توصیه‌های خودمراقبتی از کودکی تا سالمندی

هفته سلامت روان سال ۱۴۰۲ از ۱۸ مهرماه با شعار «سلامت روان مسئولیت فردی و اجتماعی همه ماست» آغاز شد؛ عنوانی که برای سومین روز از این هفته در نظر گرفته شده است «خود مراقبتی و تأثیر آن بر سلامت روان» است.

بهاره بوربور، دکترای روانشناسی و مدرس دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با ایکنا به خودمراقبتی و تأثیر آن بر سلامت روان فردی و اجتماعی پرداخته است که در ادامه می‌بینید و می‌خوانید.

ایکنا ـ خودمراقبتی چیست؟

خودمراقبتی گام اول سلامت است. یعنی اینکه ما یاد بگیریم خودمان از خودمان مراقبت کنیم و شامل اقداماتی آموختنی، آگاهانه و هدفمند است که هر فرد برای خود، خانواده و دیگران انجام می‌دهد تا سالم بماند، از سلامت جسمی و روانی خود حفاظت می‌کند و نیاز‌های اجتماعی خود را برآورده و از بیماری‌ها و حوادث پیشگیری می‌کند. در ودقع خودمراقبتی یکی از رفتارهای ارتقا دهنده سلامتی است و می‌تواند در راستای خودمراقبتی جسمی، روانی، معنوی، اجتماعی و ... مورد توجه قرار گیرد.

خودمراقبتی جسمی می‌تواند شامل خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش و ... باشد و یا خودمراقبتی روانی با اختصاص زمانی برای مطالعه، رفتن به دامن طبیعت، توجه به احساسات، اقدامات لازم برای کاهش استرس و ... به دست می‌آید. در خودمراقبتی اجتماعی نیز اختصاص زمانی برای دیدار با دوستان و تقویت روابط با آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین با انجام فعالیت‌هایی نظیر عبادت، خواندن قرآن، دعا کردن، کمک به نیازمندان، احساس ارزش داشتن و خوش‌بینی و ... می‌توان به خودمراقبتی معنوی دست یافت.

ایکنا ـ خودمراقبتی چه تأثیری بر سلامت روان فرد یا جامعه می‌گذارد؟

مهم‌ترین مزایای خودمراقبتی این است که؛ انرژی ما را تجدید می‌کند، استرس ما را کاهش می‌دهد، چشم‌اندازی نو و احساسی مثبت برای زندگی به ما می‌بخشد، احساس شادی، آرامش و صلح را در ما ایجاد می‌کند، احساس سلامت و تندرستی در جسم خود می‌کنیم، اعتماد به نفس و عزت نفس ما را افزایش می‌دهد و شور و شوق زندگی و انگیزه موفقیت ما را افزایش می‌دهد. 

ایکنا ـ آیا خودمراقبتی یک روش پیشگیرنده است یا روش درمانی؟

تحقیقات نشان می‌دهد که خودمراقبتی جزء لاینفک تمام سطوح مراقبت‌های بهداشتی اولیه و تخصصی است و بنابراین اندکی تسهیل در روند اجرای آن می‌تواند وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی کل جمعیت را بهبود بخشد. همچنین خودمراقبتی به وضوح موجب افزایش کارآیی و مهارت‌های فردی مردم می‌شود.

فراگیری فعالیت‌های خودمراقبتی می‌تواند فرد را به سمت حفظ سلامتی و خوب بودن سوق دهد، سازگاری فرد را با بیماری افزایش دهد، توان مراقبت از خود را در افراد بیشتر کند و میزان ناتوانی و از کارافتادگی بیماران و هزینه‌های درمانی را کاهش دهد. 

ایکنا ـ چه مواقعی به خودمراقبتی نیاز داریم؟ آیا همه به خودمراقبتی نیاز دارند؟

در کشور‌های مختلف، تعداد زیادی از مطالعات با بکارگیری روش‌های تحقیقی گوناگون نشان داده‌اند که خودمراقبتی مهمترین شکل مراقبت‌های اولیه است که هم در کشور‌های توسعه یافته که ساختار سلامت بهتری دارند و سطح سواد در آن‌ها بالاتر است، وجود دارد و همچنین در کشور‌های در حال توسعه که بیشتر مردم فقیر هستند و دسترسی کمتری به مراقبت‌های پزشکی تخصصی وجود دارد.  

توجه به موضوع خودمراقبتی به عنوان یک سیستم مراقبتی شخصی برای پایش وضعیت سلامتی انسان‌ها بسیار حائز اهمیت است. هر فردی در هر سن، محیط و شرایطی که قرار دارد، باید این مهارت را بیاموزد و بکار گیرد. همچنین باید این مهارت مهم را به کودکان و نوجوانانمان نیز آموزش دهیم و آنها را با آموزش‌های خودمراقبتی، توانمند کنیم.

ایکنا ـ باتوجه به اینکه جامعه ما به سمت سالمندی پیش می‌رود، خودمراقبتی در رابطه با سالمندان چقدر باید جدی گرفته شود و تأثیرگذار خواهد بود؟

یکی از اساسی‌­ترین روش‌ها در حوزه سلامت سالمندان، روش خودمراقبتی است. البته مراقبت کردن از خود برای همه سنین وجود دارد و لازم است و فقط در مورد سالمندان نیست. همه انسان‌ها، در هر سنی باید آموزش ببینند تا از خود مراقبت کنند. برای اینکه در این زمینه به یک نتیجه مطلوب برسیم، باید اصول کلی سلامت و توصیه‌های لازم برای سالمندی سالم را بدانیم. سلامت جسم و روان یک شبه به دست نمی‌آید، بلکه حاصل رعایت اصول بهداشتی، تغذیه‌ای و فعالیت سالمی است که در طول سال‌ها برنامه‌ریزی شده است.

با توجه‌به روند رو به رشد جمعیت سالمندان در ایران و به تبع آن افزایش بیماری‌های مزمن و افزایش هزینه‌ها بر نظام سلامت، خودمراقبتی و سواد سلامت نقش مهمی در مدیریت زندگی روزمره سالمندان دارد. سالمندان فاقد رفتار‌های خودمراقبتی، دارای مشکلات جسمی و روان‌شناختی زیادی هستند و آموزش خودمراقبتی می‌تواند به آنها کمک فراوانی کند.

گفت‌وگو از سمیه قربانی