قزوین؛ شهری با 3 کلیسای قدیمی

راضیه رحمانی، کارشناس بنیاد ایران‌شناسی در قزوین در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، با اشاره به اینکه سه کلیسای ارامنه، کانتور و آسوریان در قزوین وجود دارد، در خصوص کلیسای ارامنه اظهار کرد: ساختمان فعلی این کلیسا «هرپسیمه مقدس» خوانده می‌شود در پی گسترش حضور آنان در قزوین و کوچک بودن کلیسای قبلی با همت کشیش هارویتون درمیسروپیان در زمین موقوفه‌ای توسط هوانس بارسقیان ساخته شده و دارای نمازخانه، سالن اجتماعات و یک مدرسه است. این کلیسا در خیابان طالقانی قرار دارد و در دیگری نیز از خیابان خیام به آن باز می‌شود.

وی بیان کرد: ساختمان کلیسا بنایی آجری است که طرحی مبتنی بر محورهای چلیپایی دارد و فضای اصلی آن مستطیلی است که چهار ستون در داخل آن برآورده‌اند و با قوس‌های تیزه‌دار به هم پیوسته‌اند. محراب کلیسا در ضلع شرقی آن قرار گرفته و برج ناقوس در جانب غربی واقع شده است.

کارشناس بنیاد ایران‌شناسی در قزوین تشریح کرد: علاوه بر مراسم عمومی مربوط به ارامنه، این کلیسا میزبان آئین مخصوص «ارتحال و معراج حضرت مریم(س)» است که همزمان با «عید تبرک انگور» در ماه آگوست یا همان مردادماه برگزار می‌شود. در این روز ابتدا مراسم «باداراک» یا آیین رسمی کلیسایی به‌مناسبت جشن «تحول حضرت مریم(س)» انجام می‌شود. سپس آیاتی از انجیل تلاوت و سروده‌ای خاص درباره اعطای مواهب الهی به بشر خوانده می‌شود و پس از آن انگور تبرک شده را در میان مردم توزیع می‌کنند. تاریخ بنای مدرسه و کلیسا براساس لوحه سنگی که بر سردر مدرسه نصب شده است ۱۲۸۷ شمسی است.

کلیسای کانتور

وی درباره کلیسای کانتور گفت: این کلیسا محوطه نسبتاً وسیعی است که اینک به خیابان‌های دارایی، بوعلی و خیام محدود می‌شود، این کلیسا در شمال محله پنبه‌ریسه در اواخر دوره قاجار در اختیار اتباع دولت روسیه قرار داشت. علاوه بر ساختمان کنسولگری روسیه در قزوین، تأسیسات دیگری نظیر منبع آب، سالن تئاتر و باله در آن برای استفاده مهندسان و کارکنان روسی شاغل در پروژه راه شوسه قزوین احداث شده بود.

رحمانی اضافه کرد: از جمله این بناها، کلیسای کوچکی است که در جنوب‌شرقی این مجموعه واقع شده و به نام کلیسای کانتور شناخته می‌شود. در این اثر، پلان چندضلعی نامنظم، نمای آجری قرمز، پوشش شیروانی گنبدها به همراه آجر لعابدار و نوآوری در فرم‌های تزئینی هندسی، معماری کاملاً متفاوتی با سایر بناهای استان ارائه می‌شود.

وی بیان کرد: در ورودی کلیسا پس از عبور از ایوان کوچکی که نیم‌متر از سطح زمین بالاتر است و با ستون‌های چوبی بر پا شده و سقفش از شیروانی است با قوسی هلالی از جانب غرب باز می‌شود و به سالن اصلی و دو اتاق کوچک در شمال و جنوب آن می‌پیوندد که هر کدام با پنجره‌های نعل اسبی به بیرون ارتباط دارند. تأکید بر اجرای طاق و قوس در داخل بنا چشمگیر است و در طاقچه‌ها و ورودی اطاق‌ها و سرسرا دیده می‌شود. تزئینات گچ‌بری جالبی نیز در داخل و قسمتی از نمای بیرونی غربی به کار رفته است.

کارشناس بنیاد ایران‌شناسی در قزوین اظهار کرد: کلیسای کانتور از بیرون در دو طرف در ورودی با گچ‌بری برجسته نقش صلیبی را در داخل تاج گلی در آورده و به این ترتیب تنها قسمت نمای بیرونی را که آجری نیست به شکل متفاوتی تزئین کرده‌اند. نمای خارجی کلیسا یکسره از آجر قرمز است و دور تمامی پنجره‌ها که صورت نعل اسبی کشیده دارند، دو ردیف آجرکاری برجسته استفاده شده است.

وی تصریح کرد: در ضلع جنوبی سه نیم‌ستون استوار برج مانندی در محل تقاطع اضلاع بنا برآورده و سرستون‌های آن را با آجرکاری برجسته حلزونی شکل تزئین کرده‌اند که در بالای آن و فاصله بین ستون‌ها یک نوار آجرکاری برجسته به‌صورت هشت و عرض نیم‌ متر به چشم می‌خورد.

رحمانی تشریح کرد: برج ناقوس در ضلع غربی کلیسای کانتور قرار گرفته است؛ یک چهارطاقی ساده که بر روی دهلیز ورودی بنا شده و در چهار ضلع، پنجره‌های نعل اسبی دارد. بر بالای پنجره‌ها یک ردیف آجرکاری برجسته به‌صورت هشت انجام شده و در جلوی پنجره‌های ضلع شمالی و جنوبی برج، دو نیم‌ ستون متصل به دیوار و دو ستون استوانه‌ای پیش آمده به جنبه تزئینی آن کمک کرده‌اند. بر روی این چهارطاقی یک بنای هشت‌ضلعی کوچک‌تر قرار دارد که محل نواختن ناقوس بوده است. پوشش این برج، گنبدی فیروزه‌ای است که از گردنی کشیده‌ای برخوردار است. آرامگاه یک خلبان روسی نیز در محوطه جنوبی کلیسا واقع شده است.

وی اضافه کرد: این کلیسا در داخل محوطه کانتور توسط شرکت راه‌سازی روس‌ها پیش از جنگ جهانی اول بنا شده است. بعد از جنگ جهانی اول عمارات محوطه کانتور در اختیار ادارات راه و دارایی و فرهنگ و ثبت احوال قرار گرفت.

کلیسای آسوریان یا مریم مقدس

کارشناس بنیاد ایران‌شناسی در قزوین درباره کلیسای مریم مقدس یا آسوریان، تصریح کرد: این کلیسا که در خیابان طالقانی قرار دارد برای مراسم مذهبی آسوری، مهاجرانی که در قزوین سکونت داشتند به سال ۱۹۱۵ میلادی توسط ماریوحنا پایه‌گذاری شده و تاکنون پابرجا مانده است.

وی با اشاره به اینکه آسوریان قزوین علاوه بر این کلیسا مدرسه مستقلی نیز داشته‌اند، یادآور شد: کلیسای آسوریان در خیابان طالقانی قزوین، روبه‌روی مدرسه ارامنه واقع است؛ مسیحیان آسوری که تا دهه پنجاه خورشیدی تعداد آنان نسبتاً زیاد بوده در آن به انجام مراسم مذهبی می‌پرداختند.

رحمانی اظهار کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مهاجرت گروهی از آسوریان قزوین به تهران و خارج از کشور، این کلیسا رونق خود را از دست داد.