انتظاراتی که از مردم وجود دارد، پررنگ می‌شود، درحالی‌که در کنار مردم دستگاه‌های متعددی موظف به رفع این معضل هستند.

در نهج‌البلاغه، حضرت علی(ع) درباره حقوق متقابل مردم و حکومت چنین می‌فرماید: «ایُّهَا النَّاسُ! إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً، وَ لَکُمْ عَلَیَّ حَقٌّ...؛ ای مردم! مرا بر شما حقی است و شما را بر من حقی...». در این روایت، حضرت ابتدا به حقوق امت اشاره می‌کند و همین تقدم حقوق مردم بر حقوق حکومت، نشان از این دارد که حکومت واقعی، آن است که مردمی باشد و نسبت به انجام وظیفه‌اش در برابر مردم حساسیت به‌ خرج دهد.

متأسفانه در رابطه با موضوع آلودگی هوا برنامه‌ریزی منظم و دقیقی وجود ندارد. در این مسئله، فقط به آموزش و درخواست از مردم بسنده و با طرح‌های زوج و فرد و طرح ترافیک به درمان‌های اورژانسی و کوتاه‌مدت پرداخته می‌شود. اگرچه بالا بردن سطح آگاهی عمومی مردم در این زمینه بسیار راهگشاست، ولی تنها راه درمان نیست، بلکه مبارزه با آلودگی هوا عزمی جدی می‌طلبد که هم مردم و هم مسئولان باید به آن توجه کنند.

در میان کلان‌شهرها، اصفهان نیز یکی از شهرهای آلوده به‌حساب می‌آید. وجود صنایع متعدد در این شهر و همچنین نیروگاه‌ها و خودروها عامل ایجادکننده آلودگی‌ هستند.

درست است که مردم می‌توانند با استفاده از وسایل نقلیه عمومی، از تردد زیاد خودروها اجتناب کنند، ولی قانون‌شکنان فقط عامه مردم نیستند، بلکه باید با دستگاه‌هایی که در این رابطه به وظایف خود عمل نمی‌کنند نیز برخورد قانونی انجام شود.

ما علاوه بر اینکه در اجرای قانون ضعف داریم، در پیگیری و مداومت در اجرا هم با ضعف مواجهیم. توجه موقت و مقطعی به یک موضوع، مثلاً فقط در شرایط بحرانی یا فقط در شرایطی که یک موضوع رسانه‌ای می‌شود، از دیگر آسیب‌هایی است که در استمرار این مشکل خودنمایی می‌کند.

اگر باور و اعتقاد یک حکومت این باشد که مردم تنها بیننده افعال آن نیستند، بلکه این خداوند است که ناظر بر اعمال آنهاست، بهتر و سریع‌تر به وظایف خود عمل می‌کند.

دولت از یک‌ طرف، ایجادکننده بخش عظیمی از آلودگی‌هاست و از سوی دیگر، موظف به حفظ محیط‌زیست است و همین باعث می‌شود که مراعات خودش را داشته باشد و به‌اصطلاح، کمتر به خودش ایراد بگیرد، درحالی‌که وظیفه یک مسلمان این است که حق را اجرا کند، ولو اینکه علیه خودش باشد. همان‌گونه که امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «قُلِ الحَقَّ وَ لَو عَلی نَفسِک؛ حق را بگو، هر چند به زیان خودت باشد».

یکی از شرایطی که گسترش ظلم و منکرات، در هر جامعه‌ای ایجاد می‌کند، این است که مردم جامعه ابتدا نسبت به آن امر مذموم، واکنش نشان می‌دهند، ولی در ادامه بعد از مدتی خود را با آن منکر یا ظلم هماهنگ و سعی می‌کنند زندگی مسالمت‌آمیزی در کنارش تجربه کنند، ولی موضوع به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه با استمرار بدی، مردم به درجه‌ای از تسلیم شدن در برابر آن می‌رسند که همان حالت کرخ شدن و بی‌تفاوتی است. این حالت باعث می‌شود مردم خود را به سرنوشتی محتوم محکوم بدانند و هیچ حرکتی از خود نشان ندهند. به نظر می‌رسد، مردم ما در برابر مشکل آلودگی هوا همین مسیر را طی کرده‌اند.

