مروری بر احکام فقهی سوگواری حسینی

حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد بیگی، کارشناس مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی قم در گفتگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با اشاره به اینکه سوگواری امام حسین (ع) بهترین، مهم‌ترین و کارآمدترین ابزار برای زنده نگه داشتن دین حق و برقراری پیوند مردم با رهبران الهی است، اظهار کرد: هیچ جانشینی برای سوگواری حسینی از حیث قدرت، گستردگی و کیفیت وجود ندارد؛ چه بسا ثواب فراوانی که برای سوگواری در نظر گرفته شده است به دلیل همین نقش کلیدی و راهبردی عزاداری بر سالار شهیدان باشد و میزان ثواب به میزان اثر آن در رفتار فرد بستگی دارد.

وی ادامه داد: اهمیت عزاداری به‌قدری زیاد است که یکی از عوامل احیای مذهب شیعه به شمار می‌رود و، چون ضعف و تضعیف عزاداری‌ها باعث تضعیف مذهب خواهد بود، از مرحله مستحب بالاتر است که البته احکامی نیز برای این سوگواری‌ها مترتب است که باید مورد توجه قرار گیرد.

بیگی بیان کرد: با توجه به دستورات دینی و سفارش‌های بزرگان برای زنده نگه داشتن ذکر مصیبت و نوحه‌سرایی در عزای عزیز فاطمه (س)، ارادت خود را با مروری بر احکام عزاداری در این ماه به آستان آن حضرت تقدیم می‌کنیم که مهم‌ترین و پرکاربردترین سؤالات را در این زمینه یادآوری می‌شود.

وی با طرح این پرسش که حکم حرکت دسته‌های عزاداری در شب‌های محرم تا نصف شب همراه با استفاده از طبل و نی چیست؟ توضیح داد: به راه انداختن دسته‌های عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و اصحاب ایشان و شرکت در این مراسم امری بسیار پسندیده و مطلوب است و از بزرگ‌ترین اعمالی است که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند، اما باید از هرعملی که باعث اذیت دیگران می‌شود و یا فی‌نفسه از نظر شرعی حرام است، پرهیز کرد.

حکم لطمه زدن به بدن در عزاداری‌ها

این کارشناس دینی با اشاره به رواج برخی آداب غلط نظیر قمه‏زنى در عزاداری‌ها در خصوص حکم این اقدام به صورت مخفی، چنانچه فرد در این مورد نذرى داشته باشد، تصریح کرد: مقام معظم رهبرى در این خصوص می‌فرمایند: قمه‏زنى علاوه بر اینکه از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمى‏شود و سابقه‏اى در عصر ائمه (ع) و زمان‏هاى بعد از آن ندارد و تأییدى هم به شکل خاص یا عام از معصوم (ع) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى‏شود بنابراین در هیچ حالتى جایز نیست.  

بیگی ادامه داد: همه مؤمنان و مقلدان سایر مراجع با کمال احترام به مراجع معظم تقلید، از این دستور رهبری باید تبعیت کنند و از اینگونه کار‌ها در عزاداری‌ها اجتناب کنند، زیرا به ضرر مکتب اهل‌بیت (ع) است؛ ایشان تفاوتی میان قمه‌زنی مخفیانه یا علنی نگذاشتند و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحت انعقاد نیست بلکه چنین نذری باطل است.

وی در خصوص لطمه زدن به بدن در عزاداری‌ها، بیان کرد: این لطمه اگر ضرر قابل توجهی بر بدن داشته باشد و یا موجب وهن مذهب یا مؤمنان و یا مراسم عزاداری معصومین (ع) باشد، جایز نیست و در هر حال بهتر است مؤمنان مراعات شئون عزاداری معصومان (ع) به‌ویژه سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) را داشته باشند.

بیگی در خصوص حکم برهنه شدن در مراسم عزای أباعبدالله (ع) در حالی که عزاداران با سنین مختلف حضور دارند، بیان کرد: آنچه در روایات مورد سفارش و تأکید است، عزادارى و محزون و گریان بودن در مصیبت شهادت و مظلومیت سالار شهیدان، امام حسین (ع) است، شکل عزادارى و چگونگى آن به حسب عرف و عادت و مراسم و فرهنگ هر جامعه مختلف است و در روایات بر شکل خاصى از آن تأکید نشده است.  

