انقلاب اسلامی و نگاهی نو به نقش مساجد

حجت‌الاسلام والمسلمین امرالله سبحانی‌نیا، رئیس ستاد اقامه نماز خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، ضمن تبریک ایام‌الله دهه فجر درباره نقش مساجد در انقلاب اسلامی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین ثمرات هدایت و رهبری امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی آن است که یک نگاه جدید نسبت به جایگاه مسجد پدید آمد. مسجد قبل از آن جایگاهی داشت، اما با رویی که در انقلاب به خود گرفت تفاوت داشت.

تا قبل از آن، مسجد محل مقدس، خانه خدا و محل عبادت و هدایت‌های الهی برای انسان‌ها تلقی می‌شد که انسان‌های پاک، مؤمن، مخلص و خداباور سازندگان آن بودند. همه این موارد در منابع دینی به نحوی مطرح بود و چون انقلاب ما هویت دینی داشت، بزرگترین پایگاه آن مسجد بود، اما انقلاب و امام(ره) تحولی ایجاد کرد و آن تغییر در نگاه بود، مسجد در این نگاه ضمن مقدس بودن با زندگی اجتماعی اتصال یافت و به پایگاهی تبدیل شد.

نگاه جدید به محتوا و نقش مسجد در انقلاب اسلامی

یکی از اثرات انقلاب اسلامی، نگاه جدید به محتوا و نقش مسجد بود. از آنجا که آغاز هر تحول و تغییر، تغییر در نگاه و نگرش به موضوع است، اگر نگاه‌ها نسبت به موضوعات به‌درستی تبیین شود، می‌تواند راه خود را بیابد. یکی از خدمات امام(ره) و انقلاب، هویت‌بخشی به مساجد است، زیرا نقش و روح جدیدی در مساجد دمیدند و نه تنها به شکل نظری، بلکه به شکل عملی هویت جدیدی را برای مسجد تعریف کردند، به‌طوری که آغاز حرکت انقلاب و مبارزه مردم از این پایگاه‌ها شکل گرفت و هنوز هم در بحران‌ها و نیازهای مردمی چنین نقشی را دارد.

اگرچه محتواهای ارائه شده در مسجد، قبل از سال 42 نوعی محتوای دینی، مقدس و قابل احترام بود، اما بیشتر یک نگاه فردی، محدود و آخرتی بود. بنابراین، تأکید بر جنبه‌های فردی مطرح بود و ارتباطی با جنبه‌های زندگی اجتماعی نداشت. امام(ره) و انقلاب نقش و هویتی جدید برای کارکرد مسجد ایجاد کرد و مسجد به مرکزی برای تصمیم‌گیری، سامان‌دهی، شناخت و ارتباط با دوستان تبدیل شد و مردم در مسجد اهدافی فراتر از اهداف فردی برای خود ترسیم کردند.

پایگاه شدن مسجد در انقلاب در واقع بازگشتی به هویت اولیه مسجد است، آنجا که پیامبر(ص) هنگامی که به مدینه وارد می‌شود، مسجد را مرکز آموزش، تصمیم‌گیری و اجتماع مؤمنان تعریف می‌کند. آنچه جوانان امروز که انقلاب را درک نکرده‌اند، باید بدانند این است که مسجد تا روزی که کارایی اجتماعی خود را در مبارزه با ناهنجاری‌ها و ظلم و ستم نداشت، دشمنان اسلام و مردم هم کاری به مسجد نداشتند، بلکه یکی از افتخارات شاهان و پادشاهان این بود که مساجدی به دست آن‌ها بنا شود، اما هنگامی که مسجد محوریت یافت، همه آنان که آرزوهای منفی برای از بین بردن اسلام داشتند، یک باره عکس‌العمل نشان دادند.

کاندولیزا رایس از نقش‌آفرینان سیاست خارجه آمریکا، در سخنرانی خود در دانشگاه الازهر از مسجد در کنار سیستم‌های دولتی نام می‌‎برد که از نظر تأمین اعتبارات مالی، محتواها، نقش و کارکردی که دارد، برایشان اهمیت دارد را مورد توجه قرار می‌دهند، زیرا بازگشت مساجد به کارکرد اولیه را برای خود خطرناک می‌‌دانند.

