اشتغال مادران از اجبار تا اختیار/ فراموش کردن اجر مادری

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، از کودکی سخن رسول اکرم(ص) که فرمودند: «الجنة تحت اقدام الامهات، بهشت زیر پای مادران است» را بارها و بارها شنیده‌ایم اما شاید در مورد معنی و مفهوم آن کمتر تأمل کرده باشیم که چه بسا درک عمیق این مهم نه تنها کیفیت رفتار فرزندان با مادران را بیش از پیش غنی، بلکه شماری بیشتری از بانوان را نسبت به مادر بودن مشتاق می‌‌کرد.

اول مادر، سپس پدر

مادر در کلام ائمه معصومین(ع) از جایگاه رفیعی برخوردار است، امام صادق(ع) فرمود: مردی به حضور رسول گرامی اسلام(ص) آمده و عرضه داشت: ای رسول خدا، به کدامیک از بستگانم نیکی کنم؟ فرمودند: به مادرت. مرد پرسید: بعد از آن؟ فرمودند: به مادرت. برای بار سوم پرسید: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: مادرت. در نوبت چهارم حضرت فرمودند: به پدرت نیکی کن!

همچنین از امام سجاد(ع) روایت شده است که فرمود: مردی به حضور حضرت خاتم الانبیا(ص) شرفیاب شد و اظهار کرد: ای رسول خدا، من مردی گنهکار و آلوده به معصیت هستم و از انجام هیچ گناهی فروگذاری نکرده ام، آیا امید آمرزش برایم هست؟ رسول خدا(ص) پرسیدند: آیا پدر و مادرت زنده هستند؟ مرد گفت: فقط پدرم زنده است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: برو با او خوشرفتاری کن. آن مرد رفت و پیامبر(ص) بعد از رفتن او زیر لب زمزمه می کردند که ای کاش مادرش زنده بود.

معامله‌ای پر ضرر

از این سخنان ائمه معصومین(ع) می‌توان به جایگاه رفیعی که دین مبین اسلام برای مادر قائل است پی برد. اما امروزه برخی زنان در معامله‌ای پوچ مطاع گران‌سنگ مادری را با مطاعی که توان برابری با مقام مادری را ندارد معاوضه می‌کنند و در این میان نه تنها برنده ماجرا نیستند بلکه زیانی را نصیب خود می‌کنند که خود نیز از آن غافل هستند.

امروزه با گسترش و پیشرفت جوامع بانوان به سطح بالاتری از تحصیلات دانشگاهی دست یافته‌اند و صاحب منصب در بسیاری از مشاغل مهم و حساس جامعه شده‌اند. به طور داشتن تحصیلات دانشگاهی و حضور در فعالیت‌های اجتماعی، حقی مسلم برای بانوان است که شرع مقدس اسلام نیز با در نظر گرفتن شرایط و ضوابطی آن را پذیرفته است.

بر کسی پوشیده نیست که امروزه با تغییر سبک زندگی، مشکلات مادی متعددی خانواده‌ها را تهدید می‌کند و در این بین بانوان توانسته‌اند به عنوان بازوی کمکی به رفع بخشی از مشکلات اقتصای خانواده در کنار همسر خود بپردازند. اما در این بین برخی بانوان نیز کسب درآمد بیشتر برای داشتن زندگی مجلل‌تر و امکانات رفاهی بیشتر را هدف خود از اشتغال قرار داده‌اند.

شناخت ضرورت‌ها و مهندسی حضور بانوان در محیط کار

اما باید توجه داشت برای بانوان نقش مهم مادری نیز که آمیخته با سرشت و فطرت آنان است نیز در دستگاه خلقت در نظر گرفته شده است و تعالیم دینی برای این مهم جایگاهی ارزشمند در نظر گرفته است. در این بین شناخت ضرورت‌ها و مهندسی حضور بانوان در محیط کار و کانون خانواده از اهمیت فراوانی برخوردار است ولی متاسفانه بخشی از بانوان جامعه نتوانسته‌اند اولویت‌ها را به درستی تشخیص دهند و اشتغال با هر شرایطی را بر امور دیگر ترجیح می‌دهند.

