فقدان نگاه تمدنی به مجموعه رسانه‌ای کشور

به گزارش خبرنگار ایکنا، بیست و نهمین نشست «ارغنون خرد» با موضوع «آینده نظام رسانه‌ای در ایران» امروز چهارشنبه 19 مهرماه از سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شد.

 

مجید اسماعیلی؛ استاد دانشگاه و تهیه‌کننده در این نشست سخنرانی کرد و گفت: معتقدم ابتدا باید بررسی کنیم که چه تعریفی از رسانه داریم و سپس سراغِ نظامِ رسانه برویم و آینده آن را تحلیل کنیم. منظور از رسانه یک مجموعه هدفمند و پیوسته ناظر به یک غایت است. آیا در کشورمان می‌‌توانیم یک چیزی غایی را در نظر داشته باشیم و مجموعه رسانه‌ای ما به سمت این هدف و غایت حرکت کند. بخش خصوصی و دولتی در این نظام رسانه‌ای چه جایگاهی دارند. همچنین باید بررسی کنیم که اگر یک مجموعه رسانه‌ای ناهمسو با حاکمیت داریم جایگاه آنها کجاست؟ 

وی ادامه داد: تصورم این است که رسانه و نظام رسانه‌ای، ناظر به مدیریت و کنترل دانایی در یک کشور است. در این‌صورت باید بگوییم آنچه امروز در اختیار ماست از جمله صدا و سیما و سایر مجموعه‌های فرهنگی که پیامی را از فرستنده به گیرنده منتقل می‌کنند مجموعه‌ای بسیار متنوع هستند اما آیا توانسته‌اند فضای دانایی کشور را مدیریت کنند و مجموعه حاکمیتی را ارتقا و رشد دهند؟ معتقدم رسانه در دنیای امروز یک اندام حاکمیتی و بخشی از این بدنه حاکمیت است که باید از آن حمایت کند. البته برخی می‌گویند رسانه یک پدیده مستقل است و می‌تواند با حاکمیت موافق یا مخالف باشد.

 

اسماعیلی یادآور شد: بنده در کارکرد نظام رسانه معتقد به توزیع هوشمند و هدفمند پیام‌های ضروری هستم که به استحکام یک نظام اجتماعی و سیاسی می‌انجامد. درباره فضای مجازی و هجوم آن به سایر فضاهای رسانه‌ای باید بگویم که وقتی فضای مجازی وارد عرصه رسانه شده به شدت جای بقیه رسانه‌ها را گرفته و اکنون برای مثال، یادگیری‌هایی که قبلا در سایر رسانه‌ها صورت می‌گرفت اکنون در فضای مجازی صورت می‌گیرد و معتقدم امروزه اگر فاقد یک نظریه کلی در زمینه رسانه باشیم کنترل فضای مجازی یا حتی جهت دادن به آن، شبیه یک شوخی است.

وی در ادامه تصریح کرد: معتقدم نسبت به مجموعه‌های رسانه‌ای رسمی که در کشور وجود دارد نگاه تمدنی نداشته‌ایم و به همین دلیل الان یک سردرگمی در فضای رسانه‌ای کشور وجود دارد و در این بخش مملو از ابهامات و شبهات فراوان هستیم. برای مثال نمی‌دانیم تکلیفمان با موسیقی یا نمایش چیست. به همین علت وقتی به تلویزیون نگاه می‌کنیم نسبت آن با جامعه و فضای تمدنی که نزد بزرگان و به وجود آورندگان جمهوری اسلامی وجود دارد برای ما روشن نیست چراکه اساسا چنین نسبتی وجود ندارد.

 

اسماعیلی افزود: اگر تمدن غیر الهی را مبتنی بر ماتریالیسیم، سکولاریسم و لیبرالیسم می‌‌دانیم آیا این عناصر به طور فزاینده‌ای در آثار تولیدی ما دیده نمی‌شود؟ واقعیت این است که در محصولات رسانه‌ای ما دنیازدگی زیادی وجود دارد و نوعی از آشفتگی را در بیان خودمان در این زبان رسانه‌ای می‌بینیم و به همین علت است که رسانه تاکنون نتوانسته پاسخگوی نیازهای ما باشد. اگر فضای مجازی نمی‌تواند افکار معتقدین به انقلاب اسلامی را منتقل و به مخاطب بقبولاند به همین علت است و در نتیجه شاهد چنین آشفتگی‌هایی در فضای مجازی هستیم.

