امانتداری؛ معیاری برای واگذاری مسئولیت‌ها به اشخاص

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: شرکت در تشییع جنازه برادر مؤمن و هم‌کیش از رسالت‌هایی است که ائمه(ع) به آن سفارش کردند.(حسن بن فضل‏ طبرسى؛ مکارم الأخلاق؛ ص351)

حضرت موسی(ع) در مناجات خود با پروردگارش عرض کرد: «پروردگارا ثواب کسی که تشییع جنازه کرد چیست»؟ خطاب رسید: فرشتگانی از فرشتگانم را بر او می‌گمارم که با داشتن پرچم‌ها آنان را از قبرهایشان تا روز حشر تشییع کنند.»(محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج1: 162)

همچنین علی بن ابیطالب(ع) می‌فرماید: « نخستین تحفه‌ای که در قبر به شخص مؤمن داده می‌شود این است کسانی که جنازه او را تشییع کرده‌اند، آمرزیده می‌شوند.(علی بن حسن حر عاملی. وسایل الشیعه، ج1ص82)

موسی بن سیار می‌گوید: «با امام رضا(ع) در یکی از کوچه‌های طوس(مشهد) می‌‎رفتیم که صدای گریه و زاری شنیدیم به دنبال صدا رفتیم. جنازه‎ای را دیدیم، مولایم از اسب پیاده شد و به سوی جنازه رفت و با حالتی که رحمت و مهربانی از سر تا پای آن حضرت می‌بارید، تابوت آن مؤمن را مسح و لمس کرد، سپس رو به من کرد و فرمود: «موسی بن سیار، هر کس جنازه یکی از دوستان ما را تشییع کند، از گناهان خود بیرون می‌رود همانند روزی که از مادر به دنیا آمده است؛ بعد از آن که میت را بر لب قبر گذاشتند، مولایم به کنار قبر رفت، دست مبارک را بر سینه آن مرد گذاشت و او را به سعادت ابدی و رحمت خداوند مژده داد و سپس فرمود: «بعد از این بر تو ترس و باکی نیست. من از حضرت پرسیدم: فدایت شوم، این مرد را می‌شناسید؟ شما که هیچ‌گاه به این محل نیامده‌اید؟ فرمود: پسر سیار، مگر نمی‌دانی که هر صبح و شام کارهای شیعیان ما بر ما عرضه می‌شود، اگر در آن کارها تقصیری یافتیم از خداوند برای صاحب آن طلب گذشت(یعنی توفیق توبه و تدارک) می‌کنیم و اگر در آنها رفتار شایسته و نیکو یافتیم از خداوند برای صاحب آن شکر(و توفیق) درخواست می‌کنیم.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 49، ص 99/ محمد ب بن شهر آشوب، مناقب ج 4، ص 341)؛ ظاهراً منظور حضرت این است که از خداوند می‌خواهیم؛ با پاداش نیکو از او تقدیر کند.

توصیه به رعایت امانت نسبت به همه افراد در دین اسلام

امانتداری یکی از ارزش‌های اخلاقی است که انسان مؤمن باید نسبت به همه افراد اعم از هم‌کیشان و غیر آنان مراعات و از هرگونه خیانت در امانت پرهیز کند. در اهمیت این ویژگی همین بس که خداوند به رعایت آن از سوی اهل ایمان سفارش کرده است و آن را از اوصاف پیامران، مؤمنان و نمازگزاران شمرده و همچنین آن را معیار در واگذاری مسئولیت‌ها به اشخاص قرار داده است.

بیشتر بخوانید:

• آداب اخلاقی عیادت بیمار و آثار آن
• مواسات در حق مؤمنان و هم‌کیشان از منظر اهل بیت(ع)
• اصلاح ذات البین از آموزه‌های نورانی اسلام است    
• بایسته‌های رفتاری با مؤمنان و هم‌کیشان را بدانیم    
• تعبیر «برادری و دوستی»؛ محکم‌ترین پیوند عاطفی میان آحاد امت اسلامی  

یکی از نکات مورد توجه در مسئله امانتداری این است که آیا می‌توان در صورتی که کسی در امانتداری خیانت کرده است در حق امانت او خیانت کرد؟ در پاسخ به این پرسش امیرمؤمنان علی(ع) فرمودند: «خيانت مكن به كسى كه تو را امين دانسته است، گرچه او خيانت كند، راز او را فاش مساز، هرچند او سر تو را فاش سازد.»(ابن شعبه حرانی، تحف العقول ص 81)

اطعام کردن برادر ایمانی؛ وظیفه اهل ایمان

یکی از وظایف اهل ایمان نسبت به برادر ایمانی که گرسنه است، اطعام کردن است، خداوند در قرآن انجام این عمل را مورد ستایش قرار داده است(انسان/8) و برای آن پاداش فراوانی را مقرر و همچنین برای ترک آن را کیفر سختی تعیین کرده است.

