برگزاری نخستین همایش ملی «نقد آراء تفسیری» در مشهد

محسن رجبی‌ قدسی، معاون دانشکده علوم قرآنی مشهد در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی اظهار کرد: تاکنون در جهان اسلام بیش از 150 دوره تفسیر کامل قرآن با شیوه‌ها و روش‌های مختلفی تدوین شده است که هر یک از آنها نکات قوت و ضعفی دارند و یکی از اهداف برگزاری این همایش نیز شناخت نکات قوت و نقد آراء ضعیف تفسیری مفسران است تا بر مبنای این شناخت زمینه شکوفایی علم تفسیر و تدبر در قرآن با هدف مهیاشدن زمینه حل مشکلات بشریت بر اساس معارف و آموزه‌‏های قرآن فراهم شود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: به‌عنوان مثال در نقد و بررسی‌ها متوجه شدیم که بر مبنای تعالیم پیامبر اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع) اصولاً تفسیر قرآن نباید از فاتحة‌الکتاب و سوره بقره آغاز شود و بنا بر حدیثی از پیامبر اکرم(ص) که می‌فرمایند: «هر چیزی دری دارد و در قرآن هم حزب مفصل است». بنابراین آموزش، فهم و تفسیر قرآن باید از سوره ناس که باب‌القرآن است شروع و به سوره بقره ختم شود.

محورهای همایش ملی «نقد آراء تفسیری»

معاون دانشکده علوم قرآنی مشهد با اشاره به محورهای اصلی این همایش بیان کرد: محورهای اصلی پیشنهاد شده برای این همایش با توجه به اولویت تاریخ تفسیر و آراء تفسیری از سیره نبوی آغاز می‏‌شود، زیرا با توجه به اینکه سیره نبوی ظرفیت‌های عظیمی در تفسیر قرآن دارد، بر همین اساس می‌توانیم گستره تفسیر قرآن را در سیره پیامبر اکرم(ص) بیابیم و تبیین کنیم، اما این سؤال مطرح است که پیامبر اکرم(ص) برای تفسیر قرآن چه شیوه‌ه‏ایی را در پیش گرفتند؟

رجبی‌ قدسی افزود: در واقع می‌توان گفت 23 سال رسالت پیامبر اکرم(ص) و به تعبیری دقیق‌تر  63 سال زندگی پر برکت خاتم پیامبران، تفسیر عملی قرآن بوده است و این سخن بدین معناست که یکایک رفتار، گفتار و تقریرات پیامبر اکرم(ص) در تمام حوزه‌ها و صحنه‌های زندگی اعم از خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی و... تفسیر قرآن بوده است.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: بنابراین می‌توانیم گزارش‌های نادرستی که از سیره پیامبر اکرم(ص) نقل و یا در منابع حدیثی، تاریخی و تفسیری ثبت شده را به کمک مطالعه تطبیقی قرآن و سیره مشخص کنیم.

«آراء ائمه طاهرین»؛ دومین محور همایش

رجبی‌ قدسی دومین‌ محور این همایش را«آراء ائمه طاهرین» دانست و گفت: نهج‌البلاغه از ظرفیت بالای تفسیری برخوردار است و بسیاری از احادیث ائمه هم به ظاهر مستند و یا استشهاد به یک آیه نمی‌شوند، اما از آنجایی که ائمه(ع) فرموده‌اند: «هر آنچه ما بیان می‌کنیم از قرآن است»، تمام بیانات درست و صحیحی که از ائمه(ع) به ما گزارش شده، تفسیر قرآن است.

وی اضافه کرد: از جمله این بیانات تفسیری می‌توان به ادعیه و زیارات صحیحی که از ائمه رسیده است، اشاره کنیم که در حل برخی مشکلات تفسیری نقش مهمی دارند، همچنین سیره ائمه طاهرین مانند سیره نبوی در زمینه‌های فرهنگی، سبک زندگی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و نظامی، تفسیر قرآن و... است که می‌توان از آنها برای گسترش مرزهای تفسیری استفاده کرد.

نقد و آراء تفسیری مفسران صحابی

رجبی‌ قدسی با اشاره به سومین محور این همایش ملی اظهار کرد: سومین محور این همایش، نقد و آراء تفسیری مفسران صحابی از جمله ابی‌بن کعب، ابن مسعود، ابن عباس و...  است که علاوه بر آراء تفسیری، قرائات تفسیری که از آنها به دست ما رسیده نیز قابل نقد و بررسی است، محور چهارم این همایش ملی نیز «بررسی نقد و آراء تفسیری مفسران تابعی» است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: آراء تفسیری مفسران در سده‌های بعدی تا سده حاضر  قابل نقد و بررسی هستند، به‌ویژه آنکه می‌دانیم تاریخ 1300 ساله تفسیر در جهان اسلام با ضعف‌ها و کاستی‌های فراوانی مواجه بوده که در سده اخیر شهید سیدمحمدباقر صدر، امام خمینی(ره) و دیگر بزرگان به‌نوعی تاریخ 1300 ساله تفسیر را در یک نگاه کلی آسیب‌‏شناسی و نکته‌های مهمی را درباره آنها مطرح کرده‌اند.

