انجمنی قرآنی که خواب استعمار را آشفته کرد
تأسیس انجمن قرآنی مصر، اقدامی جریان‌ساز از سوی سیدجمال‌الدین اسدآبادی بود؛ انجمنی که در مدت کوتاه فعالیت خود نتایجی شگفت‌انگیز به همراه داشت و باعث وحشت دولت استعمارگر انگلستان و در نهایت، شهادت سیدجمال شد.
سیدجمال‌الدین اسدآبادی، روحانی دانشمند و آگاه به زمانه خویش بود که هدف اصلی‌اش، بیدار کردن مسلمانان از خواب غفلت، ایجاد وحدت، استقلال ملت‌های مسلمان و کوتاه کردن دست استعمارگران از کشورهای اسلامی بود. او به دنیا نشان داد که عمل کردن به قرآن و دستورات آن موجب ترقی و سعادت و روی‌گردانی از این آموزه‌ها، سرمنشأ بدبختی و تیره‌روزی است.
سیدجمال‌الدین همواره در کشورهای اروپایی و ممالک اسلامی در حال سفر بود و برای بیداری ملل اسلامی از هیچ تلاش و مجاهده‌ای فروگذاری نمی‌کرد. در افغانستان، هندوستان، ترکیه و ایران نطق‌های آتشین داشت و در پاریس، مجله‌ای به نام عروةالوثقی منتشر کرد که پس از مدت کوتاهی توقیف شد، چراکه با منافع استعمارگران در تضاد بود.
هنگامی که سیدجمال به همراه شیخ محمد عبده از پاریس به مصر آمد، یکی از شگفت‌ترین اقدامات خود یعنی تأسیس انجمن قرآنی مصر را انجام داد. هدف او از تأسیس این انجمن، عمل به قرآن و احکام اسلام بود. اعضای این انجمن که تعدادی از عالمان فرهیخته مصر بودند، عمل به تعهدنامه‌ای قرآنی را گام نخست در بازگشت شکوه و سعادت به جامعه مسلمانان دانستند. (مناظره دکتر و پیر، ص ۳۳۳)
تعدادی از مفاد این تعهد‌نامه به این شرح بود: تلاوت روزانه یک حزب از قرآن، اقامه نماز جماعت، امر به معروف و نهی از منکر، دعوت غیرمسلمانان به اسلام، مباحثه با مبلغان مسیحی، احسان به فقرا، صله رحم، عیادت بیماران، مبارزه با صفات رذیله خویش و ... .
هر یک از اعضا مکلف شدند که انجام این موارد هفده‌گانه را در دفتر انجمن یادداشت و ثبت کنند. پس از گذشت یک ماه از فعالیت این انجمن، نتایج تلاش‌ها شگفت‌انگیز بود؛ آنها توانسته بودند در مجموع ۸۰۰ نفر معتاد به مشروبات الکلی را ترک دهند، ۱۳۰۰ نفر از مسلمانانی را که نماز نمی‌خواندند، به خواندن نماز ترغیب کنند، ۴۰۰ نفر از زنان فاسد و فاحشه را به توبه تشویق کنند، ۸۰ نفر از کارمندان مصری ادارات انگلیسی را وادار به استعفا کنند، ۵۰۰ نفر از رجال و ثروتمندان مصر را آن‌چنان ارشاد کردند که آنها از خرید هر گونه اجناس لوکس از ممالک بیگانه خصوصا انگلستان خودداری کردند، هزینه زندگی ۲۰۶ نفر از فقرای حقیقی را برای مدت یک سال تأمین کردند، برای ۷۵ ورشکسته اقتصادی سرمایه ایجاد کردند، ۳۵ نصرانی، ۱۵ یهودی و ۷۰ بت‌پرست را مسلمان کردند، ۴۴ مجلس بحث با مبلغان نصرانی تحت حمایت دولت انگلیس که در مصر مشغول به فعالیت بودند، تشکیل دادند و ۱۲۰ اشکال و ایراد به آنها وارد کردند. (حکمت‌ها و اسرار نماز، ص ۱۸۵)
این نمایه عملیاتی یک ماهه انجمنی ۴۰ نفره را تشکیل می‌داد که محرک اصلی آن، خطابه‌های قرآنی سیدجمال‌الدین بود که چون از دلی سوخته و آتشین برمی‌آمد، لاجرم بر دل افراد می‌نشست. سیدجمال در خطابه‌های خود، از مهجور ماندن قرآن در میان مسلمانان شکوه داشت و از اینکه این کتاب مقدس از دیوان حافظ، مثنوی مولانا و کلیات سعدی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اندوهگین بود.