رسول خدا(ص) فرمود: «هر كه برادر مؤمن گرسنه‌ای را سير كند خداوند وى را از ميوه‌های بهشت می‌خوراند و در سخنی دیگر نیز فرمودند: «هر كه سه تن از برادران مسلمان خویش را بخوراند، خداوند از طعام سه بهشت بدو خوراند، ملكوت آسمان، فردوس و باغ عدن كه خداوند آن‌را به‌دست قدرت خود كاشت.»(محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الأخوان جلد1، صفحه 44)

امام صادق(ع) در ارزش سیر کردن برادر مؤمن فرمود: «سير كردن برادر ایمانی ...از محبوبترين كارها نزد خداوند بزرگ است»، امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند: «لقمه را به برادر دينى خود بخورانم بيشتر دوست می‌دارم تا 10 گدا را سير كنم»، یکی از راویان گفته است: «نزد امام صادق(ع) يادى از ياران ما شد، من گفتم ناهار و شام نمى‌خورم مگر اينكه دو يا سه تن يا كمتر يا بيشتر از آنان با من باشند پس فرمود: برترى آنان بر تو بيشتر است از برترى تو بر آنها، گفتم فداى تو شوم چرا، با اينكه من از خوردنى خود به آنها می‌خورانم و از مال خود به آنها مى‌بخشم وعيال خويش را به خدمت آنها می‌گمارم، فرمود آنان هنگامى كه بر تو وارد شدند روزى فراوانى براى تو آوردند و بيرون كه رفتند با آمرزش تو رفتند.»(محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الأخوان جلد1، صفحه 46)

امام سجاد(ع) نیز در این باره فرمودند: «هر کس با شکم سیر بخوابد در حالی که در نزدیکی او مؤمنی گرسنه باشد، خدا می‌فرماید: ای فرشتگانم شما را بر این بنده گواه می‌گیرم که به وی فرمان دادم ولی نافرمانی کرد و از دیگری فرمان برد، او را به عملش وا نهادم به عزت و جلالم سوگند هرگز او را نمی‌بخشم.»(محمد بن علی بن بابویه، ثواب‌الاعمال ص250)

همنشینی برادران ایمانی و هم‌کیشان با همدیگر و نقل احادیث اهل بیت(ع) در این مجالس از سفارش‌هایی است که از سوی اهل بیت(ع) مورد تأکید قرار گرفته است، اميرالمؤمنين علی(ع) فرمود: «ديدار برادران اگر چه كم باشند غنيمتی بزرگ است.»، امام صادق(ع) در این باره خطاب به اصحابش فرمود: «آيا با هم مى‌نشيند و گفت‌وگو داريد؟ گفتم آرى فداى تو شوم من اين‌گونه مجالس را دوست می‌دارم پس ای فضيل امر ما را احيا كنيد، خداوند رحمت كند كسانى كه امر ما را احيا می‌كنند.»

امام باقر(ع) به مَيسر فرمود: «آيا در خلوت مى‌نشينید و گفت‌وگو می‌كنيد و هر چه خواستيد می‌گویید؟ گفت بله، امام فرمود: «به خدا قسم دوست دارم در برخى از اين انجمن‌ها با شما باشم.»(محمد بن علی بن بابویه، مصادقة الأخوان جلد1، صفحه 32). فضيل گفت كه امام باقر(ع) به من فرمود: «آيا با هم مى‌نشينيد؟ گفتم آرى، فرمود: افسوس از اين گونه مجالس.»

همچنین آن حضرت فرمود: «همانا بنده مسلمان اگر به قصد ديدار برادرش از خانه‏‌اش خارج شود و هدفش رضايت خداى عزوجل و رغبت در رحمت‏‌هاى الهى باشد، خداوند 70 هزار فرشته را موكل می‌نمايد كه تا بازگشت او به منزل همراهش باشند، در حالي كه از پشت سر او ندا می‌دهند پاكيزه و خالص گشتى و بهشت برايت طيب و پاكيزه باد.»

سفارش به خوش‌رویی هم‌کیشان نسبت به یکدیگر

خوشرویی مؤمنان و هم‌کیشان نسبت به همدیگر در برخوردها از توصیه‌های مؤکد پيامبر خدا(ص) و اهل بیت(ع) است، رسول خدا(ص) درباره اثر ارزشمند خوشرویی فرمودند: «خوشرويى، كينه را مى‌زدايد» و در شیوه برخورد با برادران و هم‌کیشان فرمودند: «با برادرت گشاده رو برخورد كن » ؛«شما هرگز نمى‌توانيد با اموال خود همه مردم را بهره‌مند سازيد، پس با آنان با گشاده‌رويى و خوشرويى برخورد كنيد.»

