تبليغ دين در فضای مجازی؛ راهكارها و آسيب‌ها/57
آگاهی از مفاهيم قرآن و شناخت فضای سايبر؛ دو مقوله مهم در تبليغ دين در فضای مجازی
گروه فضای مجازی: مبلغ مجازی در عرصه دين، بايد خود را با فرهنگ زمانه و زبان روز آشنا كند تا مفاهيم دينی را در قالب فهم جوان امروزی ارائه كند كه البته اين موضوع كار راحتی نيست و مبلغ مجازی بايد طی دوره‌هايی، آموزش‌های لازم را ببيند.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، طبيعی است كه در فضای مجازی به دليل گستردگی آن به معرفی دين ناب اسلام بپردازيم، به اين معنی كه بحث تبليغ را علاوه بر فضای فيزيكی و رسانه منبر، مدنظر قرار دهيم. روز به روز، تعداد كاربران فضای مجازی از طرق مختلف همچون تلفن همراه و رايانه بيشتر میشود و طبيعتاً در اين فضا به دليل گستردگی كه دارد، بايد تبليغ بيشتری از دين و مفاهيم قرآنی داشته باشيم.
حجت‌الاسلام مجيد تلخابی، مدير گروه فقه و ارتباطات پژوهشكده باقرالعلوم(ع) با اشاره به تأسيس واحد و نهادی در حوزه تبليغ دين گفت: در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی بايد واحد يا نهادی تأسيس شود تا سياست‌ها به گونه‌ای اجرايی شود كه هيچ غيرمتخصصی وارد اين حوزه نشود و همه تبليغات كارشناسانه پيش رود. اين حوزه نيازمند فرماندهی با اعتبارات مناسب است. همه اقشار جامعه بايد در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی وارد شوند و طلاب در اين حوزه استثناء هستند و هركسی در اين حوزه سهمی دارد و بايد به وظايف خود عمل كند.
تأسيس نهاد و واحدی در راستای نظارت و اجرايی كردن برخی اقدامات در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی می‌تواند سبب تقويت اين حوزه و تأثير آن بر كاربران داشته باشد. به نظر می‌رسد ورود اقشار مختلف جامعه از طلاب تا دانش‌آموز در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی ضرورت دارد و هر كاربری براساس دانش و تجربيات خود می‌تواند به اين امر بپردازد.
فاطمه آليا، عضو كميسيون شوراها و امور داخلی كشور با اشاره به ايجاد شبهه‌افكنی دشمن در فضای مجازی گفت: دشمنان شبهات بسياری از مسائل و مفاهيم دينی را در ميان نسل جوان مطرح می‌كنند. آنها فيلم اهانت‌آميز به ساحت مقدس پيامبر اعظم(ص) می‌سازند و در فضای مجازی به نمايش می‌گذارند. با تقويت بنيه اطلاعاتی مردم به ويژه نسل جوان درباره پيامبر اكرم(ص)، دشمن خلع سلاح میشود و حتی اگر اين دروغ‌ها را مطرح كردند، می‌توان اين شيطنت‌ها را تبديل به فرصت كرد.
وی افزود: اهانت به پيامبر اعظم(ص) از سوی دشمن فرصتی را برايمان ايجاد كرد تا دنيا متوجه شخصيت پيامبر اكرم(ص) شود. بايد با توليد اطلاعات درباره سيره و پيام پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، فرصت را غنيمت بشماريم و از آن بهره‌مند شويم.
زمانی كه عرصه تبليغ دين در فضای مجازی را خالی می‌كنيم، دشمن از اين ضعف سوءاستفاده می‌كند و به تقويت بنيه فعاليت‌های خود می‌پردازد. دشمن با انتشار مطالب ضددينی در فضای مجازی سعی می‌كند تا اذهان جهان را عليه دين و اسلام سوق دهد؛ بنابراين ما بايد با معرفی كامل قرآن و دين اسلام با فعاليت‌های ضددينی دشمن مقابله كنيم و نگذاريم تا با تقويت بنيه فعاليت‌های خود به اعتقادات‌مان اهانت كنند.
مهدی اخوان‌‌بهابادی، دبير شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تبليغ دين در فضای مجازی اظهار كرد: مهم‌ترين رسالت شورای عالی فضای مجازی، عملكرد مناسب در راستای تبليغ مناسب دين در فضای مجازی است و اميدواريم با اتخاذ سياست‌های مناسب موضوع توليد محتوا را پيگيری كنيم.
وی افزود: بيشترين ضعفی كه در كشور داريم در حوزه كارها و فعاليت‌های ايجابی است به اين معنی كه بايد بتوانيم همان محتوای فاخری را كه در كشور توليد میشود به كاربران ارائه كنيم كه متأسفانه اين اتفاق نيفتاده است. در عصر كنونی، شاهد توليد نرم‌افزارهای بسياری در حوزه دين و قرآن هستيم اما چند درصد از اين محصولات به دست كاربران می‌رسد. متأسفانه نبود توزيع مناسب محصولات از مشكلاتی است كه بايد در اين حوزه مرتفع شود. همچنين اتخاذ سياست‌های مناسب شورای عالی فضای مجازی در اين حوزه می‌تواند كارگشا باشد.
غلامحسين الهام، مشاور حقوقی رئيس جمهور با اشاره به موضوع تبليغ دين اظهار كرد: در بحث تبليغ دينی دو مطلب وجود دارد، اول بحث تبليغ و سپس رفتار دينی مطرح میشود. ما بايد اقتصاد، فرهنگ، زندگی خصوصی و عمومی، تعاملات‌مان با يكديگر، تعهدات‌مان به قراردادها بايد دينی باشد تا بتوانيم شاهد تبليغ مؤثر مفاهيم دينی در همه رسانه‌ها به ويژه فضای مجازی باشيم.
