ضرورت به‌روزرسانی نیات واقفان متناسب با نیازهای روز جامعه
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بر ضرورت به‌روزرسانی نیات واقفان متناسب با نیازهای روز جامعه تأکید کرد و گفت: برای به‌روزرسانی مقوله وقف در جامعه باید شرایطی فراهم کنیم که بسیاری از موضوعاتی که جزء نیازهای عمومی جامعه امروز هستند، مورد نیت واقفان قرار گیرند.
نهاد وقف برای دوران متمادی در تمدن اسلامی اصلی‌ترین پشتوانه تأمین مالی نهاد‌های علمی و دینی بوده، اما متأسفانه این نهاد تأثیرگذار اقتصادی از دید کارآمدی با چالش‌های فراوانی روبه‌روست. با وجود ده‌ها هزار زمین موقوفه و آستان‌های مقدس امامزادگانی که ظرفیت خوبی برای شکوفایی اقتصاد هستند، وقف حتی یک درصد از تولید ملی را هم در اختیار ندارد. به نظر می‌رسد که با احیای اقتصاد موقوفات و مدیریت کارآمد بر وقفیات فراوان کشور می‌توان مسئولان را به اقدامات قاطع و شفاف در حوزه وقف سوق داد و اقتصاد کشور را به ویژه از منظر اقتصاد مقاومتی پویا کرد.
برای شناسایی نیازها و توانایی‌های جامعه در عرصه توسعه و رفاه اجتماعی، چاره‌ای جز مطالعه ارزش‌ها و واقعیت‌ها و تاریخ آن جامعه وجود ندارد تا با شناخت این مقولات، نیازها و ضروریات آن تعیین و تشخیص شود. در این بین یکی از ظرفیت‌های مهم و برخاسته از فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در جامعه ما اعمال خیرخواهانه حمایتی مانند وقف است. از این رو پدیده وقف باید از بُعد اجتماعی بررسی شود. برخی از کارکردهای اجتماعی وقف شامل مواردی همچون تأمین و بهبود سرمایه انسانی، تولید کالاها و خدمات عمومی، توسعه فرهنگی، امنیت، خلق فضاهای شهری، عدالت، مسئولیت اجتماعی و توسعه ارزش‌های الهی و معنوی می‌شود که باید با ارتقای این کارکردها، زمینه را برای بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت فراوان نهاد اقتصادی وقف فراهم کنیم.
ایکنا با آغاز دهه وقف به بررسی موانع کارآمدی وقف و سازوکارهای اثرگذاری بیشتر این سنت حسنه می‌پردازد. حجتالاسلام والمسلمین سیدرضا حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایکنا، در رابطه با کارکردهای ویژه وقف در حوزه اجتماعی و کارآمدی این نهاد اقتصادی اسلام در کاهش معضلات اقتصادی جامعه اظهار کرد: جایگاه وقف در اسلام ریشه گرفته از جایگاه زکات و انفاق است؛ چراکه وقف به معنای صدقه جاریه بوده و نوعی صدقه است و می‌توان گفت که برترین نوع صدقه نیز همین صدقه جاریه است. همچنین، از زکات نیز به معنای مطلق انفاق و صدقه در قرآن کریم یاد شده است.
وی با بیان اینکه جایگاه وقف در قرآن باید با جایگاه زکات، انفاق و صدقه شناخته شود، افزود: برترین مأموریتی که اسلام در زمینه امور اجتماعی دارد، بحث زکات است به این دلیل که همواره قرآن کریم از دو عمل نماز و زکات به عنوان مأموریت اصلی اسلام یاد می‌کند. بنابر این، وقف جایگاه مهمی در قرآن دارد. در روایات نیز وارد شده که پیامبر اکرم(ص) هیچ خطبه‌ای نخواند، مگر اینکه اصحاب خود را به صدقه به ویژه وقف و صدقه جاریه امر فرمود. پیامبر(ص) در این زمینه فرمودند «زمانی که انسان از دنیا رحلت می‌کند، پرونده اعمال او نیز بسته و اعمال او منقطع می‌شود به جز سه چیز، وقف (صدقه جاریه)، علم و اولاد صالح».
حسینی با بیان اینکه پیامبر(ص) اصحاب خود را به وقف اموال توصیه می‌کردند، گفت: در کتاب تاریخ المدینة المنورة آمده است که از اصحاب پیامبر(ص) کسی نماند مگر اینکه مالی را در راه خدا وقف کرده باشد. در این کتاب گزارش مفصلی از اوقاف اصحاب پیامبر(ص) به ویژه امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) آمده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: این مسئله نشان می‌دهد که وقف در صدر اسلام و به دلیل توصیه‌های قرآن و پیامبر(ص) در جامعه نهادینه شده بود. در طول تاریخ نیز مسئله وقف از رشد و شکوفایی فراوانی برخوردار بوده است و بسیاری از مراکز آموزشی، دانشگاه‌های جهان اسلام و مراکز بهداشتی و مراکز رسیدگی به فقرا و محرومان و به طور کلی نیازهای عمومی و مراکز عام‌المنفعه از طریق اوقاف تأمین مالی شده و اداره می‌شدند.