امیرمؤمنان علی(ع) نیز درباره آثار خوشرویی فرمودند: «خوشرويى، كمند دوستى است»؛ «خوشرويى، ريسمان محبت است»؛ «خوشرويى تو نشانگر بزرگوارى و كرامت نفس توست» و آن حضرت در مواجه با برادران همکیش هم فرمودند: «هر گاه با برادران خود روبرو شديد و دست دهيد و خوشرويى و گشاده رويى نشان دهيد، تا هنگام جدا شدن از يكديگر گناهانتان بريزد» و در ویژگی مؤمنان هم فرمود: «شادى مؤمن در چهره اوست، قدرت وى در دينش و اندوه او در دلش» و نیز فرمودند:«بهترين وسيله‌اى كه مردم با آن دل‌هاى دوستان خود را به دست مى‌آورند و كينه‌ها را از دل‌هاى دشمنانشان مى‌زدايند خوشرويى در هنگام برخورد با آنان است و جوياى احوال آنان شدن در غيابشان و گشاده‌رويى با آنان در حضورشان.»

امام رضا(ع) نیز درباره آثار خوشرویی در برخورد با برادر هم‌کیش فرمودند: «هر كه بروى برادر مؤمن خويش لبخند زند خداوند براى وى پاداشى بنويسد و هر كه خداوند برايش حسنه نوشت عذابش نخواهد كرد. از امام صادق(ع) نیز روایتی به همین معنا نقل شده است.

ایثار؛ بخشش در عین نیازمندی 

ایثار یعنی بخشیدن چیزی به دیگران(به خصوص به هم‌کیشان) در حالی که خود نیازمند آن چیز باشد، این خصلت یکی از ویژگی‌های بسیار ارزشمندی است که از سوی خداوند مورد توجه و ستایش قرار گرفته است، آنجا که وقتی مؤمنان مدینه با ایثار مال، هم‌کیشان مهاجر را شریک زندگی خویش قرار دادند و خداوند به پاس قدرشناسی از این روحیه ایثار، آیه 9 سوره حشر در شان و منزلت آنان نازل نمود.

در جای دیگر قرآن نیز خداوند به پاس ایثار خاندان اهل بیت(ع) آیات را نازل کرد که امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «فاطمه(س) مقدارى جو در خانه داشت و از آن كاچى تهيه كرد، چون آماده شد و آن را در برابر خود نهادند(تا تناول كنند) بينوايى از راه رسيد و گفت: خداوند شما را رحمت كند. پس على(ع) برخاست و يک سوم غذا را به او داد. ديرى نپاييد كه يتيمى آمد و گفت: خدايتان رحمت كند، پس على(ع) برخاست و يک سوم ديگر را به او داد. سپس اسيرى از راه رسيد و گفت: رحمت خدا بر شما باد. على(ع) يک سوم باقيمانده را نيز بدو داد و خود هيچ از آن نچشيدند. پس خداوند سبحان اين آيات(انسان، 8) را درباره ايشان فرو فرستاد و اين آيات بر هر مؤمنى كه به خاطر خداوند عزوجل چنين ايثارى كند نيز صادق است.»(علی بن جمعه عروسی حویزی، نورالثقلين، ج5، ص285)

درباره ایثار رسول خدا(ص) نقل شده است که آن حضرت تا زمانى كه از دنيا رفت هرگز سه روز پياپى سير غذا نخورد و اگر مى‌خواست مى‌توانست خود را سير كند اما ديگران را بر خود مقدم مى‌داشت.(ورام بن ابی فراس  تنبيه الخواطر، جلد 1، ص172)

امیرمؤمنان على(ع) نیز در ارزش ایثار فرمودند: «ايثار، نكوترين نيكوكارى و بالاترين مرتبه ايمان است» و در سخنی دیگر درباره ایثار به همکیشان فرمود: «با ديگر مردمان به انصاف رفتار كن و با مؤمنان به ايثار.»

درباره ایثار امیرمؤمنان علی(ع) و حضرت فاطمه(س) در حق هم‌کیشان مستحق نقل شده است که مردى نزد پيامبر(ص) آمد و از گرسنگى شكوِه كرد. رسول خدا(ص) كسى را به خانه‌هاى همسران خود فرستاد. اما آنان گفتند: جز آب چيزى نداريم. رسول خدا(ص) فرمود: «چه كسى امشب اين مرد را ميهمان مى‌كند؟ على بن ابىطالب(ع) عرض كرد: يا رسول‌اللّه من او را ميهمان مى‌كنم، سپس نزد فاطمه(س) آمد و گفت: غذا چه دارى اى دخت رسول خدا؟ فاطمه عرض كرد: جز شام شب چيزى نداريم، اما ميهمان را بر خويشتن مقدم می‌داريم. آن حضرت فرمود: اى دخت محمد، بچه‌ها را بخوابان و چراغ را خاموش كن، چون بامداد على(ع) نزد پيامبر(ص) آمد و ماجرا را برايش گفت ديرى نپاييد كه خداوند عزوجل آيه «و از خود گذشتگى مى‌كنند.» را نازل فرمود.»(علی بن جمعه عروسی حویزی نور الثقلين: 5 / 285 / 53)