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان ادامه داد: برهنه شدن در مراسم عزادارى که در برخی جا‌ها معمول است، تابع همین عرف و عادت است و داراى فضیلت و ارزش خاصى نمى‌باشد و هیچ تأکیدى بر آن نشده، بلکه در مکان‌هایی که این مراسم در معرض دید و تماشاى بانوان باشد، ترک این کار و انجام عزادارى با لباس بدون شک بهتر و مناسب‌تر است. همچنین استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نبوده و شایسته است که مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزار شود.

وی در خصوص قضا شدن واجبات به سبب شرکت در مجالس عزاداری حسینی، توضیح داد: بدیهی است که نمازِ واجب، مقدم بر فضیلت شرکت در مجالس عزاداری اهل‌بیت (ع) است و ترک نماز و فوت شدن آن به بهانه شرکت در عزاداری اهل بیت (ع) جایز نیست، اما شرکت در عزاداری به‌گونه‌ای که مزاحم نماز نباشد، ممکن و از مستحبات مؤکد است.

حکم ترک واجبات به بهانه عزاداری حسینی 

رابط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علمی و کاربردی استان با طرح این پرسش که حکم برگزاری مراسم دعای توسل و عاشورا در ساعت اداری در دستگاه‌های اجرائی به صورت هفتگی یا دهه محرم چیست؟ بیان کرد: مقام معظم رهبرى قائلند که اگر موجب تضییع حقوق مراجعه‌کنندگان نشود، اشکال ندارد و اگر در این زمینه مقرراتی وجود دارد، باید مراعات شود.

وی احکام مداحی بانوان را نیز یادآور شد و افزود: مداحى زن در جایى که مى‌داند نامحرم صداى او را مى‌شنود اگر موجب جلب توجه و تهییج نامحرم و یا مفسده دیگرى گردد، جایز نیست؛ همچنین شرکت زنان در دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی شایسته نیست.

این کارشناس مسائل مذهبی تصریح کرد: در پاسخ به پرسشی مبنی بر حکم عقد و ازدواج در ماه‌های محرم وصفر باید گفت که برگزارى این نوع مراسم، اگر توأم با معصیت و یا هتک حرمت حضرت سیدالشهدا (ع)  نباشد، اشکال ندارد. اما باید دانست سزاوار و شایسته نیست که در ایام حزن اهل‌البیت (ع) اموری انجام شود که از لوازم آن سرور و شادمانی است؛ علاوه بر این اگر هتک حرمت شود جایز نیست.

بیگی ادامه داد: پرسش دیگر این است که آیا کار کردن در روز عاشورا و تاسوعای حسینی اشکال دارد؟ اگر کسی به خاطر نیاز مجبور به کسب و کار شود، حکم مسئله چیست؟ مقام معظم رهبری می‌فرمایند کار در این دو روز حرام نیست، اما شایسته است در این ایام، به خصوص در روز عاشورا به عزاداری حضرت أباعبدالله الحسین (ع) اشتغال داشته باشند و خود را از ثواب بزرگ آن محروم نکنند.

وی در خصوص حکم ناظر بر استفاده از اموال بیت المال برای مراسم عزاداری حسینی، گفت: به طور کلی این دست امور تابع قوانین و مقررات اداره مربوط می‌باشد و تخلف از مقررات جایز نیست لذا اگر استفاده بر طبق قوانین و مقررات باشد، مانع ندارد. همچنین در خصوص حکم استفاده از نذورات و کمک‌های ویژه تاسوعا و عاشورا در جای دیگر یا در روز‌هایی دیگر، مقام معظم رهبری قائلند که باید پول یا غذا را به صاحبش برگردانند یا برای استفاده در مکان یا روز‌های دیگر اجازه بگیرند و اگر برگرداندن یا اجازه گرفتن ممکن نیست، باید در نزدیکترین مورد به نیت نذرکننده و اهداکننده مصرف شود.