باید بپذیریم که دایره منکرات بسیار گسترده است و فقط شامل بی‌حجابی نمی‌شود، بلکه یکی از مهم‌ترین مصادیق منکرات، عدم توجه به محیط‌زیست و آلوده کردن هواست. از دیگر سو، امر به‌ معروف و نهی از منکر در حیطه‌ها و عرصه‌های گوناگونی قابل‌تعریف است، از جمله نهی مردم نسبت به مردم، نهی مردم نسبت به حکومت و نهی حکومت نسبت به مردم.

برای رسیدن به نتیجه مطلوب و از بین بردن هر منکری در جامعه، لازم است در هر سه عرصه فعال باشیم. متأسفانه در رابطه با آلودگی هوا گاهی با نهی مسئولان نسبت به مردم روبرو هستیم، ولی نهی مردم نسبت به یکدیگر و همچنین نهی مردم نسبت به حکومت مغفول مانده؛ برای مثال، ستاد احیای امر به‌ معروف و نهی از منکر اصفهان موظف است برای حل مشکل آلودگی این شهر، هم منکر بودن عامل آلودگی هوا را به‌درستی تبیین کند و هم این نهی خود را نه‌ فقط به مردم، بلکه نسبت به دستگاه‌های مسئول در آلودگی هوا نیز انجام دهد.

یکی از جنبه‌های ارتباطی انسان که در مکتب زیست‌محیطی اسلام مورد توجه قرار می‌گیرد، ارتباط انسان با جهان است. انسان نسبت به جهان مسئول بوده و طبیعت به‌عنوان بخش عظیمی از این جهان، از جمله اموری است که باید توسط انسان حفظ شود. تقویت جنبه‌های دینی و معنوی مردم باعث می‌شود که حتی اگر برای رفع آلودگی هوا مجبور باشند محرومیت‌هایی را تحمل کنند، انگیزه لازم برای آنها وجود داشته باشد و الا اگر از حیث معنوی نتوان مردم را به انجام‌ وظیفه مجاب کرد، کمتر زیر بار اجرای قوانین خواهند رفت. ایجاد انگیزه معنوی در مردم برای توجه به قوانین رفع آلودگی هوا، وظیفه مبلغان دینی است. متأسفانه از این‌ نظر نیز نهادهای مسئول فضا و امکانات لازم را برای مبلغان دینی فراهم نمی‌کنند.

گستردگی مسئولیت و درگیر بودن دستگاه‌های متعدد با موضوع آلودگی هوا باعث شده است تا میان سازمان‌ها کشمکش ایجاد شود و هر کس مسئولیت را بر عهده نهاد دیگری بگذارد. قانون شهروندی این اجازه را می‌دهد که مردم از دستگاه‌هایی که در مسئله آلودگی هوا سهل‌انگارند، شکایت کنند. لذا، بر مردم لازم و ضروری است که هم نهی از منکر را ادامه دهند و هم نسبت به‌ حق خویش کوتاه نیایند.

از شهرداری اصفهان نیز انتظار می‌رود در برابر منکراتی که در این زمینه از دستگاه‌های متخلف رخ می‌دهد، به‌عنوان نماینده شهروندان خود و به نمایندگی از آنها وارد عمل شود. اگرچه سهم شهرداری‌ها در حل این معضل کمتر از سایر نهادهاست، ولی این مسئله نباید به حذف وظیفه منجر شود.

مطالبات شهرداری اگر استمرار یابد، به افزایش مطالبات اجتماعی مردم منجر می‌شود و با قرار گرفتن دانه‌درشت‌ها زیر ذره‌بین مردم می‌توان اقدامات مؤثری انجام داد.

مطالبه‌گری نیازمند شجاعت است و انسان در این مسیر نباید ترسی به دل راه دهد، چراکه به فرموده قرآن، مؤمنان، «لاَ یَخَافُونَ فی‌ الله لَوْمَةَ لآئِمٍ» هستند، یعنی از سرزنش هیچ ملامتگری هراس ندارند.