مهدکودک جایگزینی اشتباه برای آغوش مادر

نتیجه ارزیابی غلط بانوانی که با وجود عدم نیاز مالی به صورت افراطی به مشاغل بیرون از محیط خانه روی می‌آودند فرزندانی می‌شود که بعضا در بیشتر زمان کودکی خود مهدهای کودک را بجای آغوش پر مهر مادر تجربه می‌کنند و یا برای حضور و زندگی در این دنیا از سوی والدین خود دعوت نمی‌شوند. در صورتی که اگر بانوان از ارزش حقیقتی رسالت مادری که تربیت یک عضو از جامعه است آشنا شوند، این مهم را بر هر امر دیگری ترجیح خواهند داد. عدم شناخت رسالت از سوی بانوان سبب شده امروز رفاه طلبی و داشتن امکانات و تفریحات بیشتر جایگزینی برای مادر بودن شود.

در این راستا به سراغ حجت‌الاسلام والمسمین حسینی‌زاده، عضو هئیت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه رفتیم. وی در تبیین جایگاه مادر از دیدگاه اسلام به روایت «السعید سعید فی بطن امه والشقی شقی فی بطن امه»، «سعید در شکم مادر سعید است و شقی در شکم مادر شقی است» اشاره کرد و گفت: این روایت حاکی از اهمیت نقش وراثتی مادر در تربیت فرزند است. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) است که هرکس سه دختر را بزرگ کند بهشت بر او واجب است. شخصی پرسید دو دختر چطور؟ فرمودند: بهشت بر او نیز واجب است. پرسیدند یکی چطور فرمودند: بر او نیز بهشت واجب است. این روایت نیز حاکی از این امر است که تربیت فرزند چه امر مهم و مؤثری است.

عدم زمان و توان کافی برای ابراز محبت مادر شاغل به فرزند

وی با بیان اینکه مادر نقش آرامش دهندگی برای فرزند وهمسر دارد اظهار کرد: ولی بانویی که از صبح تا عصر در محل کار خود خارج از منزل مشغول فعالیت بوده است نه توان کافی برای پرداختن به امورات فرزند خود را دارد و نه از عملکرد افرادی که از صبح تا عصر فرزند خود را به آنان سپرده است می تواند مطمئن باشد و این خستگی روحی و جسمی وی را از آرامش دور می‌کند.

حجت‌الاسلام حسینی‌زاده همچنین به آیه‌ای از قرآن کریم که می‌فرماید «مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا؛ هر کس فردی را بدون دلیل بکشد مانند این است که همه مردم را کشته است وهر کس یک نفر را زنده کند مانند این است که همه مردم را زنده کرده است». اشاره و تصریح کرد: حال مادری که فرزندی را به دنیا می‌آورد و او را شیعه اهل بیت(ع) پرورش می‌دهد مانند این است که همه مردم را شیعه کرده است. چنان که در روایتی است که هر کس یک گمراهی را به راه راست هدایت کند بهشت بر او واجب است. پس مادرانی که فرزندانی را شیعه اهل بیت(ع) تربیت می کنند بدانند که پاداش عملشان بهشت است و آن را دست کم نگیرند چرا که دست کم گرفتن این کارها و به جای آن دل خوش کردن به شغل و دستیابی به اندکی حقوق گاه مساوی با از دست رفتن فرزند و گمراهی او است.

نقش مادر در انحراف و یا تربیت صحیح فرزند بیش از پدر است

وی با تأکید بر اینکه در هر کجای قرآن که نامی از بانوان آمده، به نقش مادری اشاره شده است گفت: نقش مادر در انحراف و یا تربیت صحیح فرزند بیش از پدر است، مهربانی و عطوفت مهم‌ترین اصل در تربیت است و این شاخصه‌ها نیز در زنان بیش از مردان به چشم می‌خورد.

حجت الاسلام والمسلمین احمد احمدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در گفت‌و‌گو با ایکنا به جایگاه رفیع نقش مادران در تعالیم اسلامی اشاره و عنوان کرد: در روایات آمده است که هنگامی که زنی فرزندی را به دنیا می‌آورد از تمامی گناهان پاک می‌شود همچون زمانی که از مادر متولد شده است.

وی با بیان اینکه بقای خانواده، بقای جامعه است، اظهار کرد: در نگاه اسلامی مسئول هدایت، راهبری و تربیت فرزندان در مرحله اول مادران هستند وهمین امر از مهم‌ترین مسئولیت‌های آنان محسوب می‌شود. مادران با تربیت فرزندان خود اعضای جامعه را شکل می‌دهند و تضمین سلامت جامعه امری نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت. پس می‌توان نتیجه گرفت که تربیت فرزند بر هر امر دیگری رجحان دارد.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه یادآور شد: در کلام ائمه معصومین(ع) فرزندان همیشه به تکریم والدین سفارش شده‌اند اما دراین بین همیشه مادران بیش از پدران مورد توجه و در صدر موضوع بیان شده‌اند.

