مصداق «شر» در سوره ناس چیست

به گزارش ایکنا از همدان، سارا دادوند، مربی دوره دانشجو متدبر قرآن در همدان، 15 خردادماه در جلسه تدبر در سوره ناس که با رویکرد خیرگزینی برگزار شد، اظهار کرد: نقشه کلی این سوره این‌گونه است که انسان از شری به پناهگاه‌هایی پناه می‌برد. اینکه این شر چیست، از آن به کجا باید پناه برد و این پناه بردن چگونه است در سوره توضیح داده می‌شود.

وی با بیان اینکه برای شناخت پناهگاه باید ویژگی‌های شر را بشناسیم، بیان کرد: شر در این سوره، «وسواس خناس» است. وسواس از ریشه وَسوَسَ است، یعنی سخن پنهانی، به گفته علامه طباطبایی وسواس حدیث نفس است، این وسوسه‌ها در صدر انسان اتفاق می‌افتد برخی این صدر را قلب می‌گویند تعابیر دیگر هم دارد که ما در این آیه آن را محل صدور فعل در نظر می‌گیریم یعنی درست همانجا که اراده‌ای می‌خواهد به عمل تبدیل شود، شیطان وارد می‌شود.

دادوند با بیان اینکه فعل «يُوَسْوِسُ» چون مضارع است نشان از استمرار این وسوسه دارد، اظهار کرد: از واژه «الذی» در آیه «الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ* مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ» متوجه می‌شویم که این شر از ناحیه شخصی است که می‌تواند از جنس ناس و جن باشد.

وی با اشاره به معنای «خناس» در این سوره بیان کرد: خناس یعنی کسی که بسیار اصرار و سماجت دارد و مدام در رفت و آمد است، رسول خدا(ص) در معنی وسواس خناس می‌فرماید: «شیطان پوزه خود را بر قلب مؤمن می‌گذارد و اگر به وسوسه‌ها گوش دهد قلب او را می‌خورد و اگر یاد خدا کند دور می‌شود.»

بیشتر بخوانید:

• هدف از سوره حمد رسیدن به عبودیت محض است

دادوند در مورد یکی از مصادیق وسوسه مثالی زد و گفت: برای اقامه نماز صبح ساعت کوک کرده‌ایم تا بیدار شویم، اما در لحظه برخاستن وسوسه می‌شویم که فقط چند دقیقه‌ای بیشتر بخوابیم و بعدا نماز را بخوانیم، این به تأخیر انداختن خیر، شر است که با وسوسه دچار آن شده‌ایم.

این مربی قرآن با توضیح اینکه شر چه مواردی می‌تواند باشد، اظهار کرد: شر انتخاب‌های اشتباه است، اشتباهی که موجب شود نفع بالاتر به ما نرسد و در تمام لحظات زندگی ما با این نوع شر و وسوسه آن مواجه هستیم؛ به‌طور مثال مشغول کاری هستیم و کسی مثل پدر و مادر که اطاعت‌پذیری از آنان واجب است، برای امری چندین بار ما را صدا می‌زنند اما وسوسه‌ای درونی به ما می‌گوید بگذار اول کارم را تمام کنم بعد می‌روم که این هم نوعی از وسوسه است.

وی با اشاره به اینکه مقابل وسوسه الهام است، توضیح داد: اگر انسان در مقابل وسوسه به علم الهی و دستورات شرعی عمل کند الهام او قوی‌تر می‌شود، در جایی هم که نمی‌تواند انتخاب کند ملائکه به انسان برای انتخاب درست کمک می‌کنند.

دادوند توضیح داد: این وسوسه همچون گفت‌وگوی بین نفس و شیطان است، در اولین قدم راهکار سوره این است که بدانیم این حدیث نفس‌ها از ناحیه شیطان است نه خود ما و خود را شاهد و قاضی بر این گفت‌وگو بگیریم تا بتوانیم جانب حق را گرفته و بر وسوسه پیروز شده و از شر انتخاب غلط به «رب»، «ملک» و «اله ناس» رو کنیم. 

این مربی قرآن بیان کرد: در این سوره یک شر و سه پناهگاه معرفی شده است، از شر وسواس به «رب ‏‌الناس»، «ملک الناس» و «اله الناس» پناه می‌بریم. رب یعنی کسی که انسان را از نقص به کمال سوق می‌دهد، «ملک‌ الناس» خداوندی که قوانین و احکام مسیر زندگی ما را تعیین می‌کند و «اله‌ الناس» خداوندی که منشأ رغبت‌ها و میل‌های ماست پناه می‌بریم تا در این صورت میل‌های خود را براساس خواست خدا تنظیم کنیم.

وی تأکید کرد: وقتی به خداوند با چنین ویژگی‌هایی‌ پناه ببریم می‌توانیم از این وسواس خناس رهایی پیدا کنیم. یعنی بدانیم اوست که زندگی ما را تدبیر می‌کند، نه پول و مقام و شغل و...، اوست که منشأ صدور بایدها و نبایدهای زندگی من است نه هر مرجع دیگر و اوست که میل و رغبت و شوق و محبت من به دست اوست نه کسی دیگر.

این معلم قرآنی با اشاره به اینکه خیرگزینی یعنی انتخاب نفع بالاتر، تصریح کرد: اولین قدم در این نوع تدبر «مواجهه» است، اینکه بدانیم چه انتخاب‌هایی داریم که در جزئی‌ترین مسائل هم با آن درگیر هستیم. دومین قدم «تفصیل» است اینکه علم خود را نسبت به امور بالا ببریم، به‌طور مثال حلال و حرام و مکروه و مستحب را بدانیم اینکه خواست خداوند چیست، هر چه احکام بیشتری بدانیم در مواجهه با شر عملکرد بهتری خواهیم داشت.

وی یادآور شد: مرحله سوم خیرگزینی‌ «ترجیح» است که در مواجهه با خیرهای متعدد کدام اولویت دارد، مرحله چهارم «تعیین» که آسیب‌شناسی و رفع موانع انجام خیر است و مرحله پنجم «گزینش» است اینکه اراده خود را به خیر اختصاص دهیم و مرحله ششم «تحقق» است که جریان‌ساز آن خیر در جمع باشیم.