«محمد بن شقرون» و تلاش برای ارائه دقیق‌ترین ترجمه فرانسوی قرآن

به گزارش ایکنا، اهالی علوم قرآن و تفسیر ماه گذشته(29 مهر) یکی از مهم‌ترین چهره‌های خود در مغرب عربی و فراتر از آن جهان اسلام را از دست دادند؛ محمد بن شقرون، مفسر، مترجم و اندیشمند علوم قرآنی پس از عمری بالغ بر 90 سال که بخش عمده آن به تحقیق، ترجمه و تلاش برای معرفی میراث گران‌قدر قرآنی و اسلامی به جهانیان گذشت، چشم از جهان فروبست.

زندگی علمی و حرفه‌ای

محمد بن شقرون در سال 1932 در شهر مراکش چشم به جهان گشود، خانواده او به دلیل پیشینه علمی اهتمام بسیاری به علوم اسلامی و همچنین علوم جدید داشتند؛ از این رو او این بخت را داشت تا از تحصیلات سنتی و جدید به شکل عمیق بهره‌مند شود. از کودکی وارد مکتب‌خانه قرآنی و سپس مدرسه دینی ابن یوسف شد و در آنجا نزد استادانی مانند پدر خود که استاد عربی و فرانسوی بود و مختار السوسی، محمد عمادالدین فقیه و ابن فضیل، زبان عربی، قرآن، فقه و تفسیر را در قالب کتاب‌های الفیه ابن مالک و اجرومیه و سپس کتب تخصصی آموخت و در علوم قرآنی و فقه به سطح استادی رسید.

در کنار علوم شرعی و دینی قدیم وی از آموختن علوم به سبک جدید نیز غافل نبود. محمد بن شقرون ابتدا به مدارس ابتدایی در مراکش تحت سلطه استعمار فرانسه وارد شد و سپس در مدارس متوسطه مراکش و فرانسه تحصیلات عالی خود را ادامه داد. در سال 1956 محمد بن شقرون دیپلم مطالعات عالی مراکشی فرانسوی را دریافت کرد، سپس لیسانس ادبیات و روانشناسی از دانشگاه رباط در سال 1961، دیپلم مطالعات عالی از دانشگاه پاریس در سال 1968 و سپس دکترای دولتی در رشته ادبیات از دانشگاه فرانسه در سال 1974، مدارکی بود که او موفق به کسب آنها شد.

بن شقرون کار خود را از آموزگاری در مدارس ابتدایی و سپس دبیری دبیرستان در مراکش آغاز کرد و سپس به عنوان استاد دانشگاه محمد خامس در رشته زبان، ادبیات و تمدن عربی به آموزش نسل‌های پیاپی از دانشجویان و پژوهشگران مراکشی پرداخت.

علاوه بر سمت‌های آموزشی محمد بن شقرون مناصب دولتی و بین‌المللی بسیاری را نیز عهده‌دار شد. از جمله مهمترین آنها می‌توان به وزارت آموزش ملی مراکش، مشاور وزارت امور خارجه، مدیر امور فرهنگی وزارت کشور مراکش و رئیس انجمن آموزش‌وپرورش مراکش و همچنین رئیس اداره فرهنگی یونسکو و دبیر سازمان امداد به پناهندگان سازمان ملل اشاره کرد.

آثار قرآنی و ادبی

عهده‌دار شدن مناصب آموزشی، فرهنگی و اداری بسیار در سطح ملی و بین‌المللی، محمد بن شقرون را از فعالیت علمی و تألیفی به‌ویژه در حوزه ترجمه قرآن کریم و معرفی میراث گران‌قدر اسلامی به غرب از طریق زبان‌های اروپایی به ویژه فرانسوی باز نداشت.

مهمترین اثر وی در این زمینه را باید «قرآن کریم: تفسیر و ترجمه معانی آن به زبان فرانسوی» دانست. کتابی در 10 بخش که بسیاری آن را نخستین ترجمه دقیق معانی قرآن به زبان فرانسوی دانسته‌اند.

این اثر در سه مجلد به‌تازگی در فرانسه تجدید چاپ شده است. تألیف این کتاب برای بن شقرون بیش از 10 سال زمان برد. به گفته بسیاری از افرادی که از نزدیک با او آشنایی داشتند، دقت و صحت انجام کار بیشترین اهمیت را در تألیفات بن شقرون داشت و هنگامی که به بررسی موضوعی می‌پرداخت، هیچ‌گاه به بررسی سطحی آن اکتفا نمی‌کرد، بلکه به شکلی عمیق و ژرف و بی‌توجه به زمان انجام کار، مطالعه خود را کامل می‌کرد از این رو ژرف بودن و دقت را باید مشخصه عمده کار بن شقرون دانست.