وی با بیان اینکه چنین ظرفیت عظیمی در رابطه با مقوله وقف در طول تاریخ تمدن اسلامی وجود داشته است، تصریح کرد: امروزه نیز وقف در دنیا از جایگاه مهی برخوردار است و در بسیاری از کشورها بخش عمده‌ای از اشتغال و تولید ناخالص ملی از طریق اوقاف به دست می‌آید. در کشور ما هر چند که اوقاف فراوانی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد که ظرفیتی که در اوقاف کشور وجود دارد، بسیار فراتر از آن چیزی است که امروزه بهره‌برداری می‌شود.
حسینی اظهار کرد: سهم اوقاف کشور در تأمین مالی مراکز آموزشی، دانشگاه‌ها و ... سهم قابل توجهی نیست و بیشتر از این می‌توان آن را توسعه داد. در امر بهداشت و درمان نیز ظرفیت خوبی از اوقاف وجود دارد و جامعه ما نیز این پذیرش را دارد که چنانچه دعوت و تبلیغات خوبی در این زمینه صورت گیرد، به میدان آمده و مشارکت داشته باشند. در رابطه با سایر آسیب‌های اجتماعی همچون فقر و محرومیت طبق برآوردهایی که صورت گرفته، نسبت مجموع فعالیت‌های خیریه کشور به تولید ناخالص ملی در مقایسه با حد معمول جهانی بسیار کمتر است. بنابر این، مقوله بهره‌برداری از ظرفیت وقف در جامعه جای توسعه و شکوفایی بسیار فراوانی دارد که می‌توان بر روی آن سرمایه‌گذاری کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در رابطه با عدم کارآمدی وقف در جامعه نسبت به گذشته نیز افزود: چنین وضعیتی دو دلیل عمده دارد. اولین موضوع، مسئله مدیریت موقوفات است که مدیریت کارآمدی نیست و اعتماد که مهمترین عامل اقدام جامعه به وقف است، آسیب دیده و کاهش پیدا کرده است. بنابر این، یکی از راه حل‌های این مسئله، کارآمدی مدیریت وقف است که باید متناسب با نیاز جوامع و پیچیدگی‌های روابط امروزی توسعه پیدا کند، چراکه این موضوع موجبات اعتماد مردم به وقف را نیز فراهم می‌کند.
وی با اشاره به اینکه دلیل دوم عدم کارآمدی وقف نسبت به گذشته، تبلیغات ضعیف در رابطه با امور خیریه است، بیان کرد: به هیچ موضوعی مانند زکات، انفاق، صدقات و وقف در قرآن کریم و روایات معصومین(ع) این‌چنین تأکید نشده است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ؛ و بايد از ميان شما گروهى (مردم را) به نيكى دعوت كنند». دعوت به خیر و اموری همچون وقف، انفاق و صدقات موضوعی است که باید در جامعه مشهود و برجسته باشد.
حسینی ادامه داد: امروز حجم انبوه تبلیغات جامعه و رسانه در کشور مربوط به بحث‌های بازرگانی، تجاری و ... است؛ در حالی که جریان رسانه در کشور باید به امور تبلیغی بسیار مهمتری همچون دعوت به فعالیت‌های خیریه همچون وقف بپردازد. بنابر این، چنانچه انتظار داریم که مقوله وقف در جامعه اسلامی در مسیر حقیقی خود قرار گیرد، باید دعوت به وقف در جامعه تقویت شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در رابطه با نیاز امروز جامعه به وقف‌های جدید نیز تصریح کرد: برخی از نیات ممکن است که در طول زمان‌های متمادی موضوعیت خود را از دست بدهند، چراکه نیازهای جامعه در دوران مختلف تغییر می‌کند. بسیاری از نیازهای عمومی که امروز در جامعه به وجود آمده، در گذشته وجود نداشته است. لذا مسئله مهم برآورده کرده نیازهای مشروع جامعه است که این موضوع نیز در دوران مختلف مصادیق زیادی پیدا می‌کند. بنابر این، چنانچه بخواهیم نسبت به به‌روزرسانی کنیم مقوله وقف در جامعه اقدام کنیم، باید شرایطی فراهم کنیم که بسیاری از موضوعات جزء نیازهای عمومی جامعه امروز هستند، مورد نیت واقفان قرار گیرند.
انتهای پیام