همه اخلاق و خصوصيات، پيوندی از مفاهيم اسلامی، ارزشی و قرآنی است كه اگر آنها را تجزيه كنيم، ناموفق خواهيم بود. به اين معنی كه بايد به گونه‌ای عمل كنيم تا مفاهيم اسلامی، ارزشی و قرآنی در زندگی كاربران كاربردی شود و تا زمانی كه اين دو مسأله را از يكديگر تفكيك كرديم، نمی‌توانيم در اين حوزه تأثيرگذار باشيم.
حجت‌الاسلام والمسلمين عليرضا قائمی‌نيا، رئيس پژوهشكده حكمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی با اشاره به تأثير شبكه‌های اجتماعی در تبليغ دين، گفت: طلاب می‌توانند با وارد شدن به شبكه‌های اجتماعی با كاربران ارتباط برقرار كنند و به تبليغ بپردازند؛ چرا كه كاربر ظاهر فرد را نمی‌بيند و به راحتی می‌تواند در جايگاه يك دوست اينترنتی ارتباط برقرار كند، اما همه اين موارد در صورتی محقق خواهد شد كه مفاهيم دينی را به زيركی و متناسب با نياز روز انتقال دهد.
وی افزود: بيشترين ارتباطات در فضای مجازی صورت می‌گيرد، لذا اين جنبه‌ها بايد مورد توجه قرار بگيرد. اگر طلاب بتوانند وارد فضای مجازی شوند، ديگر نيازی نيست كه با صرف هزينه و زمان بسيار برای تبليغ دين به راه‌های دور سفر كنند و به امر تبليغ بپردازند.
بسياری از كارشناسان مخالف وجود شبكه‌های اجتماعی هستند، اين در حالی است كه اگر شبكه‌های اجتماعی بتوانند در راستای اهداف دينی و اسلامی قدم بردارند، نه‌تنها ضرری برای كاربران ندارد، بلكه ما را در تحقق اهداف‌مان كمك بيشتری خواهند كرد. برای مثال شبكه‌های اجتماعی همچون چارباغ يا تبيان از جمله شبكه‌های اجتماعی هستند كه تاكنون عملكرد موفقی داشته‌اند؛ بنابراين تقويت اين شبكه‌ها امری ضروری است.
مهدی قره‌‌شيخ‌لو، رئيس سازمان دارالقرآن الكريم با اشاره به سند ملی قرآن و فضای مجازی اظهار كرد: سازمان دارالقرآن الكريم در حال تدوين سند ملی قرآن و فضای مجازی است كه اگر اين سند در جايگاه سند ملی به تصويب برسد، راهكار مناسبی برای تجميع تمامی ظرفيت‌هاست و اميدواريم اين سند را تا سه ماه آينده به تصويب برسانيم.
وی به ارزيابی تبليغ دين در فضای مجازی پرداخت و گفت: قطعاً تا حد ايده‌آل فاصله داريم، شايد وضعيت‌مان نسبت به گذشته بهتر شده باشد، اما در مقايسه با حجم اطلاعات و تبليغاتی كه در حوزه‌های ضد دينی و فرهنگی در فضای مجازی روبرو هستيم، بسيار فاصله داريم و عملكردمان ضعيف است. بايد تلاش كنيم تا به واسطه شيوه‌های مناسب اين خلأها را پر كنيم.
سند ملی قرآن و فضای مجازی يكی از اسنادی است كه می‌تواند در راستای كاربردی كردن مفاهيم دينی و قرآنی در كشورمان تأثيرگذار باشد. تدوين اين سند سبب میشود تا در فضای مجازی شاهد تبليغات مناسبی در اين حوزه باشيم، به گونه‌ای كه مانع پيشرفت فعاليت‌های ضد دينی دشمن شويم.
حسن عليزاده، رئيس مركز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های ديجيتال تصريح كرد: اكنون امكاناتی در فضای مجازی فراهم شده است تا كاربران از طريق فضای مجازی و نرم‌افزار حضور خود را در اماكن مذهبی حس كنند و در آن حال و هوا قرار گيرند، طبيعتاً همه اين‌ها نياز دارد كه ما از اين ابزارها و زمينه‌های ارتباطی به امر تبليغات بپردازيم.
وی يادآور شد: زيارت مجازی كه اخيراً توسط بخش خصوصی با حمايت مركز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های ديجيتال به بهره‌برداری رسيده است، می‌تواند اين امكان را فراهم كند تا كاربر در هر زمان و شرايطی كه دلش هوای حرم‌های شريف را می‌كند، پشت سيستم بنشيند و به صورت مجازی با همان رواق‌ها و كتيبه‌ها ارتباط برقرار كند.
ابزارهای سنتی جايگاه خاص خود را دارند، اما ابزارهای نوين برای قشر جوان يك ضرورت است، اكنون كسانی كه از تريبون‌های مجازی استفاده می‌كنند، طبيعتاً ضريب نفوذ پيام‌شان بيشتر است؛ زيرا فضا، جغرافيا و عنصر مرز برداشته شده و از طريق يك تريبون مجازی می‌توان صدا را به دل مسلمانان فراتر از مرزها رساند. شايد مخاطبان مسجد در بهترين حالت ممكن به حداقل 50 هزار نفر برسد، اما عمق نفوذ تبليغات مذهبی از طريق رسانه‌های ديجيتال، وسعت بسيار بيشتری می‌تواند داشته باشد.
حجت‌الاسلام مرتضی اديب يزدی، كارشناس علوم دينی و قرآنی با اشاره به ضعف‌های تبليغ دين در فضای مجازی گفت: تا اندازه‌ای فاصله طلاب و علما با مدرنيته، سبب ايجاد ضعف‌هايی در تبليغ دين در فضای مجازی شده است. ما از زندگی مدرن كمی فاصله داريم. البته تلقينی در ذهن طلاب وجود دارد كه اگر طلبه‌ای بيشتر با اينترنت كار كند، ممكن است با تقوای الهی منافات داشته باشد. چنين تلقين‌ها و فضاهايی سبب شده است تا اين گروه از جامعه كمتر با وسايل ارتباطی نوين ارتباط يابند.
