ارزشمندی و کرامت نفس؛ نیاز امروز دختران ایرانی

زهره قلیلی، روانشناس خانواده در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره دغدغه‌های امروز دختران ایرانی اظهار کرد: از جمله دغدغه‌های دختران می‌توان به ازدواج و نیازهای خاص زنان مثل توجه، تأیید و دوست‌ داشته‌ شدن اشاره کرد. همچنین در خصوص ازدواج، نگرانی‌های مالی نیز ذهن دختران را درگیر می‌کند. معمولاً گمان می‌کنیم فقط آقایان درگیر دغدغه‌های مالی هستند، ولی امروزه زنان و دختران جوان هم با این مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کنند. برای نمونه، میزان توانایی خانواده در تهیه جهیزیه، یکی از نگرانی‌های دختران است.

وی ادامه داد: مسائل شغلی و تحصیلی هم به تعارض‌هایی منجر شده که بر مشکلات و دغدغه‌های دختران افزوده است. کنار هم قرار گرفتن دو ارزش متفاوت باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود. برای نمونه، بسیاری از دختران جوان برای تحصیلات و ارتقای شغلی اشتیاق دارند، ولی ممکن است شریک زندگی آنها مخالفت‌هایی با اشتغال داشته باشد؛ این تعارض به‌ویژه در خانواده‌های سنتی باعث ایجاد مشکل شده، در حالی که آینده شغلی و زندگی مشترک برای دختران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این مدرس دانشگاه اولین گام حل این تعارضات را پذیرش آنها دانست و تصریح کرد: جامعه ما در سال‌های گذشته در حال گذار از سنت به مدرنیته بوده و مشخص نیست چه زمانی به‌طور کامل در یکی از این دو حالت قرار خواهد گرفت. از یک طرف، موقعیت تحصیلی مناسب، موقعیت شغلی و حتی درآمد خوب و از طرف دیگر، ایفای نقش مادری و همسری تمام‌وقت، از جمله انتظارات امروز جامعه از یک زن جوان است که کاملاً به‌صورت تعارض درآمده و دلیل وجود این انتظارات و تعارضات ناشی از آن، حالت گذار از سنت به مدرنیته جامعه ایرانی است.

وی افزود: گام دوم حل تعارضات، گفت‌وگوی دختران جوان با چند نسل از جمله والدین، جنس مخالف یا مکمل برای برقراری ارتباط و آشنایی و صحبت با دیگر دختران درباره نیازهایشان است. در دنیای مدرن، بی‌توجهی یا انکار این تعارضات مشکلات را حل نمی‌کند و باید درباره آنها صحبت کرد؛ همچنین تعارضات ارزشی باعث ایجاد استرس و فشار روانی به فرد می‌شود. پاسخگویی همزمان دختران به دو نیاز متضاد، باعث تحمیل فشار روانی زیادی به آنها می‌شود که زمینه را برای ایجاد اضطراب، افسردگی و سایر اختلال‌های روانی در آینده فراهم می‌کند.

قلیلی گفت: دختران ما تعارضات عقیدتی و ارزشی را هم تجربه می‌کنند، زیرا ارزش‌های گفتاری جامعه با ارزش‌های عملی روزمره متفاوت است. برای نمونه، در گفتار به بی‌ارزش بودن مسائل مالی و ازدواج آسان تأکید می‌کنیم، ولی در عمل، مشکلات اقتصادی باعث دشواری در امر ازدواج می‌شود. بنابراین، جوانان برای حل این تعارض هم چاره‌ای جز گفت‌وگو با والدین ندارند. خوشبختانه شروع جریان‌های گفت‌وگو حتی به میزان کم را در جامعه می‌بینیم که هنوز هم جای کار دارد.

شفاف‌سازی و اولویت‌بندی ارزش‌ها

وی بیان کرد: ارزش یعنی چیزی که در زندگی برای ما مهم است و باید در سنین جوانی شفاف‌سازی شود. یک دختر جوان باید بداند که ارزش‌های اصلی زندگی چه چیزهایی هستند، سپس بتواند میان آنها اولویت‌بندی و در نهایت میان ارزش‌های متضاد، سازش برقرار کند. برای نمونه، اینکه بین اخلاقیات و عرف فرهنگی جامعه، کدام‌یک برای او ارزش و اولویت بیشتری دارد، باید مشخص شده باشد.

این روانشناس خانواده پاسخگویی به نیازهای دختران در جامعه ایرانی را بین ۳۵ تا ۴۰ درصد یعنی کمتر از نصف ارزیابی کرد و گفت: میان جوانان و نسل پیش از آنها یعنی والدین، مربیان و اساتید شکاف وجود دارد. این 40 درصد هم به زمینه‌های گفت‌وگو و تعامل بازمی‌گردد تا بتوانند نیازهایشان را بیان کنند که البته بسیار کم است. یکی از بسترهای لازم برای از میان‌بردن شکاف نسلی، رسانه است، زیرا بخشی از کارکرد رسانه برای تعاملات میان‌نسلی یعنی تبادل کلامی نسل جوان با نسل قبلی تعریف شده است.

وی ادامه داد: امروزه گفت‌وگو میان اعضای خانواده‌ بسیار کاهش یافته است، به‌طوری که بیشتر از چند دقیقه در طول روز با هم صحبت نمی‌کنند و هر کس به کار خود مشغول است. روابط اجتماعی هم به همین ترتیب شکل می‌گیرد و در مدرسه یا دانشگاه نیز فرصت بیان مشکلات و دغدغه‌های جوانان وجود ندارد. بستر گفت‌وگوی امن برای جوانان باید در جامعه ایجاد شود، به‌طوری که بدون مخدوش‌شدن فضای میان افراد و انتقال پیام اصلی، به‌طور همزمان بتوان گفت‌وگو کرد. این مهارت در مدرسه به جوانان ما آموزش داده نشده است، در نتیجه توانایی گفت‌وگوی مؤثر هم وجود ندارد، مگر اینکه جوانی شخصاً به دنبال یادگیری این مهارت رفته و آن را در خود تقویت کرده باشد. 

قلیلی درباره راه‌های تقویت مهارت گفت‌وگو در جوانان اظهار کرد: برگزاری نشست‌های علمی در فرهنگسراها، کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی و کانون‌ها، فرصت مناسبی برای آموزش مهارت‌های زندگی، ارتباطات و مهارت‌های اجتماعی است که در کتاب‌های درسی جایی ندارند. این‌گونه فعالیت‌ها و آموزش‌ها شروع شده، ولی متولیان فرهنگی باید برای رواج بیشتر آنها همت بیشتری داشته باشند، زیرا چنین فعالیت‌هایی مستلزم هزینه و پیگیری قابل توجهی است.

وی ضمن تبریک دهه کرامت بیان کرد: کرامت نفس همان ارزشمندی مورد تأکید در روانشناسی است. حفظ ارزشمندی در دختران و زنان جوان باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، در غیر این صورت هر نوع فعالیت فردی و اجتماعی آنها بیهوده به شمار می‌رود. برای کریم و بخشنده‌بودن نسبت به داشته‌های مادی و معنوی، به کشف و غنی‌کردن گنجینه‌های درونی نیاز است تا بتوان این کرامت را به دیگران انتقال داد. الگوگیری یک زن جوان از کریمه اهل بیت(ع) و کرامت انسانی، تمرکز بیشتر بر ارزشمندی خویشتن است تا بتوان سرمایه‌های درونی خود را در اختیار رشد و پیشرفت جامعه قرار داد.

زهراسادات مرتضوی