با اندکی تأمل در جایگاهی که شریعت اسلام برای نقش مادری در نظر گرفته شده است، این سوال پیش می‌آید که چرا برخی از بانوان حاضر نیستند کام خود را به داشتن فرزند شیرین کنند. در این راستا به سراغ مریم معین‌الاسلام، مؤلف و محقق مسائل حوزه زنان، رفتیم.

ترویج فردگرایی
وی اظهار کرد: از زمانی که کشور ما تحت فرهنگ غرب قرار گرفت، نوعی تفکر فردگرایی میان بانوان رشد کرد و بانوان بیشتر به دنبال لذت‌ها و منافع فردی خود رفتند و مسئولیت‌ها و وظایف آنان تحت تأثیر این تفکر قرار گرفت. در تفکر فرد گرایانه به بانوان القا می‌شود که هیچ چیز نباید جلوی آزادی ولذت خواهی شما را بگیرد.
وی با بیان اینکه در تفکر فردگرایی، مادری کردن یک مانع بزرگ محسوب می‌شود، تصریح کرد: این تفکرات از طریق رسانه‌های برون مرزی میان برخی بانوان کشور ما رخنه کرده است و نتیجه آن بی‌رغبتی برخی زنان نسبت به فرزندآوری شده است.
معین‌الاسلام با تأکید بر اینکه تهاجم فرهنگی بر کوره حرص بانوان دمیده است گفت: ابتدا برای بانوان نیازهای کاذب ایجاد کردند، سپس آنان را حریص برای رسیدن به این نیازها قرار دادند. طبیعتا با درآمدهای معمول خانواده این نیازها قابل تأمین نبود پس برخی بانوان رسیدن به هدف خود را در گرو اشتغال بیشتر دریافتند.

مادر؛ مهم‌ترین عنصر فرهنگی

مؤلف و محقق مسائل حوزه زنان، مادر را مهم‌ترین عنصر فرهنگی برشمرد و عنوان کرد: مادر یک رسانه و فرهنگ‌ساز است. اگر مادران از خانه جدا شوند تهاجم فرهنگی به نتیجه رسیده است. اگر مادران دچار استحاله فرهنگی شوند تیشه به ریشه اصلی فرهنگ می‌خورد.

نقش مادر فدای کسب درآمد غیر ضروری و زندگی مجلل‌!
معین‌الاسلام حمله دشمن را تهاجمی دانست و با تأکید بر اینکه ما نه تنها در این زمینه، دفاعی نداشته‌ایم، بلکه بسیار منفعل عمل کردیم، اظهار کرد: انفعال بیش از حد ما در برابر تهاجم فرهنگی سبب شده است برخی بانوان امروز نقش مادری را فدای کسب درآمد غیر ضروری و زندگی مجلل‌تر کنند.

وقتی کسب درآمد بیشتر مقدم بر فرزندآوری می‌شود

این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی فرهنگ افراد دستخوش تغییر شود سبک زندگی آنان نیز دگرگون می‌شود. در این میان فردگرایی به عنوان یک فرهنگ از بانوان فردی می‌سازد که حضور در محیط کار و کسب درآمد بیشتر را مقدم بر فرزندآوری و تربیت وی می‌شمارند.
به سراغ ابراهیم فیاض، استاد علوم اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز رفتیم تا از نقطه نظرات وی بهره‌مند شویم. وی روی آوردن برخی بانوان به اشتغال‌های خارج از منزل که ضرورت مالی برای آن وجود ندارد و ترجیح آن به مادر بودن و یا در محیط خانه در کنار فرزند بودن را به سبب ترویج فرهنگ سرمایه‌داری دانست و گفت: سرمایه داری به دنبال آزادی فردی و فرد گرایی است.

تجمل گرایی و زیباگرایی کاذب امروز عاملی برای حضور متوالی مادران در محیط‌های کاری
فیاض اظهار کرد: تجمل گرایی و زیباگرایی کاذب امروزه شرایطی را ایجاد کرده تا برخی مادران حضور متوالی در محیط های کاری و کسب درآمد بیشتر را به در کنار فرزند بودن ترجیح دهند و مهدهای کودک را جایگزینی برای مسئولیت‌های اصلی خود قرار دهند.

این استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران دوری از فرهنگ سرمایه داری را مهم‌ترین عامل برای تحکیم بنیان خانواده و حضور افراطی برخی بانوان در محیط کار دانست و گفت: اقتصاد سرمایه‌ داری فرهنگ خاص خود را دارد و مسئولان فرهنگی باید نسبت به ورود این فرهنگ حساسیت بیشتری داشته باشند.

وقتی مهدکودک را تنها راه حل می‌بینیم

این گزارش می‌افزاید، مادران امروز راه حل قضیه و در برخی موارد تنها چاره خود را در سپردن کودکان خود به مهدهای کودک دیده‌اند. شاید برای مادری که دوشادوش همسر خود برای رفع نیاز اقتصادی خانواده به فعالیت می‌پردازد، مهدکودک آخرین راه چاره باشد اما گاهی در ارزیابی‌های خود دچار اشتباه می‌شویم و حاضریم علاوه بر پرداخت هزینه‌های مهدهای کودک فرزندان خود را در ازای حقوقی ناچیز و کسب امکانات رفاهی بیشتر برای زندگی از آغوش پر مهر مادر جدا و برای ساعات طولانی و متوالی به مهدهای کودک بسپاریم.‌

آرزو زکایی، مدیر کل دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور با تأکید بر اینکه اشتغال و فعالیت اجتماعی بر مبنای تحصیلات دانشگاهی حق هر بانویی است، اظهار کرد: در این میان انتقاد ما به آن دسته از بانوانی باز می‌گردد که بدون داشتن نیاز مالی به صورت افراطی بیشتر زمان خود را در طول روز با وجود داشتن فرزند در محیط کار به سر می‌روند و فرزندان خود را  از دوران شیرخوارگی تا دبستان در ساعات طولانی و متوالی به مهدهای کودک می‌سپارند.

نیاز به حضور مادر
وی افراط در زمان بیرون ماندن مادر از محیط خانه و عدم حضور در کنار فرزند را آسیبی جدی برای فرزندان دانست و گفت: سنین شیرخوارگی، پیش از دبستان و دوران بلوغ از جمله مهم‌ترین دوران‌هایی هستند که فرزندان نیاز به حضور مادر در کنار خود به صورت جدی دارند.

تأمین امنیت روانی فرزندان با حضور مادران

زکایی با بیان اینکه تأمین امنیت روانی فرزندان تا حدود زیادی بر عهده مادران است اظهار کرد: اضطراب در فرزندان تا حدی ناشی از جدایی از مادر و کمبود دریافت محبت و توجه از سوی وی و همچنین عدم انتخاب جایگزینی مناسب برای ایفای نقش‌های مادری است.
وی بر ضرورت تقلیل ساعات کاری مادران و تقویت مهدهای کودک برای حضور کیفی‌تر مربیان تأکید و تصریح کرد: طرح غربال‌گری اضطراب کودکان  پنج و شش ساله از دو سال گذشته از سوی سازمان بهزیستی در مهدهای کودک اجرایی شده است تا فرزندانی که نشانه‌هایی از اضطراب در آنان دیده می‌شود شناسایی شوند. این طرح در سال 91 در تهران و طی سال گذشته در شش یا هفت استان برای شش هزار کودک اجرایی شد. امسال این طرح برای تمامی استان‌ها برگزار می‌شود.

زکایی با اشاره به ضرورت آموزش دیدن مادران شاغل برای ارتباط با فرزندانی که در طول روز از آنان دور هستند، عنوان کرد: اضطراب مادر تمام اختلالات روانی است و دوری از مادر از مهم‌ترین عوامل ایجاد اضطراب در فرزند است.

مهدکودک برای چه مدت مناسب است؟

این روانشناس به عملکرد غلط برخی مادران مبنی بر سپردن کودکان در سن‌های حساس و در ساعات طولانی به مهدهای کودک اشاره و بیان کرد: امروزه برخی مادران وظایف خود را به مهدهای کودک تفویض کرده‌اند ولی از این امر غافل هستند که احساس اطمینان، آرامش و امنیت را هیچ کس به جز مادر نمی‌تواند به فرزند القا کند.
وی با بیان اینکه بخش دیگری از حضور فرزندان در مهدهای کودک با مسائل تربیتی مرتبط است گفت: در سال‌های اخیر سازمان بهزیستی تلاش کرده است محتواهای آموزشی مهدهای کودک را تحت کنترل جدی قرار دهد، اما بیشترین ضربه از نظر روانی و حمایتی کودکانی که ساعات متوالی در مهدهای کودک به سر می‌برند را تهدید می‌کند.