وی با بيان اينكه بنابراين فضای مجازی شبيه سينماست و برای علما سخت است تا با اين فضا ارتباط برقرار كنند، گفت: البته اين نگاه سطحی است و علما بايد به فضای مجازی و سينما ورود يابند و با كمال اقتدار و كارشناسانه برخورد كنند تا موارد منفی را نقد و نفی و موارد مثبت را تقويت كنند.
ما در فضای مجازی دچار مشكلات جدی هستيم، زيرا اختراع فضای مجازی از ناحيه غرب صورت گرفته و تكنولوژی غربی به اين بازدهی و به اين نوع ايجاد ارتباط در ميان آحاد بشر رسيده است. در حكومت اسلامی علما بايد به نيازمندی‌های مردم توجه كنند و با كمال صراحت، حكم خدا را آنچه هست، بيان كنند. اوج هنر روحانيت و مجتهدان و محققان انقلابی اين است كه تلفيقی بين واقعيت‌های روز و احكام الهی ايجاد كنند. بايد به گونه‌ای عمل كنيم تا مردم با كمال صراحت و شفافيت وارد مقتضی روز شوند تا پيام انقلاب، قرآن و اهل بيت(ع) را در فضای مجازی به گوش همگان برسانيم.
رضا روستاآزاد، رئيس دانشگاه صنعتی شريف با اشاره به ضرورت رسمی كردن تبليغ دين در فضای مجازی در حوزه‌های علميه و دانشگاه‌ها، اظهار كرد: گسترش روزافزون ظرفيت‌های فضای مجازی ايجاب می‌كند كه مسئله تبليغ دين در فضای سايبر در قالب رشته‌ای تخصصی پيگيری شود.
اكنون فضای غير رسمی در فضای مجازی حاكم است كه با استفاده از ابزارهای جديد آن را بايد رسمی كنيم، همچنين رشته‌های دانشگاهی و رشته‌های حوزوی بايد به صورت جدی وارد بحث فضای مجازی شوند تا به تقويت اين حوزه بپردازند.
هر زنگ تلفن همراه يك پيام تبليغاتی و فرهنگی است؛ بنابراين می‌توانيم از ايجاد ملودی‌های خوب برای تلفن همراه آغاز كنيم و تا بارگذاری كلمات قصار در پايگاه‌های اينترنتی و پيامك‌های دينی و قرآنی ادامه دهيم. حتی می‌توان پايگاه‌های اطلاع‌رسانی تفسير قرآنی يا جستجو در قرآن را بيش از پيش گسترش داد. همچنين با هر كاربری بايد به زبان خودش صحبت كرد و زبان امروز دنيا به ويژه در قشر فرهيخته، زبان نرم و سايبری است و متأسفانه تا اندازه‌ای فضای دينی و حوزه‌ها نسبت به دستاوردهای جديد فضای فناوری دير عكس‌العمل نشان داده‌اند به همين دليل عقب افتاده‌ايم.
عباس پويا، مديرعامل كانون متخصصان هنرهای ديجيتال با اشاره به وظيفه كاربران در مقابل فعاليت‌های ضد دينی، تصريح كرد: اصلی‌ترين وظيفه كاربران و مسئولان، شناخت فعاليت‌های سايت‌های ضد دينی است كه با شناخت درست می‌توانيم به تجزيه و تحليل بپردازيم. به عنوان مثال فيلم «قلاده‌های طلا» حرفی را زد كه هاليوود صدها ميليون تومان برای آن هزينه كرده بود. بايد ببينيم كه دشمن از چه چيزی وحشت دارد؛ بنابراين با شناخت اولين قدم می‌توانيم به واسطه ابزارهای هنر و به‌روز رسانه، قدم‌های بعدی را برداريم.
كارشناس ارشد سابق حوزه فضای مجازی رياست جمهوری با اشاره به ويژگیهای بليغ بودن ادبيات دينی در فضای مجازی گفت: اگر كاربران باور كامل به دين داشته باشند، همه رفتار و كردارشان رنگ و بوی دينی خواهد گرفت. نيازی نيست كه در فيلمی نمازخواندن را نشان دهيم؛ چراكه در فيلم‌های فاسد قبل از انقلاب هم شاهد نمازخواندن بوديم؛ بنابراين اولين قدم خلوص ايمان مبلغ است كه اگر از اين ويژگی برخوردار باشد، بدون استفاده از نماد و نشانه‌ای می‌توانيم روح پاك دين را در فعاليت‌هايمان جاری كنيم.
فضای مجازی می‌تواند تأثير بسزايی در گسترش مفاهيم دينی داشته باشد؛ زيرا مخاطبش جهانی است و اگر مطالبی كه در اين فضا مطرح می‌كنيم، براساس فطرت انسان‌ها باشد بسياری از مسائل شناخته‌شده میشود. فعاليت در فضای مجازی تخصص خود را می‌طلبد و نمی‌توان نگاه سنتی به آن داشت، شايد بتوان از تجربه سنت استفاده كرد، اما نمی‌توان گفت كه دقيقاً بايد عملكرد اين‌چنينی داشت؛ زيرا تأثير اقدامات به شدت كاهش می‌يابد. مردمی‌تر شدن تبليغ می‌تواند به تاثيرات آن بيفزايد؛ بنابراين می‌توان اجازه داد تا گروه‌هايی وارد اين حوزه شوند و راهكارهايی را در نظر بگيرند. به عنوان مثال طرح «شهر رسانه» تفكر جديد و طرح نوينی بوده كه تاكنون هنوز بازخوردی نداشته است.
