کبر شیطان در برابر خدا، علم او را به جهل بدل کرد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، آیت‌الله ضیاءآبادی در جلسه تفسیر اخیر هفتگی خود به تفسیر آیه 50 سوره مبارکه کهف پرداخت.
در این آیه می‌خوانیم: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیَاء مِن دُونِی وَهُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا؛ و [یاد کن] هنگامى را که به فرشتگان گفتیم آدم را سجده کنید پس [همه] جز ابلیس سجده کردند که از [گروه] جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید آیا [با این حال] او و نسلش را به جاى من دوستان خود مى‏گیرید و حال آنکه آنها دشمن شمایند و چه بد جانشینانى براى ستمگرانند».
آیت‌الله ضیاءآبادی با اشاره به آمدن کلمه «اذ» در ابتدای این آیه، گفت: خداوند در این آیه داستان ملائکه و سجده آن‌ها بر آدم و طغیان ابلیس را بیان فرموده است. آقایان مفسرین بعضی گفته‌اند وقتی که کلمه «اذ» می‌آید یعنی کلمه‌ای در تقدیر است. در هر صورت مراد این است که متوجه باشید و یادتان نرود که فقط قصه گفتن منظور من نیست. منظور این است که شما عبرت بگیرید و مبتلا به درد ابلیس نشوید.
وی درد ابلیس را مطرود شدن از رحمت خدا دانست و با بیان این که شیطان شر محض نیست، اظهار کرد: هر چه خدا خلق کرده، خوب است فقط گاهی نسبت به هم صدمه‌ای دارند. گربه زیبا خلق شده است، موش هم همین طور، هر کدام برای خود خوب هستند اما گربه برای موش ضرری دارد و موش خود را از او کنار می‌کشد. شیطان هم شر محض نیست اما انسان‌ها باید مراقب باشند تا تحت ولایت او درنیایند.
کبر شیطان در برابر خدا علمش را به جهل بدل کرد
آیت‌الله ضیاءآبادی گفت: شیطان شر محض نیست و حتی یک دوره عابد بوده است و به قدری عبادت کرده است که در حالی که از آتش بود و اول مثل ما زمینی بود اما آسمانی شد. آن قدر عبادت کرد که بالا رفت و در ردیف ملائکه قرار گرفت. پس بد نبود و خودش خودش را با نافرمانی‌ای که کرد بد کرد و مطرود از رحمت خدا شد. مراقب باشید ای انسان‌ها که نافرمانی خدا آن قدر خطر دارد که شش هزار سال عبادت را بیهوده می‌کند.
توجه به ماده خلقت به جای توجه مبدأ خلقت؛ عامل گمراهی شیطان
وی با بیان این که کبر بر دیگران هم بد است و اخلاقاً زشت است اما کبر بر خدا دشوار است، اظهار کرد: شیطان اگر تنها بر آدم تکبر کرده بود خیلی مهم نبود اما او به خدا تکبر کرد و امر او را اطاعت نکرد و بهانه آورد و در حالی که عالم بود جاهل شد و علمش جهل شد چون در مقابل خدا تکبر کرد. او گفت من آنی نیستم که در مقابل موجودی که از خاک خشکیده بدبو آفریده‌ای سجده کنم. او نباید به ماده خلقت توجه می‌کرد بلکه باید به مبدء خلقت توجه می‌کرد و می‌دید که او چه می‌گوید. بنده باید ببیند که خدا چه گفته است نه این که در مقابل آن چه کار می‌خواهم بکنم.
آیت‌الله ضیاءآبادی ادامه داد: شیطان چوب کبر بر خدا را خورده است و نه کبر به انسان. خدا هم گفت کاری نداشته باش که آن آدم چه بوده و تو چه هستی، ببین من به تو چه گفته‌ام و فرمان من چه بوده است. اگر بنده واقعی بودی پس چرا این کار را نکردی؟ شیطان به این خاطر گوش به فرمان نکرد که هواپرست و ریاست‌طلب شده بود. شش هزار سال سجده کرد برای این که خدا او را رئیس کند و خدا هم او را رئیس نکرد چون او بنده خدا نبود، بلکه بنده هوای نفس بود و هواپرست بود. دلم می‌خواهد این کار را بکنم، دلم می‌خواهد آن جا بروم، دلم می‌خواهد این گونه نگاه کنم، دلم می‌خواهد این پول را بخورم، این‌ها همه‌اش هوای نفس است. ببین خدا چه گفته است!