 از مهمترین انگیزه‌های این دانشمند مراکشی در ترجمه قرآن به زبان فرانسه را می‌توان مقابله با تصویر کلیشه‌ای و به زعم او نادرست غربی‌ها از اسلام و قرآن دانست.

وی همچنین تلاش بسیاری برای شناساندن تاریخ و تمدن اسلامی در مراکش و به زبان عربی برای دانشجویان و مردم مراکش داشت، چرا که سال‌ها سلطه استعمار فرانسوی و بی‌سوادی بخش عمده مردم مراکش، این شناخت را در بین گروه‌های مختلف جامعه آن روز این کشور تضعیف کرده بود.

در کنار اثر عمده او یعنی ترجمه و تفسیر قرآن کریم، آثار دیگری در حوزه قرآن از قبیل «قرآن کریم بر مبنای موضوعات مختلف آن» در 4 بخش به زبان فرانسوی، «فرهنگ مبانی و معانی قرآن کریم» و «مقدمه‌ای بر مطالعات قرآن و حدیث» در دو بخش و «فرهنگ قرآن به زبان‌های عربی، فرانسوی و اسپانیایی» از مهمترین آثار این اندیشمند قرآنی مراکشی برای ترویج معارف قرآنی است.

در زمینه تاریخ و تمدن مراکش نیز کتاب‌هایی از جمله «جلوه‌های فرهنگ مراکش»، «حیات فکری مراکش در دوره دولت مرینیه و وطاسیه» «رویکردهای ادبی در عصر مرینیه: مطالعه توصیفی و انتقادی از طریق بررسی نسخه خطی ابن الدراج السبتی و هنر آشپزی در اندلس و مراکش بر مبنای پژوهشی در نسخه خطی التوجیب اثر ابن رزین سبطی» بخش مهمی از تلاش‌ها برای معرفی تاریخ و فرهنگ مراکش به زبان عربی بوده است.

بن شقرون به شرق‌شناسی نیز نگاهی انتقادی داشت و در اثری به نام «شرق‌شناسی: مظاهر، سیر تطور، ویژگی‌های مثبت و منفی آن، نمونه‌ای از شرق‌شناسی موضوعی فرانسوی در اثر «H.loaoust» به بررسی جنبه‌های مختلف شرق‌شناسی پرداخته است.

 جوایز و تقدیرها

تلاش‌های وی برای معرفی فرهنگ اسلامی و عربی به‌ویژه موارد مرتبط به فرهنگ مراکش با استقبال گسترده‌ای مواجه شد،  به شکلی که به پاس قدردانی از تلاش‌های فکری و کوشش وی در زمینه‌های علمی، فرهنگی و آموزشی، مورد تقدیر آکادمی معتبر فرانسه قرار گرفت.

در نامه‌ای که از سوی مدیر این آکادمی خطاب به محمد بن شقرون نوشته شده تصریح شده است که آثار این اندیشمند مراکشی به «تعمیق تبادلات بین مراکش و فرانسه، بین مراکش و اروپا و بین شرق و غرب» کمک کرده است.

از سویی به دلیل تلاش‌هایی در زمینه مطالعات اسلامی در سال 2013 به دریافت جایزه سیزدهمین دوره جایزه ملک محمد ششم برای اندیشه و مطالعات اسلامی نائل آمد.

علاوه بر تلاش برای معرفی قرآن و تفسیر آن به زبان‌های اروپایی محمد بن شقرون در کتابی با نام «عبادت در اسلام و جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و تربیتی آن» به زبان فرانسه تلاش کرده است تا عبادات اسلامی را از نظر تاریخی، اعتقادی، سیاسی و جنبه‌های ایجابی و سلبی آن برای مخاطب فرانسوی تشریح کند.

وی کوشید از این راه با هراس مخاطب غربی از عبادات اسلامی که بخش مهمی از آن به دلیل تصویر کلیشه‌ای ترسیم شده از سوی شرق‌شناسان و در ادامه رسانه‌های غربی است، مقابله کند.

بسیاری از چهره‌ها و نهادهای سیاسی و مذهبی مراکش و جهان اسلام درگذشت محمد بن شقرون مترجم، مفسر و اندیشمند اسلامی و قرآنی مراکشی را تسلیت گفتند، از این جمله مهمترین آنها می‌توان به سعدالدین العثمانی نخست‌وزیر سابق مراکش، حزب استقلال این کشور و همچنین اتحادیه علمای مسلمان اشاره کرد.

گزارش از سعید عدالت‌جو