صادق آئينه‌وند، پژوهشگر تاريخ اسلام، اظهار كرد: طلبه‌ها بايد با شناخت راهكارهای مطلوب، ضمن استفاده از رسانه منبر وارد فضای مجازی شوند تا اثربخشی بسياری را داشته باشند. متأسفانه سايت‌های لاييك، ضد دين و سكولار آثار منفی بر جای می‌گذارند كه بايد با ارائه راهكارهای مطلوب با اين سايت‌ها مقابله كنيم.
وی مخاطبان فضای رسانه منبر را متفاوت از فضای ديجيتالی دانست و تأكيد كرد: مخاطبان رسانه منبر با مخاطبان فضای ديجيتالی متفاوت است؛ زيرا مخاطبان رسانه منبر به واسطه علاقه‌ای كه دارند، پای منبر می‌نشيند و سراپا به موضوع موردنظر گوش می‌دهند، اما بايد درنظر داشت كه شناختی جزئی از مخاطب نوعی فضای ديجيتالی نداريم و بايد به گونه‌ای عمل كنيم كه شك و شبهه‌ای برايش باقی نماند.
تبليغ دين از طريق رسانه منبر يا فضای ديجيتال تفاوتی نمی‌كند، مهم شناخت راهكارهای درست است كه بتوانيم آن را به زبان مخاطب ارائه دهيم. همچنين تبليغ دين در فضای مجازی اصلی‌ترين رسالت همه اقشار جامعه است و همه نظير استاد دانشگاه، روحانی، روشنفكر دينی موظف هستند تا رسالت تبليغ دين در فضای مجازی را بر عهده بگيرند. هر فردی كه اعتقاد، تعهد و باور دينی دارد، بايد در اين مسير گام بردارد. هر قشری می‌تواند بر اساس تخصص و علم خود اقداماتی را در راستای تبليغ دين انجام دهد، همچنين روحانيت بايد به كمك اين اقشار بيايد تا آنها را در اين امر مهم ياری دهد.
حجت‌الاسلام محمدحسين معزی، رئيس دفتر تبليغات اسلامی تهران تصريح كرد: امروزه به جهت اينكه اهميت نقش ايفاكردن دينداران و مبلغان دينی و برخی مؤثرين كه دايره تاثيرگذاری‌شان وسيع است ـ و هنوز به طور شايسته بر همگان آشكار نشده است ـ لذا معمولاً افرادی در اين عرصه حضور يافته‌اند كه قدرت تاثيرشان پايين‌تر و دايره تاثيرشان محدودتر است، اما انگيزه و دغدغه بالاتری دارند.
وی با بيان اينكه بالتبع سليقه‌ها در تبليغ دين شخصی شده است، عنوان كرد: همانگونه كه در فضای حقيقی هركس می‌تواند داعيه‌دار عقيده‌ای باشد، در فضای مجازی نيز هركسی می‌تواند تفكر خود را رواج دهد و اين شايد بزرگترين آسيب باشد كه تبليغ دين در فضای سايبر بسيار شخصی، ذوقی، سليقه‌ای و بدون ضابطه شده است؛ چه اينكه آن افرادی كه مؤثرين واقعی هستند، وارد عرصه نمی‌شوند.
مؤثرين و اثرگيرندگان فضای مجازی، همان انسان‌های وادی حقيقت هستند كه در زندگی روزمره با آنها سرو كار داريم و از سويی نيز اين را امروزه مشاهده می‌كنيم كه اقبال به دينداری در جامعه بشری زياد است و در ميان جامعه ما نيز بالتبع اين امر وجود دارد؛ به همين جهت، ضرورت فعاليت در فضای مجازی نمايان‌تر میشود. امروزه به جهت اينكه اهميت نقش ايفاكردن دينداران و مبلغان دينی و برخی مؤثرين كه دايره تاثيرگذاری‌شان وسيع است ـ و هنوز به طور شايسته بر همگان آشكار نشده است ـ لذا معمولاً افرادی در اين عرصه حضور يافته‌اند كه قدرت تاثيرشان پايين‌تر و دايره تاثيرشان محدودتر است، اما انگيزه و دغدغه بالاتری دارند.
حجت‌الاسلام سيدجواد موسوی‌هوايی، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبليغات اسلامی با تأكيد بر ضرورت تمركز در فعاليت‌های قرآنی در فضای مجازی افزود: ما همچنين بايد سعی بكنيم در تمام فضای مجازی نوعی تمركز در فعاليت‌های قرآنی و اخبار قرآنی داشته باشيم. بايد سايت‌ها و افرادی كه كار قرآنی و خبر قرآنی دارند، تمركزی در آنها ايجاد شود كه اگر هركس بخواهد خبر خاص قرآن را در فضای مجازی پيدا بكند، به سراغ خبرگزاری قرآن بيايد.
وی با اشاره به تبليغ دين در فضای مجازی گفت: اين مسئله به دو صورت كلی و با دو فرمول كلی امكان‌پذير است؛ نخست اينكه ما اولاً محتوای فضای حقيقی را بياوريم در فضای مجازی و ساماندهی كنيم كه افراد بتوانند به آن مراجعه كنند.
آگاهی از مفاهيم قرآن و شناخت فضای مجازی دو مقوله مهم در تبليغ دين در فضای مجازی است. هر يك از اين دو مقوله بدون ديگری نمی‌توانند در اين حوزه كارگشا باشند. بنابراين مبلغ دين در فضای مجازی بايد اين دو مؤلفه را در نظر بگيرد تا بتواند تأثير خود را در فضای مجازی داشته باشد.