درادامه این نشست عبدالکریم خیامی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در این نشست سخنرانی کرد و ابتدا درباره مؤلفه‌های نظام رسانه‌ای ایران گفت: کلمه نظام را به هر پسوند دیگری که اضافه کنیم معمولا به همه عناصر انسانی و غیرانسانی ذی‌ربط و ذی‌نفع در یک حوزه اشاره می‌کند. چون در اینجا نظام رسانه‌ای مد نظر است می‌توان گفت همه عناصر مرتبط با موضوع تولید، توزیع و مصرفِ محتوای رسانه‌ای را نظام رسانه‌ای می‌گوییم که چند بخش اصلی دارد و برای مثال بخش اقتصادی آن، رسانه را به مثابه بازار، تحلیل می‌کند.

وی ادامه داد: بخش دیگر فناوری‌های ارتباطی رسانه است که نقش زیادی در این نظام رسانه بازی می‌کند و بخش سوم هم منابع انسانی است که از حوزه کارشناسی تا هنری و تدوین و ... را شامل می‌شود. بخش دیگری از نظام رسانه‌ای، ارتباط رسانه‌ها با حاکمیت یا نظام‌های سیاسی است. برای مثال نظریات هنجاری در ارتباطات، عمدتا ذیل این بخش از نظام رسانه‌ای شکل می‌گیرند. 

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: البته یک تحلیل‌گر دقیق رسانه‌ای، همه این مولفه‌ها و عناصر را در یک زمینه اجتماعی و فرهنگی و مخصوصا زمینه فرهنگی و اجتماعیِ جامعهِ هدف مورد تحلیل قرار می‌دهد. اگر این عناصر با همدیگر نسبت روشن و سازگاری داشته باشند آن نظام رسانه‌ای، انسجام‌یافته‌تر و با بهره‌وی بالاتری است.

خیامی یادآور شد: اولویت رسانه‌ها نیز بستگی به نظام سیاسی و زیست بوم جامعه دارد چراکه عناصر رسانه در همه جای دنیا به یک اندازه سازگار و یکسان نیستند بلکه ممکن است در یک زیست بوم، فناوری نقش بیشتری ایفا کرده و در جای دیگری ارتباطات سیاسی نظام رسانه‌ای، از اولویت برخوردار باشد. برای مثال کشوری که تولید کننده فناوری‌های ارتباطی و رسانه‌ای است با کشوری که دریافت کننده این فناوری‌های است وضعیت متفاوتی دارند.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد:‌ قطعاً در کشور ما هم همه این عوامل مهم هستند اما فناوری‌های رسانه‌ای از اهمیت بیشتری برخوردارند. آن فلسفهِ فناوری که معتقد است فناوری خنثی نیست و سبک زندگی تولید می‌کند با آن فلسفه فناوری که می‌گوید این فناوری، یک ابزار است که در اختیار شماست، دو شکل تحلیل از نظام رسانه‌ای به ما می‌دهند. چون کشور ما دریافت کننده فناوری رسانه‌ است و همچنین همیشه دچار تأخر فرهنگی هستیم، بنابراین چه بخواهیم و چه نخواهیم، این رسانه می‌تواند در بخش‌های دیگر از جمله اقتصاد و سیاست تأثیرگذار باشد.

خیامی تأکید کرد: از اوایل دهه هفتاد، در ایران تلاش شد نظریه هنجاریِ جامعه ایران استنباط شود. برخی معتقدند نزدیک‌ترین نظریه هنجاری به ما نظریه مسئولیت اجتماعی است اما برخی آن را قبول ندارند و هنوز این اختلاف‌نظرها ادامه دارد. برخی نیز می‌‌گویند ما باید نظریه هنجاری خاص خودمان را کشف کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: یکی از اولین آثاری که آمدن فضای دیجیتال در نظام رسانه‌ای ایجاد می‌کند شکستن دو انحصار است که آثار و پیامدهای فوق‌العاده‌ای در نظام رسانه‌ای دارد. اولین مورد شکستن انحصار ابزار تولید رسانه‌ای است. حدود سی سال پیش دوربین‌های تخصصی تصویربرداری با حجم و وزن زیاد در برخی شهرها وجود داشتند و در برخی شهرها نبودند و حتی در دهه هفتاد برخی خانواده‌ها دوربین عکاسی هم در اختیار نداشتند اما امروزه این ابزارها از انحصار بخش خاصی از جامعه خارج شده و در اختیار همگان قرار گرفته است.

 

وی در پایان گفت: دومین انحصاری که شکسته شده، شکستن تخصص‌ها است. امروز در بخشی از تولید، هر کسی می‌تواند با ابزارهای داخل منزل، حداقل‌هایی از تولید را انجام دهند. وقتی این دو انحصار شکسته شود انبوهی از اتفاقات در اقتصاد رسانه، سیاست و فرهنگ و ... می‌افتد. از جمله دیگر تبعات این وضعیت، تقویت شخصی شدن پیام، فاصله‌گیری از تولید انبوه پیام، تغییر مرجعیت‌ها، غلبه فرهنگ تصویری بر شنیداری، کم رنگ شدن مرزها و پنهان شدن مرزهای مکانی است.