همچنین سفیر الجزایر طی یک سخنرانی آورده است که فرانسوی‌ها همه چیز را از ما گرفتند و تنها چیزی که برای ما ماند، مسجد بود و ما انقلاب الجزایر را با تکیه بر مسجد آغاز کردیم و با دادن یک میلیون شهید، استقلال الجزایر را به دست آوردیم. چنین سخنانی از سیاستمداران نشان می‌دهد که اگر مسجد جایگاه خود را بیابد، می‌تواند مکانی بسیار مهم برای انقلاب و استمرار آن باشد.

امام خمینی(ره) درباره اهمیت مساجد و توصیه‌ای که همیشه به دوستان، شاگردان و یاوران انقلاب داشتند، می‌فرمودند که ارتباط‌تان را با مسجد بیشتر کنید و کارتان را از مسجد آغاز کنید. در کنار این توصیه‌های رهبر انقلاب، دقت به گفتمان دشمنان انقلاب که کشورهای اسلامی را رصد می‌کنند، نشان ‌از اهمیت جایگاه مسجد است، چنانکه مرور انقلاب و حوادث پس از آن نشان می‌دهد افرادی که بر محور مسجد تربیت ‌‎شده‌اند در حوادثی همچون دفاع مقدس و خدمت به مردم پیشگام بوده‌اند.

با توجه به ماهیت معنایی مسجد در آیاتی از قرآن می‌توان گفت که در قرآن از مسجدی که در راستای ایجاد اختلاف، تفرقه و از بین بردن هویت و ارزش‌های اسلامی باشد، به مسجد ضرار یاد شده است که به گفته پیامبر(ص)، باید تخریب شود. لذا، داشتن نگاهی جامع و کامل با حفظ قداست مسجد ضروری است.

یافتن هویت دینی در مساجد مقدم بر دیگرسازی بود

نگاهی اجمالی به مساجد در دوران انقلاب نشان می‌دهد که مسجد، مرکز تجمع بوده است. افراد دوستانشان را در مسجد می‌یافتند، اندیشه انقلاب، مرکز خبرگیری و خبررسانی مسجد بود، همچنین پایگاه‌ اقامه نماز و خودسازی بود، به این ترتیب در مسجد خودسازی و یافتن هویت دینی مقدم بر دیگرسازی بود.

مسجد امروز باید به همین ترتیب باشد. باید بدانیم اگر غفلت کنیم و آسیب‌هایی بر مسجد وارد شود، نقش اولیه و اصلی مسجد خود را از دست می‌دهد. مسجد با همان شاخص، اما به روز باشد. اگر دیروز خبرگیری و خبردهی در مسجد انجام می‌شد، امروز باید مساجد از دانش و توان تکنولوژی روز برای اطلاع‌رسانی و انتقال مفاهیم دینی و اجتماعی بهره ببرد. همسویی مسجد با ذائقه نسل امروز و ایجاد جذابیت برای آنان ضروری است، مرکزی با نظم و انضباط که پاسخگوی نیازهای جامعه باشد و مرکز تجمعی برای نقش‌آفرینی افراد با سلیقه‌های متفاوت است.

اگر مسجد به معنای واقعی آن احیا شود، چنانکه دیروز پایگاه انقلاب بود، امروز پایگاه حفظ و استمرار انقلاب خواهد بود، به‌گونه‌ای که بیشتر انقلاب‌ها در جوامع اسلامی از مساجد شکل گرفته است. البته این اتفاق به آن شرط است که بتوانیم آسیب‌‎هایی را که موجب کاهش کارایی مسجد است، شناسایی و مدیریت کنیم.

طبق مفاهیم دینی کسانی می‌توانند احیاگر مساجد باشند که ایمان به خدا داشته باشند، انسان‌هایی پاک و مؤمن که علاوه بر ساخت‌وسازها، برای مدیریت و مهندسی فرهنگی، نشر فرهنگ دینی طاهر باشد، زیرا اگر در نگاه جامعه، افرادی که در مساجد فعال هستند، زیبا جلوه کنند، وابستگی، عشق و انس به‌وجود خواهد آمد و اگر این زیبایی نباشد، انسان کشش فطری برای رو آوردن به موضوعی را ندارد. چنانکه از عمده دلایل گرایش افراد به پیامبر(ص)، اخلاق و روابط انسانی او بوده است. بنابراین، حضور افراد برجسته به لحاظ دانش، بهداشت، ادب، اخلاق و روابط انسانی در مدیریت مساجد برای ایجاد میل و رغبت مردم در مساجد ضروری است تا دل‌ مردم گرد این خانه‌ها بگردد و از برکات دنیوی و اخروی آن بهره‌مند شوند.