با اين تفاسير، همانگونه كه مبلغان رسانه منبر آموزش‌های لازم را ديده‌اند، به همان نسبت بايد مبلغان مجازی آموزش‌های لازم را در اين فضای نوين ببينند چرا كه فضای نوين، فضای تخصصی است و نمی‌توان بدون تخصص وارد آن شد. بايد طلاب از همان ابتدا مباحثی با نام تبليغ در فضای مجازی را در حوزه‌های علميه سپری كنند تا پس از فارغ‌التحصيل‌شدن بتوانند در محيط مجازی به تبليغ دين بپردازند.
تهيه و تنظيم: زينب رازدشت
حجت‌الاسلام مجيد تلخابی، مدير گروه فقه و ارتباطات پژوهشكده باقرالعلوم(ع) با اشاره به تأسيس واحد و نهادی در حوزه تبليغ دين گفت: در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی بايد واحد يا نهادی تأسيس شود تا سياست‌ها به گونه‌ای اجرايی شود كه هيچ غيرمتخصصی وارد اين حوزه نشود و همه تبليغات كارشناسانه پيش رود. اين حوزه نيازمند فرماندهی با اعتبارات مناسب است. همه اقشار جامعه بايد در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی وارد شوند و طلاب در اين حوزه استثناء هستند و هركسی در اين حوزه سهمی دارد و بايد به وظايف خود عمل كند.
تأسيس نهاد و واحدی در راستای نظارت و اجرايی كردن برخی اقدامات در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی می‌تواند سبب تقويت اين حوزه و تأثير آن بر كاربران داشته باشد. به نظر می‌رسد ورود اقشار مختلف جامعه از طلاب تا دانش‌آموز در حوزه تبليغ دين در فضای مجازی ضرورت دارد و هر كاربری براساس دانش و تجربيات خود می‌تواند به اين امر بپردازد.
فاطمه آليا، عضو كميسيون شوراها و امور داخلی كشور با اشاره به ايجاد شبهه‌افكنی دشمن در فضای مجازی گفت: دشمنان شبهات بسياری از مسائل و مفاهيم دينی را در ميان نسل جوان مطرح می‌كنند. آنها فيلم اهانت‌آميز به ساحت مقدس پيامبر اعظم(ص) می‌سازند و در فضای مجازی به نمايش می‌گذارند. با تقويت بنيه اطلاعاتی مردم به ويژه نسل جوان درباره پيامبر اكرم(ص)، دشمن خلع سلاح میشود و حتی اگر اين دروغ‌ها را مطرح كردند، می‌توان اين شيطنت‌ها را تبديل به فرصت كرد.
وی افزود: اهانت به پيامبر اعظم(ص) از سوی دشمن فرصتی را برايمان ايجاد كرد تا دنيا متوجه شخصيت پيامبر اكرم(ص) شود. بايد با توليد اطلاعات درباره سيره و پيام پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، فرصت را غنيمت بشماريم و از آن بهره‌مند شويم.
زمانی كه عرصه تبليغ دين در فضای مجازی را خالی می‌كنيم، دشمن از اين ضعف سوءاستفاده می‌كند و به تقويت بنيه فعاليت‌های خود می‌پردازد. دشمن با انتشار مطالب ضددينی در فضای مجازی سعی می‌كند تا اذهان جهان را عليه دين و اسلام سوق دهد؛ بنابراين ما بايد با معرفی كامل قرآن و دين اسلام با فعاليت‌های ضددينی دشمن مقابله كنيم و نگذاريم تا با تقويت بنيه فعاليت‌های خود به اعتقادات‌مان اهانت كنند.
مهدی اخوان‌‌بهابادی، دبير شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تبليغ دين در فضای مجازی اظهار كرد: مهم‌ترين رسالت شورای عالی فضای مجازی، عملكرد مناسب در راستای تبليغ مناسب دين در فضای مجازی است و اميدواريم با اتخاذ سياست‌های مناسب موضوع توليد محتوا را پيگيری كنيم.
وی افزود: بيشترين ضعفی كه در كشور داريم در حوزه كارها و فعاليت‌های ايجابی است به اين معنی كه بايد بتوانيم همان محتوای فاخری را كه در كشور توليد میشود به كاربران ارائه كنيم كه متأسفانه اين اتفاق نيفتاده است. در عصر كنونی، شاهد توليد نرم‌افزارهای بسياری در حوزه دين و قرآن هستيم اما چند درصد از اين محصولات به دست كاربران می‌رسد. متأسفانه نبود توزيع مناسب محصولات از مشكلاتی است كه بايد در اين حوزه مرتفع شود. همچنين اتخاذ سياست‌های مناسب شورای عالی فضای مجازی در اين حوزه می‌تواند كارگشا باشد.
غلامحسين الهام، مشاور حقوقی رئيس جمهور با اشاره به موضوع تبليغ دين اظهار كرد: در بحث تبليغ دينی دو مطلب وجود دارد، اول بحث تبليغ و سپس رفتار دينی مطرح میشود. ما بايد اقتصاد، فرهنگ، زندگی خصوصی و عمومی، تعاملات‌مان با يكديگر، تعهدات‌مان به قراردادها بايد دينی باشد تا بتوانيم شاهد تبليغ مؤثر مفاهيم دينی در همه رسانه‌ها به ويژه فضای مجازی باشيم.
همه اخلاق و خصوصيات، پيوندی از مفاهيم اسلامی، ارزشی و قرآنی است كه اگر آنها را تجزيه كنيم، ناموفق خواهيم بود. به اين معنی كه بايد به گونه‌ای عمل كنيم تا مفاهيم اسلامی، ارزشی و قرآنی در زندگی كاربران كاربردی شود و تا زمانی كه اين دو مسأله را از يكديگر تفكيك كرديم، نمی‌توانيم در اين حوزه تأثيرگذار باشيم.
