شنیده‌های خود را مدیریت کنیم

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان‌شناختی دعای افتتاح که شب گذشته، 29 فروردین به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» در مرکز خدمات مشاوره و روان‌شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، مطرح کرد: از آنجایی که بُعد معنوی یا همان بُعد باطنی، ملکوتی و ذهنی به هم نزدیک هستند آیا شباهت خاصی به آنچه در توصیف آخرت مطرح می‌کنند دارد؟ در شب‌های قبل گفتیم در دنیا باطنی اشیا اتفاقات از بین رفتنی نیستند و رابطه خود را با ما قطع نمی‌کنند.

وی ادامه داد: کاری که شما انجام می‌دهید مانند طائری بر گردن شماست. مثال جالبی در قرآن آمده است که از آن با عمل نام می‌برند. طائر مفهوم روانشناختی پویش را به ذهن می‌آورد. در دنیای طبیعی وقتی که کاری را انجام می‌دهید آن «کار» زمان و مکان دارد و وقتی از زمانش می‌گذرد نمی‌بینید و نمی‌توانید با آن ارتباط بگیرید اما اتفاقی که در درون و باطن ما می‌افتد پویش دارد و مرتب جابه‌جا می‌شود، زایش و اثر دارد و سرنوشت ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر در جلسات قبل به یاد داشته باشید امام سجاد(ع) در دعای افتتاح عبارتی داشتند «قَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْوَی تَبَارَک وَ تَعَالَی» یعنی اگر می‌خواهید خدا را با چشم ببینید او خیلی دور است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند که «من خدایی را که نبینم نمی‌پرستم»؛ یعنی اینکه باید خدا را ببینیم و برای این منظور باید مسیر طولانی را برویم و تلاش کنیم. یکی از آزمایشاتی که انیشتین اثبات کرده این است که اگر دوچرخه‌سوار را به سرعت نور حرکت دهید دیگر نمی‌توانید او را ببینید. ما بُعد داریم و خداوند نیز الله است و همه چیز در ید قدرت اوست.

در نماز صدای خود را بشنوید

وی بیان کرد: خداوند می‌گوید اگر شنوایی خود را فعال کنید می‌توانید بشنوید. می‌گویند قرآن را گوش دهید و در نماز صدای خود را بشنوید چون با زبان خدا با خودمان حرف می‌زنیم، در نماز هم ما با خدا و هم خدا با ما حرف می‌زند. خداوند در نجوای ما می‌تواند صدای ما را بشنود چون او از رگ گردن و از قلب ما به ما نزدیک‌تر است و این نزدیک بودن از لحاظ شنوایی اهمیت بسیاری دارد.

جان‌بزرگی تصریح کرد: هر چقدر از «نور» دور شویم به «نار» نزدیک می‌شویم بنابراین باید تمرین کنیم که بیشتر بشنویم و شنوایی خود را مدیریت کنیم. گفته شده است مسیر علم در سمع، بصر و قلب است، اطلاعات را از سمع و بصر جمع و آنان را در قلب پردازش می‌کنیم تا به حقیقت دست پیدا کنیم.

وی افزود: گوش و چشم واقعی‌ترین ابزار شناخت هستند و عقل و قلب نیز پردازش می‌کنند، اگر خوب بشنوید زبان شکر شما باز می‌شود. از دعا این‌گونه می‌فهمیم و این پیام را دارد که شنیدن بسیار مهم و مدیریت آن نیز مهم‌تر از آن است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در خصوص تفاوت دنیای معنوی و دنیای طبیعی تشریح کرد: هر چه که در دنیای طبیعی اتفاق کوچک باشد مشخص نیست در دنیای معنوی این اتفاق کوچک باشد؛ برای همین گناهان کوچک را کوچک نشماریم و این از نگاه روانشناسی بسیار جدی است. وقتی افرادی برای مشاوره به ما مراجعه می‌کنند عمیق‌تر تحلیل می‌شوند به دنیای درونی راه پیدا می‌کنند گاهی به یک کلمه برخورد می‌کنیم یعنی ما چیزهایی را به نام پیش‌نویس زندگی می‌شناسیم. برای روشن شدن موضوع یک مثال می‌زنم، شما به گستردگی یک سریال خواب می‌بینید اما در تعریف آن فقط چند کلمه به یاد دارید. پس خاصیت دنیای معنوی را با طبیعی این‌گونه مقایسه کنید.