رجبی‌ قدسی افزود: یکی از غفلت‏‌ها این است که تفسیر به شیوه فعلی که انجام می‌شود فقط شرح قرآن است و مفسر از سیاق آیه، ارتباط آیات و تفسیر موضوعی غافل می‏‌ماند که یکی از راه‌‏های برون‌رفت از این مشکل و اینکه تفسیر بتواند در جهان و زندگی روزمره افراد جایگاه خود را پیدا کند و رحمت و شفاء را در زندگی مردم نشان دهد، توجه به «تفسیر موضوعی» به روش درست آن است.

وی اظهار کرد: در محور پایانی این همایش نیز عوامل لغزش‌‏های تفسیری مفسران دسته‌بندی شده است که البته می‌تواند بیش از این موارد باشد. گاهی عقاید خاص کلامی، فقهی، عرفانی، فلسفی و یا حتی صرفی و نحوی مفسر بر آراء و لغزش‌های تفسیری او تأثیر بسزایی داشته که این موضوع نیز قابل نقد و بررسی است.

این استاد دانشگاه با اشاره به فرمایشی از علامه طباطبایی که فرموده‌اند: «روایات سبب نزول، اغلب جعلی و تحریف شده‌اند»، ادامه داد: بنابراین اعتماد همه جانبه به روایات سبب نزول بر آراء مفسران تأثیر بسزایی دارد. اینکه مفسر، قرآن را چگونه کتابی می‌شناسد، قرآن‏‌شناسی مفسر از چه درجه و اعتباری برخوردار است و اصول و مبانی تفسیری او چیست نیز بر آراء تفسیری او تأثیرگذار بوده که بر همین اساس لازم است نقد و بررسی شوند.

وی تأکید کرد: به گزارش‌های نادرست عهد قدیم و جدید، به‌ویژه در قصص قرآنی، اعتماد فراوانی شده است، به همین جهت باید در یک مطالعه دقیق، آراء تفسیری نادرستی که تحت تأثیر گزارش‌های عهدین و اسرائیلیات ذیل قصص قرآن مطرح شده‌اند را به کمک متن قرآن مشخص کرد.

معاون دانشکده علوم قرآنی مشهد افزود: فهم نادرست از قصص قرآن در بسیاری از حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی تاثیر سوئی گذاشته و اسوه بودن خاتم پیامبران هم مورد توجه قرار نگرفته است.

رجبی‌ قدسی تصریح کرد: این در حالی است که عموم مفسران از مباحث سوره‌شناسی از جمله زوجیت سوره‏‌ها، سوره مجاور، خانواده و گروه ‏سوره‌‏ها و محور موضوعی سوره‌‏ها غفلت کرده‌اند، در حالی‌که علم سوره‌شناسی علم کهن و دیرپایی است که در تعالیم پیامبر اکرم(ص)، ائمه طاهرین و صحابه‌شان به‌صورت ساده مطرح بوده و حاوی اصول و مبانی فراوانی است که می‌تواند در نقد آراء تفسیری و گسترش مرزهای تفسیری کمک شایانی کند.

وی اظهار کرد: همچنین بی‌توجهی به اسلوب‌های خاص بیانی قرآن باعث بسیاری از لغزش‌های تفسیری شده که قابل نقد و بررسی است.

همایش ملی «نقد آراء تفسیری» متعلق به جهان اسلام است

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از این گفت‌وگو نقد آراء تفسیری را متعلق به تمام جهان اسلام دانست و افزود: از همه پژوهشگران، اساتید، محققان و دانشجویان دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه که با قرآن و تفسیر آشنا هستند درخواست می‌کنم که به غنای علمی این محورها کمک کنند.

رجبی‌ قدسی افزود: این همایش فرصت هم‌افزایی و هم‌اندیشی را برای فعالان حوزه قرآنی فراهم می‌کند تا بتوانند از آراء و نظرات یکدیگر در باب فهم قرآن و نقد آراء تفسیری بهره گیرند و بر مبنای این هم‌افزایی بتوانند قدم‌های مؤثرتری برای فهم قرآن و نشان دادن جایگاه قرآن در زندگی بردارند.

معاون دانشکده علوم قرآنی مشهد در پایان گفت: امیدوارم نخستن همایش ملی «نقد آراء تفسیری» در موعد مقرر در تاریخ 30 بهمن‌ماه سال جاری برگزار شود، مهلت ارسال مقالات نیز تا 20 بهمن‌ماه سال جاری است.