فرزندانمان را تا 2 سالگی به مهدکودک نسپاریم

زکایی از مادران شاغل درخواست کرد در سنین شیرخوارگی تا دو سالگی فرزندان خود را تنها نگذارند و به مهدهای کودک نسپارند چرا که بیشترین نیاز عاطفی و روانی کودک به مادر در این دوران است. در این بین کیفیت رابطه مادر با فرزند را نیز از اهمیت فراوانی برخوردار دانست و گفت: در مواردی دیده شده است که مادری که دوساعت در کنار فرزند خود است توانسته ارتباط بهتری با کودک خود نسبت به مادری که 10 ساعت همراه فرزند خود است داشته باشد.

وقتی بانوان اهرم کمکی برای حل مشکلات اقتصادی خانواده می‌شوند

گزارش ایکنا نقش کمک رسانی اقتصادی بانوان به خانواده را از یاد نبرده است و هیچ‌گاه نافی اهمیت مشارکت اقتصادی بانوان در بهبود شرایط خانواده نمی‌شود، بلکه معتقد است برای بانویی که تلاش زیادی برای کسب تحصیلات عالیه دانشگاهی داشته است و امروز توانسته یک مقام اجتماعی مهم را به خود اختصاص دهد و یا خدمتی به جامعه و شهروندان ارائه دهد و یا برای کمک به اقتصاد خانواده اشتغال را برگزیده است و به صورت منطقی و معقول در حال فعالیت است باید تسهیلات و امکاناتی در نظر گرفته شود تا بتواند به بهترین نحو به رسالت مادری خود نیز عمل کند.
پس به سراغ کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان رفتیم تا از میزان این تسهیلات و کم و کیف آن آگاه شویم.

وی با بیان اینکه در نظام اسلامی زنان می‌توانند با رعایت حجاب و عفاف نقش‌های اجتماعی را بر عهده گیرند، گفت: این ورود به جامعه باید همراه با مهندسی خانواده باشد و ذره‌ای از حق فرزند و همسر کاسته نشود.

مادر شاغل نیاز به امتیازات خاص دارد

وی با بیان اینکه جامعه نیز وظیفه دارد در خدمت مادران شاغل باشد تا در کنار فعالیت‌های اجتماعی خود بتوانند وظایف خانوادگی خود را نیز به بهترین شکل انجام دهند اظهار کرد: به دلیل ظرافت‌های وجوی انسان و مسئولیت تربیت فرزند باید امتیازات خاصی برای بانوان شاغل اندیشده شود.
خزعلی با تأکید بر اینکه برای مراعات حضور اجتماعی زنان قوانینی تصویب شده است اما در مرحله اجرا در دولت‌های مختلف شدت و ضعف داشته است، عنوان کرد: امیدواریم دولت تدبیر و امید بتواند به صورت مرحله به مرحله به اجرایی کردن این قوانین بپردازد.

قوانین حمایتی که اجرایی نشدند

رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان به برخی قوانین تصویب شده که هنوز به مرحله اجرا نرسیده است اشاره و عنوان کرد: به ازای هر فرزند، مادران دانشجو می‌توانند تا چهار نیم سال مرخصی داشته باشند و از سقف زمان تحصیل آنان کاسته شود و یا در دوران بارداری واحدهای تحصیلی تا هشت واحد کاهش می‌یابد.
وی از دیگر قوانین تصویب شده را مرخصی 9 ماهه زایمان مادران شاغل دانست و گفت: متأسفانه تامین اجتماعی زیر بار قبول این قانون به علت کمبود اعتبار نرفته است. در صورتی که این قانون بار مالی خیلی زیادی برای ادارات ندارد. تضمین شغل بانوان پس از بازگشت از مرخصی زایمان نیز از جمله موارد مهمی است که به قانون تبدیل شده است و باید مد نظر ادارت و سازمان‌ها باشد.

رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان افزایش حق عائله‌مندی، پاداش اولاد، تخصیص امکانات، احتساب خانه داری به عنوان شغل، بیمه زنان خانه‌دار، افزایش سنوات به تعداد فرزندان را از دیگر مصوبه‌های حمایتی برای مادران شاغل برشمرد.

اشتغال افراطی مادران، هوویی برای فرزندان

در پایان یادآور می‌‌شود، امید است بانوان با درک رسالت خطیر مادری در مسیر سبک زندگی اسلامی قرار گیرند و اشتغال افراطی را به هوویی برای فرزندان خود مبدل نکنند.