مراقب حرف زدنمان باشیم

وی اشاره کرد: وقتی به یک نفر می‌گویید این کار از دستت برنمی‌آید و این کار را انجام نده، تمام مطالب در کلمه «نباش» جمع می‌شود و این پیش‌نویس زندگی او و به یک برنامه تبدیل می‌شود. در دنیای طبیعی اتفاقی می‌افتد که در دنیای معنوی یک برنامه می‌شود. گاهی نسبت به یک کلمه حساسیت پیدا می‌کنیم.

جان‌بزرگی گفت: هنگام سخن گفتن بار معنایی یک کلمه را باید در نظر بگیرید وقتی «دوستت دارم» می‌گویید معلوم نیست در ذهن او به چه برنامه‌ای تبدیل می‌شود. یا حتی وقتی می‌گویید «این لباس به شما نمی‌آید» در نهایت این سخن در ذهن آن فرد به یک برنامه تبدیل می‌شود و هیچ‌گاه از ذهنش خارج نمی‌شود، بنابراین مراقب حرف زدنمان باشیم و شنیده‌های خود را مدیریت کنیم.

وی بیان کرد: طی یک آزمایش روانشناسی در دو سالن سینما افراد را آزمایش کردند و یک فیلم را برای هر دو گروه پخش کردند؛ هر ثانیه فیلم از 24 یا 30 فریم عکس تهیه می‌شود در فیلمی که برای یکی از گروه‌ها نمایش دادند یک فریم تبلیغاتی نوشیدنی گذاشتند در حالی که هنگام پخش آن یک فریم به خاطر سرعت دیده نمی‌شود، پس از اتمام فیلم دیدند گروهی که تبلیغات یک فریمی برای آنان پخش شده بود دنبال نوشیدنی می‌گردند، این فرآیند مرز هوشیاری نام دارد. وقتی توجه شما به کانونی جلب است و اتفاقی می‌افتد آن اتفاق در ذهن شما ذخیره می‌شود.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه توضیح داد: یکی از متخصصان نورولوژی در جراحی مغز متوجه نکته‌ای می‌شود؛ معمولاً هنگام جراحی، وقتی مغز تحریک می‌شود از خودش رفتار نشان می‌دهد. این متخصص هنگام جراحی متوجه شد که بیمار چند جمله روسی می‌گوید بنابراین دنبال چرایی این ماجرا و اثبات اطلاعات در ذهن بود. می‌گویند اطلاعات از کجا در ذهن این بیمار ذخیره شده است چون این فرد روسی نبوده و هیچ‌گاه به روسیه سفر نکرده بود محققان از تولدش او را بررسی می‌کنند برای همین سراغ مامایی که او را به دنیا آورده رفته و می‌گویند چنین اتفاقی حین جراحی افتاده و بیمار چند جمله به زبان روسی صحبت کرده است. ماما می‌گوید من چند کلمه روسی بلدم اما استفاده نمی‌کنم، اما زمانی که این بچه دنیا آمد چند لحظه اکسیژن به مغزش نرسید ضربه زدم تا نفس بکش این چند کلمه روسی را که مادرم به من یاد داده بود را به زبان آوردم.

با دنیای ذهنی آشنا شویم

وی تأکید کرد: اگر ما با دنیای ذهنی آشنا شویم بیشتر مراقب خود خواهیم بود. خداوند در قرآن می‌فرماید کسی که غیبت می‌کند گوشت برادر مرده را می‌خورد این تأکید تصویری را به ذهن می‌آورد که بدتر از آن چیزی وجود ندارد. بنابراین با توجه به واژه «فقرب» در دعای افتتاح باید بگوییم که اگر خدا را در رأس همه کلماتی که در ذهن داریم قرار دهیم و تمرین کنیم که خدا در رأس همه کلمات باشد تمام چاله‌های ذهن ما نورانی و متوجه نقاط ضعف خود می‌شویم.

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: یادمان باشد کلمه‌ای که از بیرون گفته می‌شود در ذهن ما به برنامه تبدیل خواهد شد پس تمرین کنیم دیگران را قضاوت نکنیم. قضاوت ازجمله رفتارهای کلامی است که وقتی وارد ذهن می‌شود بیرون نمی‌رود پس کلماتی نگوییم که در ذهن مخاطب به برنامه تبدیل شود.

