اشتباهی به بزرگی جانشینی یک خلیفه به جای پیامبر(ص) / گمان کردند خلیفه هم امام می‌شود

بخشعلی قنبری، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی جهاددانشگاهی، در گفت‌وگو با ایکنا، در پاسخ به اینکه در روز غدیر از سوی خداوند مسئله خلافت حضرت علی(ع) مطرح شد یا امامت ایشان و آیا این دو با هم تفاوت دارند؟ گفت: در غدیر آنچه رخ داد ابلاغ امامت بود. خلافت با امامت تفاوت اساسی دارد و یکی از این تفاوت‌ها این است که خلافت در حقیقت تأیید امامت از سوی خلق است. وقتی مردم امامت را تأیید می‌کنند از آن زمان خلافت تحقق پیدا می‌کند. به تعبیری دیگر، عرصه تحقق امامت در متن جامعه خلافت می‌شود. خلافت از سوی خداوند تعیین نمی‌شود بلکه مردم آن را تعیین می‌کنند.

نویسنده کتاب اخلاق حرفه‌ای با تأکید بر نهج‌البلاغه، ادامه داد: امامت جنبه الهی دارد و جنبه زمینی ندارد و از سوی خدا تعیین و به واسطه پیامبر(ص) اعلام می‌شود، در حالی که در خلافت با تحقق عینی امامت در بستر جامعه مواجه می‌شویم؛ مسلم است امامتی که جنبه معنوی دارد بدون رأی مردم در جامعه عینیت و جنبه اجرایی حاکمیتی پیدا نمی‌کند.

وی با اشاره به اینکه امام علی(ع) در روز عید غدیر امام شد اما خلیفه نشد تا اینکه در سال 35 هجری امامتی که در غدیر مطرح شده بود در قالب خلافت، تحقق اجتماعی پیدا کرد، گفت: خلافت امری دنیوی است. امام به عنوان خلیفه حتی از جنبه‌های علم لدنی و معنوی خود استفاده نمی‌کند. به همین دلیل در یکی از نامه‌های نهج‌البلاغه امام می‌فرماید: «دید من نسبت به پدر تو مرا در انتخاب تو به اشتباه انداخت»؛ این سخن یک امام معصوم نیست اما در مقام یک خلیفه کاملاً معنادار است. چون امام علی(ع) در مقام خلافت قرار نیست با استناد به جنبه‌های معنوی و علم لدنی خود جامعه را اداره کنند؛ از این لحاظ بین امامت و خلافت تفاوت وجود دارد.

وی این مسئله را نیز متذکر شد که امامت جامع است و خلافت خاص؛ یعنی هر کسی که امام است خلیفه نیز هست اما کسی که خلیفه می‌شود لزوماً امام نیست. مثل خلفای قبل از حضرت علی که خلیفه بودند اما امام نبودند.

قنبری در پاسخ به این سؤال که آنچه بعد از غدیر رخ داد مقابله با خلافت بود یا امامت؟ گفت: پیامبر اکرم(ص) امام را تعیین کردند، اما برخی به اشتباه فکر کردند هر کسی که خلیفه شد امام هم می‌تواند باشد و تصورشان این بود که خلیفه هم می‌تواند جای امام را پر کند و لذا به جای اینکه کسی را دنبال کنند که امام است و می‌تواند بهترین خلیفه باشد این مسئله را مطرح کردند که خلیفه جانشین پیامبر است و جای پیامبر(ص) را پر می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه پیامبر(ص) با انتصاب حضرت علی(ع) به دنبال این نبود که نظر مردم را حذف کند، گفت: وقتی قرار باشد امام در بستر جامعه حاکمیت داشته باشد باید به تأیید رأی مردم برسد اما آنها تصور کردند که رأی مردم برای امامت نیز کافی است، به همین دلیل حضرت علی(ع) 25 سال از امامتی که باید جنبه خلافت نیز پیدا می‌کرد، دور ماندند.