شیطان عالم جاهل بود و عالم عاقل نبود
وی با بیان این که شیطان عالم جاهل بود و عالم عاقل نبود، گفت: جهل در مقابل عقل است نه در مقابل علم. روایات ما هم همین را گفته است. عقل باید باشد. اگر عقل بر شهوت حاکم شد فرد عالم عاقل است وگرنه عالم است و دانشمند و باسواد است اما عاقل نیست. همین آدمی که عالِم همه چیز تمام است، شهوت و هوای نفس خود را بر عقل غالب کرده و عقلش حاکم نیست، ریاست‌طلب است. خیلی عالم است و خیلی دانشمند و باسواد است اما ریاست‌طلب است، شهرت‌طلب است، پول‌دوست است. آدم عابدی است اما عابد ریاکار، عالم بود اما عاقل نبود، عالم جاهل بود، عقل را حاکم نکرد بر شهوتش، بلکه شهوتش را بر عقل حاکم کرد. 
هواپرستی دشمن بزرگ ماست
وی با بیان این که هواپرستی دشمن بزرگ ماست، گفت: قرآن می‌گوید «أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ؛ پس آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده» (جاثیه/23) عجیب است که معبود او هواست و خدا را عبادت نمی‌کند و هوی را عبادت می‌کند! سجده می‌کند، منبر می‌رود، درس می‌دهد، مرجع است اما ریاست‌طلبی دارد. این به درد نمی‌خورد! این عابد مرائی است و آن عالم جاهل است. جوان یک جور هواپرستی دارد و شهوت جنسی دارد، آقای واعظ یک جور در منبرش؛ می‌خواهد همه جا خودش باشد و کسی نباشد و همه اسم او باشد. آن آقا می‌خواهد مقلدینش زیاد باشند و سهمیه بیشتر به او برسد. این که همه خراب است! این در حالیست که حکم الله در میان آسمان و زمین واحد است و چه آسمانی باشی و چه زمینی، حکم خدا در آسمان و زمین یکی بیش نیست و اگر گفت بکن باید کرد و آن جایی که گفت نکن نباید کرد و نباید نافرمانی کرد. پس کار کار مشکلی است.
آیت‌الله ضیاءآبادی با اشاره به ادامه آیه، گفت: خدا می‌گوید که ای کسانی که خود را مسلمان می‌دانید، نماز می‌خوانید، مکه می‌روید و همه کار می‌کنید شما دارید کار شیطان را پیش می‌گیرد و او را به ولایت قبول کرده‌اید. عبادت می‌کنید اما گناه هم مرتکب می‌شوید و آن گناهان شما عبادت‌تان را از بین می‌برد. شما شیطان را با ذریه‌اش ولیّ خود قرار داده‌اید و در زندگی‌تان شیطان هست و من دیگر نیستم.
شیطان؛ شریک اموال و ذریه انسان
وی ادامه داد: خدا در این آیه می‌گوید که شما به جای من شیطان را ولی قرار داده‌اید، در حالی که شیطان دشمن شماست و قسم خورده است که شما را اغوا می‌کند و گفته است که از چپ و راست می‌آید. خدا هم به او اجازه داده است که هر کاری می‌خواهی بکن و حتی راه داده که می‌توانی در اموال و اولاد انسان‌ها شریک باشی. شیطان در خیلی از اموال شرکت دارد در اموال رباخوارها و رشوه‌خوارها و اموال حرام شریک است. در خیلی از انعقاد نطفه‌ها شیطان دخالت دارد و همین‌ها ذریه شیطان هستند. در خانواده‌هایی که فرزندانشان را خوب تربیت نمی‌کنند شیطان شریک است. فرزندانی که در خانواده‌هایی که بدون تربیت دینی تربیت می‌شوند ذریه شیطان هستند، آن‌هایی که در مدرسه‌ها و دانشگاهی‌هایی می‌روند که تربیت دینی نیست ذریه شیطان هستند.