وی اضافه کرد: در روان درمانگری سختی می‌کشیم تا برنامه را در ذهن مراجعه‌کننده پیدا کنیم. در این بین حرف‌هایی که خودمان به خودمان می‌گوییم مهم است. شنیدن صدای خدا مهم است، نگاه به قرآن ثواب دارد زیرا رفتار مردم با مادیات با این حرکت کنترل می‌شود و نگاه کردن به قرآن می‌تواند کلمه «الله» را در ذهن و در رأس امور قرار دهد تا در سخت‌ترین شرایط هم خدا را شکر کنیم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: در عالم طبیعی «کلمه» برنامه ذهن و قصه زندگی می‌شود. «کلمه» غوغا می‌کند چون همه زندگی ماست. کسی که کافر می‌شود چه می‌کند؟ کلام را از موضعش جدا و در جای دیگر استفاده و در نهایت کلمات را تحریف می‌کند. اگر کلمات طیب باشند صعود می‌کنند و انسان را به عرش می‌برند.

جان‌بزرگی افزود: فراموش نکنیم که زندگی ما با «کلمه» است و اگر آن را از ما بگیرند رفتار ما به حیوانات شبیه می‌شود. اگر اعتقاد به غیب داشته باشیم می‌دانیم که «کلمه» اثرگذار است. کمتر حرف بزنیم و بیشتر بشنویم پس بیاییم کلمات الهی را بلندتر بگوییم و خودمان بشنویم.

وی اظهار کرد: هر چیزی که در این دنیاست خدا را تسبیح می‌گوید و شکر می‌کند. برای همین امام سجاد(ع) در دعای افتتاح می‌فرمایند: «الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی یجِیبُنِی حِینَ أُنادِیهِ، وَیسْتُرُ عَلَی کلَّ عَوْرَةٍ وَأَنَا أَعْصِیهِ، وَیعَظِّمُ النِّعْمَةَ عَلَی فَلَا أُجازِیهِ، فَکمْ مِنْ مَوْهِبَةٍ هَنِیئَةٍ قَدْ أَعْطانِی، وَعَظِیمَةٍ مَخُوفَةٍ قَدْ کفانِی، وَبَهْجَةٍ مُونِقَةٍ قَدْ أَرانِی، فَأُثْنِی عَلَیهِ حامِداً، وَأَذْکرُهُ مُسَبِّحاً. الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی لَایهْتَک حِجابُهُ، وَ لَا یغْلَقُ بابُهُ، وَلَا یرَدُّ سائِلُهُ، وَلَا یخَیبُ آمِلُهُ. خدا را سپاس که پاسخم را می‌دهد آنگاه که صدایش می‌زنم و هر زشتی را بر من می‌پوشاند و من از او نافرمانی می‌کنم و او نعمتش را بر من بزرگ می‌گرداند، پس من او را شکر نمی‌کنم، چه بسیار موهبت‌های گوارایی که به من عطا فرمود و حوادث وحشتناکی که مرا از آسیب آن‌ها بازداشت و چه بسیار خرّمی دلنشینی که به من نمایاند، او را سپاس گویان ستایش می‌کنم و تسبیح‌گویان یادش می‌کنم، خدا را سپاس که پرده‌اش دریده نگردد و در رحمتش بسته نشود و گدایش ردّ نگردد و آرزومندش نومید نشود».

قلب خود را ارزان نفروشیم

جان‌بزرگی اضافه کرد: امام سجاد(ع) در این دعا می‌خواهند بگویند که خدایا تو را سپاس می‌گوییم که می‌توانیم صدایت کنیم، چقدر خوب است که می‌توانیم با تو حرف بزنیم، چقدر خوب است که ما را تحریم نکردی و می‌توانیم با تو حرف بزنیم، خدایا تو چقدر خوبی که هر چه زشتی داشتم را پوشاندی، ولی من از تو نافرمانی کردم. خدایا شکرت چون نعمت‌هایی که تو به من دادی خیلی زیاد و بزرگ هستند اما من شکرگزار نعمت‌های تو نیستم. به خاطر موهبت‌های زیاد و شیرینی که در زندگی به من عطا کردی شکرت می‌کنم. به من شادی‌هایی دادی و آن‌ها را تجربه کردم به من کمک کن تا زبان شکرم باز شود و بتوانم ستایشت کنم و تسبیح‌گوی تو باشم.