نقل است که در یک سخنرانی، با دلی پرسوز با پروردگار خویش سخن می‌گفت و بیان می‌کرد: «خدایا، ما تو را فراموش کرده‌ایم؛ تو هم آیینه دل‌های ما را از انعکاس حقایق کتاب مقدس محروم کرده‌ای. ما صورت دل‌های خود را از اطاعت مقدست برگرداندیم؛ تو هم سعادت و شرافت ما را به ذلت مبدل کرده‌ای» و در این حال، آن‌چنان از تکرار این جملات منقلب شد که غش کرد و بر روی زمین افتاد تا بالاخره با حضور پزشک به حالت عادی برگشت و جلسه انجمن رسمیت یافت. (حکمت‌ها و اسرار نماز، ص ۱۸۳)
پس از فعالیت یک ماهه انجمن قرآنی، لرد کرومر، مستشار مالی انگلیس در مصر متوجه شد که ۴۵ درصد از نفوذ دولت انگلیس در این کشور کاسته شده و میزان تجارت این کشور نیز ۳۵ درصد تنزل کرده است. ۸۰ نفر از کارمندان مسلمانی که در ادارات انگلیسی مشغول به کار بودند، از شغل خود استعفا داده‌اند و مسلمانان دیگر نیز حاضر به همکاری با ادارات انگلیسی نیستند. همچنین نمایندگان کمپانی‌های انگلیسی مخصوصا بنگاه‌های اشیای تجملی و لوکس، از نبود مشتری معترض بودند.
لرد کرومر پس از بررسی‌های دقیق به این نتیجه رسید که فعالیت‌های ۳۵ ساله مبلغان نصرانی در مصر، یک‌شانزدهم فعالیت یک ماهه انجمن قرآنی است. از این‌رو، به وحشت افتاد و بلافاصله گزارشی به لندن مخابره و اعلام خطر کرد. در این گزارش آمده بود که اگر یک سال دیگر انجمن قرآنی به رهبری سیدجمال‌الدین ادامه حیات پیدا کند، نه تنها سیاست و تجارت دولت انگلیس در آسیا و آفریقا نابود خواهد شد، بلکه نفوذ و سیطره سایر کشورهای اروپایی در سراسر جهان نیز به خطر می‌افتد. در گزارش دوم نوشت: «انجمن قرآنی مصر، صاعقه‌ای برای پیشرفت ماست و باید به سرعت و عجله برای فروپاشی آن دستوراتی صادر شود.»
در گزارش دیگری، یکی از مبلغان به کلیسای بزرگ این‌گونه پیام داد که هیچ امری عجیب‌تر از این واقعه نیست که ۷۰۰ میلیون مسیحی و اولاد انجیل در مقابل ۴۰ نفر مسلمان که درواقع روح یک سید روحانی در کالبد آنهاست، این‌گونه مقهور شوند. یکی از پزشکان خارجی بیمارستان پورت سعید معتقد بود که اگر عملیات محیرالعقول انجمن قرآنی مصر برای ۲۰ سال دیگر ادامه پیدا کند، طولی نخواهد کشید که کره زمین، کمترین جولانگاه آنها خواهد بود. رئیس بانک انگلیس نیز گزارشی با همین مضامین به لندن مخابره کرد.
دولت انگلیس از وفور این گزارش‌ها به وحشت افتاد و برای فروپاشی این انجمن، دستور اکید صادر کرد. سیدجمال‌الدین تبعید و شیخ محمد عبده به سه سال حبس محکوم شد و هر کدام از اعضای دیگر این انجمن به مجازاتی محکوم شدند. (حکمت‌ها و اسرار نماز، ص ۱۸۹)؛ در نهایت نیز سیدجمال‌الدین اسدآبادی را در سال ۱۳۱۴ در استانبول ترکیه مسموم کردند و به شهادت رساندند.
یادگار سیدجمال‌الدین اسدآبادی، بازگشت به اسلام اصیل و مقتدر قرون اولیه بود و این طنین پرسوز رجعت، در اشعار اقبال لاهوری این‌گونه نمایان شد: «ای غنچه خوابیده چو نرگس نگران خیز/ کاشانه ما رفت به تاراج غمان خیز/ از ناله مرغ چمن از بانگ اذان خیز/ از گرمی هنگامه آتش نفسان خیز/ از خواب گران، خواب گران، خواب گران خیز/ از خواب گران خیز.»
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