حجت‌الاسلام والمسلمين عليرضا قائمی‌نيا، رئيس پژوهشكده حكمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی با اشاره به تأثير شبكه‌های اجتماعی در تبليغ دين، گفت: طلاب می‌توانند با وارد شدن به شبكه‌های اجتماعی با كاربران ارتباط برقرار كنند و به تبليغ بپردازند؛ چرا كه كاربر ظاهر فرد را نمی‌بيند و به راحتی می‌تواند در جايگاه يك دوست اينترنتی ارتباط برقرار كند، اما همه اين موارد در صورتی محقق خواهد شد كه مفاهيم دينی را به زيركی و متناسب با نياز روز انتقال دهد.
وی افزود: بيشترين ارتباطات در فضای مجازی صورت می‌گيرد، لذا اين جنبه‌ها بايد مورد توجه قرار بگيرد. اگر طلاب بتوانند وارد فضای مجازی شوند، ديگر نيازی نيست كه با صرف هزينه و زمان بسيار برای تبليغ دين به راه‌های دور سفر كنند و به امر تبليغ بپردازند.
بسياری از كارشناسان مخالف وجود شبكه‌های اجتماعی هستند، اين در حالی است كه اگر شبكه‌های اجتماعی بتوانند در راستای اهداف دينی و اسلامی قدم بردارند، نه‌تنها ضرری برای كاربران ندارد، بلكه ما را در تحقق اهداف‌مان كمك بيشتری خواهند كرد. برای مثال شبكه‌های اجتماعی همچون چارباغ يا تبيان از جمله شبكه‌های اجتماعی هستند كه تاكنون عملكرد موفقی داشته‌اند؛ بنابراين تقويت اين شبكه‌ها امری ضروری است.
مهدی قره‌‌شيخ‌لو، رئيس سازمان دارالقرآن الكريم با اشاره به سند ملی قرآن و فضای مجازی اظهار كرد: سازمان دارالقرآن الكريم در حال تدوين سند ملی قرآن و فضای مجازی است كه اگر اين سند در جايگاه سند ملی به تصويب برسد، راهكار مناسبی برای تجميع تمامی ظرفيت‌هاست و اميدواريم اين سند را تا سه ماه آينده به تصويب برسانيم.
وی به ارزيابی تبليغ دين در فضای مجازی پرداخت و گفت: قطعاً تا حد ايده‌آل فاصله داريم، شايد وضعيت‌مان نسبت به گذشته بهتر شده باشد، اما در مقايسه با حجم اطلاعات و تبليغاتی كه در حوزه‌های ضد دينی و فرهنگی در فضای مجازی روبرو هستيم، بسيار فاصله داريم و عملكردمان ضعيف است. بايد تلاش كنيم تا به واسطه شيوه‌های مناسب اين خلأها را پر كنيم.
سند ملی قرآن و فضای مجازی يكی از اسنادی است كه می‌تواند در راستای كاربردی كردن مفاهيم دينی و قرآنی در كشورمان تأثيرگذار باشد. تدوين اين سند سبب میشود تا در فضای مجازی شاهد تبليغات مناسبی در اين حوزه باشيم، به گونه‌ای كه مانع پيشرفت فعاليت‌های ضد دينی دشمن شويم.
حسن عليزاده، رئيس مركز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های ديجيتال تصريح كرد: اكنون امكاناتی در فضای مجازی فراهم شده است تا كاربران از طريق فضای مجازی و نرم‌افزار حضور خود را در اماكن مذهبی حس كنند و در آن حال و هوا قرار گيرند، طبيعتاً همه اين‌ها نياز دارد كه ما از اين ابزارها و زمينه‌های ارتباطی به امر تبليغات بپردازيم.
وی يادآور شد: زيارت مجازی كه اخيراً توسط بخش خصوصی با حمايت مركز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های ديجيتال به بهره‌برداری رسيده است، می‌تواند اين امكان را فراهم كند تا كاربر در هر زمان و شرايطی كه دلش هوای حرم‌های شريف را می‌كند، پشت سيستم بنشيند و به صورت مجازی با همان رواق‌ها و كتيبه‌ها ارتباط برقرار كند.
ابزارهای سنتی جايگاه خاص خود را دارند، اما ابزارهای نوين برای قشر جوان يك ضرورت است، اكنون كسانی كه از تريبون‌های مجازی استفاده می‌كنند، طبيعتاً ضريب نفوذ پيام‌شان بيشتر است؛ زيرا فضا، جغرافيا و عنصر مرز برداشته شده و از طريق يك تريبون مجازی می‌توان صدا را به دل مسلمانان فراتر از مرزها رساند. شايد مخاطبان مسجد در بهترين حالت ممكن به حداقل 50 هزار نفر برسد، اما عمق نفوذ تبليغات مذهبی از طريق رسانه‌های ديجيتال، وسعت بسيار بيشتری می‌تواند داشته باشد.
حجت‌الاسلام مرتضی اديب يزدی، كارشناس علوم دينی و قرآنی با اشاره به ضعف‌های تبليغ دين در فضای مجازی گفت: تا اندازه‌ای فاصله طلاب و علما با مدرنيته، سبب ايجاد ضعف‌هايی در تبليغ دين در فضای مجازی شده است. ما از زندگی مدرن كمی فاصله داريم. البته تلقينی در ذهن طلاب وجود دارد كه اگر طلبه‌ای بيشتر با اينترنت كار كند، ممكن است با تقوای الهی منافات داشته باشد. چنين تلقين‌ها و فضاهايی سبب شده است تا اين گروه از جامعه كمتر با وسايل ارتباطی نوين ارتباط يابند.