خدا ما را در مقابل شیطان به عقل و وحی و اراده مجهز کرده است
وی با بیان این که دینداری خیلی زحمت دارد و اجر عظیمی هم دارد، اظهار کرد: در مقابل شیطان، خدا هم ما را به جهازات گوناگون مجهز کرده است؛ عقل داده، وحی داده، دین آمده است و اراده و اختیار هم داریم. ما مجهزیم اما نمی‌خواهیم عمل کنیم و کم و کسری نداریم. 
متقین در عالم فراوانند
وی ادامه داد: اگر قرار بود که هر انسانی که شهوت و غضب دارد بی خدا شود همه باید بی خدا می‌شدند. این همه متقی در عالم هستند، متقین در عالم فراوانند اما ما چون اکثراً با افراد بد معاشرت کرده‌ایم خیال می‌کنیم که همه همین گونه‌اند و خیال کرده‌ایم که همه شهوت دارند، غضب دارند و عقل ندارند. این جور نیست. این همه متقیان در عالم هستند. انبیاء و اولیاء که جایشان محفوظ، اما علاوه بر آن‌ها علما و اتقیا داریم، اهل بازار داریم که درس نخوانده‌اند اما تقوا دارند و حلال و حرام می‌شناسند، کار حرام مرتکب نمی‌شوند و مال حرام نمی‌خورند. این‌ها بشرند و متقی هستند. پس می‌شود که ما هم این گونه باشیم؛ چون ما هم مجهز شده‌ایم.
شیطان؛ وسیله تقوا/ قهرمانی علما و متقیان با جنگ و پیروزی بر شیطان
وی شیطان را وسیله تقوا خواند و بیان کرد: شیطان اصلاً برای متقی‌ها وسیله شده است و می‌آید و وسوسه می‌کند و آن‌ها هم با او می‌جنگند و متقی می‌شوند. علما و متقیان زیادی هستند که به جنگ شیطان رفته‌اند و قهرمان شده‌اند. این قهرمانی که بی‌جهت نبوده است! به جنگ شیطان رفته‌اند و قهرمان شده‌ا‌ند. بهشتی‌ها را شیطان باعث شده است که بهشتی شوند اگر شیطان نبود پهلوان پنبه‌ای بودند. یک کشتی‌گیر که در جهان قهرمان می‌شود بقیه می‌روند و او را زمین می‌زنند تا نامدار شوند. افرادی هستند و با شیطان مبارزه کرده‌اند و او را زمین زده‌اند و متقی شده‌ا‌ند. بنابراین شیطان برای خود شر شد اما برای ما می‌شود خیر باشد.
خوشا به حال آنان که بر دنیای زودگذر صبر کردند
وی با بیان این که عمده ایمان است، افزود: امام علی(ع) می‌گوید که آنان که متقی هستند دندان بر جگر گذاشته‌اند؛ نه این که نفس اماره نداشتند و شیطان به سراغ آن‌ها نیامده است، بلکه این دنیای زودگذر را صبر کردند. بله ای جوانان! دنیا تمام می‌شود و ما هستیم و عالم آخرت و خدای ما. اگر این چندروزه دنیا را صبر کردیم مطمئن باشیم که خدا وعده کرده است که کسی نمی‌داند که چه چیزها برای او آماده شده است. خدا می‌گوید من چیزهایی برای بندگان صالح آماده کرده‌ام که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به قلبی خطور کرده است.
وی افزود: عقل می‌گوید که این دنیای زودگذر می‌گذرد اما عاقبت وقتی که تحمل کرد و دندان بر جگر گذاشت چیزها خواهد دید که خدا می‌داند. این‌ها دم مرگ به انسان نشان داده خواهد شد و خوشا به حال کسانی که در این چند روزه دنیا تحمل کرده‌اند و دم جان دادن خواهند دید که مقام عالی دارند و در آن موقع تبسم می‌کنند.