وی بیان کرد: خدایا اگر تو پرده را برداری خیلی‌ها ممکن است از من متنفر شوند. وقتی در خانه تو می‌آیم با همه خطاهایم من را رد نمی‌کنی و از اینکه آرزوی من را برآورده کنی ناامید نمی‌شوی. ابزار ارتباط ما با خدا قلب ماست پس اگر قلب خود را ازدست دهیم و ارزان بفروشیم و اطلاعات غلط را وارد آن کنیم ویروس‌ها قلب را از کار می‌اندازند.

استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: در دعای 44 صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) هم همین وضعیت را داریم: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِحَقِّ هَذَا الشَّهْرِ، وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَک فِیهِ مِنِ ابْتِدَائِهِ إِلَی وَقْتِ فَنَائِهِ مِنْ مَلَک قَرَّبْتَهُ، أَوْ نَبِی أَرْسَلْتَهُ، أَوْ عَبْدٍ صَالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ، أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَهِّلْنَا فِیهِ لِمَا وَعَدْتَ أَوْلِیاءَک مِنْ کرَامَتِک، وَ أَوْجِبْ لَنَا فِیهِ مَا أَوْجَبْتَ لِأَهْلِ الْمُبَالَغَةِ فِی طَاعَتِک، وَ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفِیعَ الْأَعْلَی بِرَحْمَتِک؛ خدایا! به حق این ماه و به حق کسی که از آغاز تا پایانش تو را بندگی کرده، از فرشته‌ای که او را مقرّب خود کردی، یا پیامبری که برای هدایت مردم فرستادی، یا بندهٔ شایسته‌ای که به کرامت خود اختصاص دادی؛ از تو می‌خواهم که بر محمد و آل او درود فرستی و ما را در این ماه، شایسته کرامتی که به اولیایت وعده دادی گردان؛ و آنچه برای اهل کوشش در بندگی‌ات قرار دادی برای ما قرار ده؛ و ما را در زمره کسانی که به رحمتت، شایستگی رسیدن به برترین مرتبه را یافتند، در آور».

وی تأکید کرد: امام سجاد(ع) در این بخش از دعای 44 صحیفه سجادیه می‌گویند خدا را به حق بنده‌ای که از اول این ماه تا آخر این ماه خدا را عبادت کرده قسم می‌دهد که این پیام را دارد کسی که از اول تا آخر ماه رمضان خداوند را عبادت کرده است خوش به‌حالش است. سپس به حق ملک مقرب، پیامبر(ص) و بنده صالحی که خدا انتخابش کرده قسم یاد می‌کنند و در پایان بر محمد و آل او درود می‌فرستد چون اینگونه دعا مستجاب می‌شود. خدایا همان‌طور که به افراد شایسته کرامت داشتی به ما عنایت کن، ما را با رحمت خودت از در رحمت خودت به بالاترین درجه ممکن ببر؛ اینجا از خدا ارتقا می‌خواهیم تا درجه انسانیت و عبودیت ما را بالا ببرد.

جان‌بزرگی ادامه داد: خدایا به ما کمک کن تو را در رأس کلمات ذهنی قرار دهیم که به این توحید گفته می‌شود. «کلمه» برنامه است این‌گونه برنامه‌های ما رنگ خدایی می‌گیرند و خداآگاهی به ما کمک می‌نند رنگ و بوی زندگی ما عوض شود.

استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان تأکید کرد: مراقب باشیم با کلمات و قضاوت‌ها در ذهن خودمان و دیگری برنامه ایجاد نکنیم. پیامبر(ص) اشاره دارند اگر کسی را سرزنش کردید نمی‌میرید تا به آن مبتلا شوید. اگر کلامی نورانی نباشد به ما بازمی‌گردد وقتی کلمه منفی برای دیگری به کار می‌بریم برای خود ما نیز صادق می‌شود. مراقب کلماتی که استفاده می‌کنیم باشیم و ببینیم کلمات ما خدایی است یا خیر.