وی با بيان اينكه بنابراين فضای مجازی شبيه سينماست و برای علما سخت است تا با اين فضا ارتباط برقرار كنند، گفت: البته اين نگاه سطحی است و علما بايد به فضای مجازی و سينما ورود يابند و با كمال اقتدار و كارشناسانه برخورد كنند تا موارد منفی را نقد و نفی و موارد مثبت را تقويت كنند.
ما در فضای مجازی دچار مشكلات جدی هستيم، زيرا اختراع فضای مجازی از ناحيه غرب صورت گرفته و تكنولوژی غربی به اين بازدهی و به اين نوع ايجاد ارتباط در ميان آحاد بشر رسيده است. در حكومت اسلامی علما بايد به نيازمندی‌های مردم توجه كنند و با كمال صراحت، حكم خدا را آنچه هست، بيان كنند. اوج هنر روحانيت و مجتهدان و محققان انقلابی اين است كه تلفيقی بين واقعيت‌های روز و احكام الهی ايجاد كنند. بايد به گونه‌ای عمل كنيم تا مردم با كمال صراحت و شفافيت وارد مقتضی روز شوند تا پيام انقلاب، قرآن و اهل بيت(ع) را در فضای مجازی به گوش همگان برسانيم.
رضا روستاآزاد، رئيس دانشگاه صنعتی شريف با اشاره به ضرورت رسمی كردن تبليغ دين در فضای مجازی در حوزه‌های علميه و دانشگاه‌ها، اظهار كرد: گسترش روزافزون ظرفيت‌های فضای مجازی ايجاب می‌كند كه مسئله تبليغ دين در فضای سايبر در قالب رشته‌ای تخصصی پيگيری شود.
اكنون فضای غير رسمی در فضای مجازی حاكم است كه با استفاده از ابزارهای جديد آن را بايد رسمی كنيم، همچنين رشته‌های دانشگاهی و رشته‌های حوزوی بايد به صورت جدی وارد بحث فضای مجازی شوند تا به تقويت اين حوزه بپردازند.
هر زنگ تلفن همراه يك پيام تبليغاتی و فرهنگی است؛ بنابراين می‌توانيم از ايجاد ملودی‌های خوب برای تلفن همراه آغاز كنيم و تا بارگذاری كلمات قصار در پايگاه‌های اينترنتی و پيامك‌های دينی و قرآنی ادامه دهيم. حتی می‌توان پايگاه‌های اطلاع‌رسانی تفسير قرآنی يا جستجو در قرآن را بيش از پيش گسترش داد. همچنين با هر كاربری بايد به زبان خودش صحبت كرد و زبان امروز دنيا به ويژه در قشر فرهيخته، زبان نرم و سايبری است و متأسفانه تا اندازه‌ای فضای دينی و حوزه‌ها نسبت به دستاوردهای جديد فضای فناوری دير عكس‌العمل نشان داده‌اند به همين دليل عقب افتاده‌ايم.
عباس پويا، مديرعامل كانون متخصصان هنرهای ديجيتال با اشاره به وظيفه كاربران در مقابل فعاليت‌های ضد دينی، تصريح كرد: اصلی‌ترين وظيفه كاربران و مسئولان، شناخت فعاليت‌های سايت‌های ضد دينی است كه با شناخت درست می‌توانيم به تجزيه و تحليل بپردازيم. به عنوان مثال فيلم «قلاده‌های طلا» حرفی را زد كه هاليوود صدها ميليون تومان برای آن هزينه كرده بود. بايد ببينيم كه دشمن از چه چيزی وحشت دارد؛ بنابراين با شناخت اولين قدم می‌توانيم به واسطه ابزارهای هنر و به‌روز رسانه، قدم‌های بعدی را برداريم.
كارشناس ارشد سابق حوزه فضای مجازی رياست جمهوری با اشاره به ويژگیهای بليغ بودن ادبيات دينی در فضای مجازی گفت: اگر كاربران باور كامل به دين داشته باشند، همه رفتار و كردارشان رنگ و بوی دينی خواهد گرفت. نيازی نيست كه در فيلمی نمازخواندن را نشان دهيم؛ چراكه در فيلم‌های فاسد قبل از انقلاب هم شاهد نمازخواندن بوديم؛ بنابراين اولين قدم خلوص ايمان مبلغ است كه اگر از اين ويژگی برخوردار باشد، بدون استفاده از نماد و نشانه‌ای می‌توانيم روح پاك دين را در فعاليت‌هايمان جاری كنيم.
فضای مجازی می‌تواند تأثير بسزايی در گسترش مفاهيم دينی داشته باشد؛ زيرا مخاطبش جهانی است و اگر مطالبی كه در اين فضا مطرح می‌كنيم، براساس فطرت انسان‌ها باشد بسياری از مسائل شناخته‌شده میشود. فعاليت در فضای مجازی تخصص خود را می‌طلبد و نمی‌توان نگاه سنتی به آن داشت، شايد بتوان از تجربه سنت استفاده كرد، اما نمی‌توان گفت كه دقيقاً بايد عملكرد اين‌چنينی داشت؛ زيرا تأثير اقدامات به شدت كاهش می‌يابد. مردمی‌تر شدن تبليغ می‌تواند به تاثيرات آن بيفزايد؛ بنابراين می‌توان اجازه داد تا گروه‌هايی وارد اين حوزه شوند و راهكارهايی را در نظر بگيرند. به عنوان مثال طرح «شهر رسانه» تفكر جديد و طرح نوينی بوده كه تاكنون هنوز بازخوردی نداشته است.
صادق آئينه‌وند، پژوهشگر تاريخ اسلام، اظهار كرد: طلبه‌ها بايد با شناخت راهكارهای مطلوب، ضمن استفاده از رسانه منبر وارد فضای مجازی شوند تا اثربخشی بسياری را داشته باشند. متأسفانه سايت‌های لاييك، ضد دين و سكولار آثار منفی بر جای می‌گذارند كه بايد با ارائه راهكارهای مطلوب با اين سايت‌ها مقابله كنيم.
