آیین غبارروبی و نظافت بارگاه سه شهید خوشنام دودانگه ساری

به گزارش ایکنا از مازندران، در آستانه ماه محرم الحرام و همزمان برگزاری بیست و هشتمین یادواره ۱۴۸ شهید دفاع مقدس، شهدای سلامت، امنیت و سه شهید خوشنام، با حضور گروه جهادی پیروان سیدالعابدین متشکل از بسیجیان برادر و خواهر پایگاه‌های مقاومت بسیج دودانگه ساری، آیین غبارروبی، شستشو و نظافت بارگاه مقدس سه شهید غریب تدفینی در مرکز بخش برگزار شد.

در پایان این آیین اسلامی، گروه جهادی پیروان سیدالعابدین با حضور در گلزار این شهدا با ادای احترام و ذکر فاتحه ضمن ارج نهادن به مقام شامخ شهیدان با آرمان‌های آنان و اسلام تجدید پیمان کردند.

بنای بارگاه سه شهید گمنام دودانگه ساری بر اساس سقا تالار، یا سقا نفارهای مازندران که به آن ابوالفضلی هم می‌گویند، ساخته شده است، این امر بهانه‌ای شد تا نظری به سقاتالار داشته باشیم.

سقاتالار یا سقانفارها بناهایی هستند که به پیروی از معماری بومی مازندران و به‌منظور برگزاری آیین عزای سالار شهیدان و قمر بنی‌هاشم (ع) ساخته شده‌اند.

این بناهای چهارگوش، در دو طبقه و روی چهار پایه‌ چوبی در کنار امام‌زاده‌ها، تکایا و گورستان‌ها جای گرفته‌اند.

استفاده از هنر نقاشی، خوشنویسی و منبت‌کاری به‌ طرز چشمگیری در این بناها مشاهده می‌شود.

سقانفارهای مازندران بناهایی مختص آب و سقایی هستند. ساختار اصیل این سازه‌ها از چوب است و دارای ۶ ستون در طبقه‌ همکف و ۱۲ ستون در طبقه‌ بالایی هستند. این بناهای آیینی که سقف آن‌ها با سفال و گالی پوشانده می‌شدند، در دوران قاجار رواج پیدا کرده‌اند.

این بناهای دوطبقه عمدتاً وقف حضرت ابوالفضل العباس (ع) هستند و معماری منحصر به خود دارند.

در مناطق مختلف مازندران این بناها را با نام‌های متفاوتی نظیر ساق نِفار، سقانفار، ساقی نفار، ساخ نفار، ساخا نِفار، سقا تِلار و سقاتالار می‌شناسند.

سقانفار از دو واژه‌ سقا و نفار یا نپار تشکیل شده است. سقا که یک واژه‌ عربی است و به مشک آب یا شیر گفته می‌شود و نفار یا نپار هم در لغتنامه‌ی دهخدا به تختی با پایه‌ بسیار بلند چون بالا‌خانه‌ای که با پله‌های چوبین بر آن بالا روند، معنی شده است.

سقانفارها بناهای ساده و چهارگوشی هستند که روی پایه‌های چوبی چهارتراش قرار می‌گیرند و عموما از دو طبقه تشکیل می‌شوند. امکان رفت‌وآمد به طبقه‌ بالایی بنا از طریق پلکان یا نردبان چوبی که در گوشه‌ای از آن قرار می‌دادند فراهم می‌شده است. این بناها عموماً مستقل از تکیه و در یک مجموعه‌ مذهبی به نام «تکه پیش» ساخته می‌شدند. در این بناها طبقه‌ همکف، زیرتخت و طبقه‌ بالایی سقانفار نام دارد.

سقانفار مکانی برای نشستن جوانان و فرزندان پسر از سن بلوغ تا ۳۵ سالگی و قبل از دوران میان‌سالی است. در این محل فقط با آب و چای پذیرایی می‌شود و از ورود کودکان، زنان و پیرمردان جلوگیری می‌شود. در واقع این بناها مکانی مختص عزاداری برای حضرت ابوالفضل العباس (ع) در ماه محرم و فقط مخصوص جوانان بوده است.

زنان، تنها در روزهای خاصی مثل اعیاد که پختن آش نذری ثواب دارد یا فقط برای پهن کردن سفره‌ حضرت عباس (ع) اجازه‌ ورود به طبقه‌ همکف سقانفار دارند و حتی ورود به این بخش در غیر این موارد را کاری نادرست می‌دانند.

در گذشته که هنوز آب آشامیدنی به‌صورت لوله‌کشی در هر منزلی وجود نداشت و آب مورد نیاز روستاییان از چشمه‌ای در داخل یا خارج روستاها تأمین می‌شد، در ایام محرم در سقانفارها ظرف بزرگ و بیضی‌شکلی قرار می‌دادند و در آن آب می‌ریختند تا مردم از آن آب بنوشند، سیراب شوند و به یاد تشنه‌کامان صحرای کربلا بر قاتلان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلا لعنت بفرستند.

در عین حال، در همان زمان‌ها و نیز در زمان حاضر، سقانفار علاوه بر کارکرد آب‌رسانی به عزاداران امام حسین (ع)، به‌عنوان چایخانه‌ عزاداران هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

به اعتقاد کارشناسان، ساخت سقانفارها در کنار حسینیه‌ها تداعی‌کننده‌ نقش حضرت ابوالفضل العباس (ع) در کنار امام حسین (ع) در آب‌رسانی به یاران و خاندان ایشان در صحرای کربلا هستند و به همین دلیل نیز زمین سقانفارها در هر منطقه‌ای موقوفه‌ حضرت ابوالفضل (ع) است.