ارتباط اسماء الحسنی با باستان‌شناسی الهی

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام مرتضی آقامحمدی، مدیر واحد آفریقای جنوبی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه به تازگی سخنرانی با موضوع باستان‌شناسی در قرآن برای طلاب این مرکز در آفریقا داشت که در همین رابطه گفت‌وگویی با ایکنا انجام داده است که در زیر می‌خوانید؛

ایکنا ـ از آنجا که باستان‌شناسی در قرآن به صورت مستقیم مطرح نشده است،‌ این موضوع را از کجا طرح و بیان می‌کنید؟

در اینجا لازم است به حدیثی از «عیون اخبار الرضاء» اشاره کنم که در آن از این موضوع یاد می‌شود که اباصلت(خادم خاص و صحابی برجسته و امین علی بن موسی الرضا(ع) و بنا به نظر بسیاری از علمای شیعه و سنی، از محدثین شیعه مذهب و محبّ اهل بیت(ع) بوده است) نزد امام می‌رود و صحبت‌هایی از وجه‌الله و اینکه این موضوع چیست، مطرح می‌شود.

وی توضیح داد:‌ وجه‌الله یعنی صورت خدا. در حدیثی نقل شده است که کسانی که ذکر «لا اله الا الله» را می‌گویند، وجه‌الله را خواهند دید. امام رضا(ع) در این باره فرمودند که اگر شخصی قائل به این باشد که خدا صورت دارد،‌ مشرک است،‌ چرا که خدا را تمثیل کرده است.

امام رضا(ع) این حدیث را چنین تبیین کردند که وجه‌الله، انبیا و امامان(علیهم‌السلام) هستند که به وسیله آنها به خدا توجه می‌شود. در این راستا باید معنی وجه و صورت را در حدیث متوجه شد. وجه در اصل، آن چیزی است که انسان در نگاه به شخصی می‌بیند. آنچه که برای شناخت کسی به آن توجه می‌شود، وجه گفته می‌شود.

برای مثال در انسان، اولین چیزی که می‌توان دید و تشخیص داد،‌ صورت او است. این است که وجه را به صورت تفسیر می‌کنند. منظور از وجه، صورت نیست،‌ بلکه چیزی است که با آن، یک فرد شناخته می‌شود. در اصل آسان‌ترین نشانه شناسایی یک شخص است.

وقتی اسم امام حسین(ع) می‌آید، تصویری که به ذهن می‌رسد، ایستادگی حضرت در برابر ظلم و تبعیض و داشتن کرامت انسانی است. امام(ع) برای ما صورت مبارزه با ظلم است؛ اولین صورتی که از نلسون ماندلا به ذهن می‌آید، مبارزه وی با تبعیض نژادی است. در اصل، اقدامی که کرد، باعث شد که به این صورت دیده شود.

ایکنا _ ارتباط وجه‌الله به باستان‌شناسی قرآن چیست؟

خدا در آیه 115 سوره بقره می‌فرماید «فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» به این معنی که هر جایی را نگاه کنید،‌ صورت خدا را می‌بینید؛ یعنی خدا در همه جا وجود دارد و می‌شود او را دید. برای مثال گل و گیاه و حیوانات، دریایی از دانش هستند که انسان را به خدا می‌رسانند.

اینکه انسان وجه‌الله را ببیند حائز اهمیت است،‌ و خود این موضوع یک سؤال است که آیا انسان می‌تواند ببیند یا خیر؟ خدا در آیه 9 سوره بروج می‌فرماید «و اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهِیدٌ» به این معنی که خدا در هر چیزی شهید است؛ شهید در اینجا به معنی مشهود و قابل مشاهده است.

پیامبران و امامان(علیهم‌السلام) وجه اعلی خدا هستند. یعنی رفتار و کردار آنها در هر حال، مثل حرکت و سکوت، برای خدا بوده است. بنابراین دیدن آنها انسان را به یاد خدا می‌اندازد. آنها وجه‌الله هستند. خدا در آیه 180 سوره اعراف می‌گوید «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌» خدا به بنده‌هایش در قرآن می‌گوید که او را با اسمای الهی بخوانند. امام رضا(ع) فرمود،‌ آن اسمای الهی ما ائمه هستیم.

در اینجا اسم همان نشانه است. وقتی داستان قوم لوط در قرآن بیان می‌شود، خدا می‌فرماید که در خرابه‌های به‌جا مانده از این افراد، نشانه‌هایی است برای نشانه‌شناسان که امروزه به آنها باستان‌شناسی گفته می‌شود و درس‌هایی برای آنها دارد.

ایکنا ـ درباره ارتباط اسماء الحسنی و باستان‌شناسی بیشتر توضیح دهید.

آیه «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌ فَادْعُوهُ بِهَا: و خدا را نیکوترین نام‌هاست، بدان‌ها خدا را بخوانید...»(180 سوره اعراف) به نوعی توجه به باستان‌شناسی با رویکرد الهی و غیرسکولار دارد. افرادی که در دیدگاه مادی و سکولار کنکاش می‌کنند به اجسامی مانند ظرف و ... بر می‌خوردند و بررسی می‌کنند که آنها به چه سالی مربوط می‌شوند و توسط کدام سلسله ساخته شده‌اند.

نگاه الهی به این گونه موضوعات آن است که می‌گوید ببینید و درس بگیرید. اینکه افراد ساکن در این مکان چه کسانی بودند و چه کارهایی کردند و عاقبت ظالمان چه شد؟ این اتفاق برای گذشتگان روی داد و امکان روی دادن آن برای آیندگان هم وجود دارد.

وقتی خدا از اسماء الحسنی یاد می‌کند، منظور نشانه‌های حسنی است. اسماء همان وجه‌الله است؛ یعنی اولیای الهی مانند پیامبران و امامان(علیهم‌السلام)؛ کسانی که دیدن آنها انسان را به یاد خدا می‌اندازد. حقیقت الهی در وجود این افراد جاری بود و به خاطر اینکه وجه‌الله بودند،‌ بدنشان نیز جاودانه باقی ماند.

ایکنا ـ با این توضیح، علاوه بر اینکه نشانه‌هایی برای عبرت گرفتن آیندگان به جا می‌ماند، علاوه بر خداوند،‌ می‌توان به جاودانگی اشخاصی که آئینه خدانما هستند، نیز قائل بود؟

بله. همه چیز نابود می‌شود الا وجه‌الله؛ تنها آن چیزی که خدایی شده است جاودانه می‌ماند،‌ همان طور که خدا جاودانه است و از میان رفتنی نیست. برای مثال وقتی در قرآن از نفخ صور یاد می‌شود،‌ خدا می‌فرماید که در اولین نفخ، هر کسی که در آسمان و زمین است، اعم از فرشته و انسان می‌میرد،‌ غیر از آن که خدا بخواهد.

نفخ به معنی دمیدن در شیپور نیست؛ نفخ شامل تحولاتی است که در عالم و در این زمان پدید می‌آید که هر چه غیرخدایی بوده،‌ از بین می‌رود،‌ غیر از آنچه خدا بخواهد.

وقتی گفته می‌شود که حکومت امروز از آن کیست، پاسخ می‌آید که «لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ» آیه 16 سوره غافر. با نفخ صور دوم همه چیز تبلور و وجهه الهی پیدا می‌کند. آنان که در این دنیا همه گونه الهی شده بودند،‌ وجه‌الله می‌شوند و جاودانه خواهند بود.