وی مخاطبان فضای رسانه منبر را متفاوت از فضای ديجيتالی دانست و تأكيد كرد: مخاطبان رسانه منبر با مخاطبان فضای ديجيتالی متفاوت است؛ زيرا مخاطبان رسانه منبر به واسطه علاقه‌ای كه دارند، پای منبر می‌نشيند و سراپا به موضوع موردنظر گوش می‌دهند، اما بايد درنظر داشت كه شناختی جزئی از مخاطب نوعی فضای ديجيتالی نداريم و بايد به گونه‌ای عمل كنيم كه شك و شبهه‌ای برايش باقی نماند.
تبليغ دين از طريق رسانه منبر يا فضای ديجيتال تفاوتی نمی‌كند، مهم شناخت راهكارهای درست است كه بتوانيم آن را به زبان مخاطب ارائه دهيم. همچنين تبليغ دين در فضای مجازی اصلی‌ترين رسالت همه اقشار جامعه است و همه نظير استاد دانشگاه، روحانی، روشنفكر دينی موظف هستند تا رسالت تبليغ دين در فضای مجازی را بر عهده بگيرند. هر فردی كه اعتقاد، تعهد و باور دينی دارد، بايد در اين مسير گام بردارد. هر قشری می‌تواند بر اساس تخصص و علم خود اقداماتی را در راستای تبليغ دين انجام دهد، همچنين روحانيت بايد به كمك اين اقشار بيايد تا آنها را در اين امر مهم ياری دهد.
حجت‌الاسلام محمدحسين معزی، رئيس دفتر تبليغات اسلامی تهران تصريح كرد: امروزه به جهت اينكه اهميت نقش ايفاكردن دينداران و مبلغان دينی و برخی مؤثرين كه دايره تاثيرگذاری‌شان وسيع است ـ و هنوز به طور شايسته بر همگان آشكار نشده است ـ لذا معمولاً افرادی در اين عرصه حضور يافته‌اند كه قدرت تاثيرشان پايين‌تر و دايره تاثيرشان محدودتر است، اما انگيزه و دغدغه بالاتری دارند.
وی با بيان اينكه بالتبع سليقه‌ها در تبليغ دين شخصی شده است، عنوان كرد: همانگونه كه در فضای حقيقی هركس می‌تواند داعيه‌دار عقيده‌ای باشد، در فضای مجازی نيز هركسی می‌تواند تفكر خود را رواج دهد و اين شايد بزرگترين آسيب باشد كه تبليغ دين در فضای سايبر بسيار شخصی، ذوقی، سليقه‌ای و بدون ضابطه شده است؛ چه اينكه آن افرادی كه مؤثرين واقعی هستند، وارد عرصه نمی‌شوند.
مؤثرين و اثرگيرندگان فضای مجازی، همان انسان‌های وادی حقيقت هستند كه در زندگی روزمره با آنها سرو كار داريم و از سويی نيز اين را امروزه مشاهده می‌كنيم كه اقبال به دينداری در جامعه بشری زياد است و در ميان جامعه ما نيز بالتبع اين امر وجود دارد؛ به همين جهت، ضرورت فعاليت در فضای مجازی نمايان‌تر میشود. امروزه به جهت اينكه اهميت نقش ايفاكردن دينداران و مبلغان دينی و برخی مؤثرين كه دايره تاثيرگذاری‌شان وسيع است ـ و هنوز به طور شايسته بر همگان آشكار نشده است ـ لذا معمولاً افرادی در اين عرصه حضور يافته‌اند كه قدرت تاثيرشان پايين‌تر و دايره تاثيرشان محدودتر است، اما انگيزه و دغدغه بالاتری دارند.
حجت‌الاسلام سيدجواد موسوی‌هوايی، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبليغات اسلامی با تأكيد بر ضرورت تمركز در فعاليت‌های قرآنی در فضای مجازی افزود: ما همچنين بايد سعی بكنيم در تمام فضای مجازی نوعی تمركز در فعاليت‌های قرآنی و اخبار قرآنی داشته باشيم. بايد سايت‌ها و افرادی كه كار قرآنی و خبر قرآنی دارند، تمركزی در آنها ايجاد شود كه اگر هركس بخواهد خبر خاص قرآن را در فضای مجازی پيدا بكند، به سراغ خبرگزاری قرآن بيايد.
وی با اشاره به تبليغ دين در فضای مجازی گفت: اين مسئله به دو صورت كلی و با دو فرمول كلی امكان‌پذير است؛ نخست اينكه ما اولاً محتوای فضای حقيقی را بياوريم در فضای مجازی و ساماندهی كنيم كه افراد بتوانند به آن مراجعه كنند.
آگاهی از مفاهيم قرآن و شناخت فضای مجازی دو مقوله مهم در تبليغ دين در فضای مجازی است. هر يك از اين دو مقوله بدون ديگری نمی‌توانند در اين حوزه كارگشا باشند. بنابراين مبلغ دين در فضای مجازی بايد اين دو مؤلفه را در نظر بگيرد تا بتواند تأثير خود را در فضای مجازی داشته باشد.
با اين تفاسير، همانگونه كه مبلغان رسانه منبر آموزش‌های لازم را ديده‌اند، به همان نسبت بايد مبلغان مجازی آموزش‌های لازم را در اين فضای نوين ببينند چرا كه فضای نوين، فضای تخصصی است و نمی‌توان بدون تخصص وارد آن شد. بايد طلاب از همان ابتدا مباحثی با نام تبليغ در فضای مجازی را در حوزه‌های علميه سپری كنند تا پس از فارغ‌التحصيل‌شدن بتوانند در محيط مجازی به تبليغ دين بپردازند.
تهيه و تنظيم: زينب رازدشت
مطالب مرتبط
