اختلاف یهودیان و مسلمانان بر سر بیت‌المقدس از چه زمانی شکل گرفت

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «نگاهی به جایگاه و اهمیت قدس در تاریخ اسلام» روز گذشته 29 مهرماه برگزار شد.

سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

 

قدس شهری کهن و باستانی است که حدود چهار هزار سال قدمت برای آن تصور می‌شود و کلمه قدشه به زبان آرامی است که در عربی به شکل قدس درآمده و نام دیگر این شهر بیت‌المَقدَس است و به منسوبین به این شهر نیز مَقدَسی گفته می‌شود. البته به آن بیت‌المُقَدَس هم گفته می‌شود. در منظر عموم مسلمانان، این شهر قداست دارد، کمااینکه برای مسیحیان و یهودیان هم قداست دارد و از چند منظر در اسلام مقدس است، یکی به جهت انبیایی که در آنجا بوده‌اند و آثارشان در این شهر است، چون در نگاه اسلامی، همه انبیا مورد پذیرش و احترام هستند.

 

همچنین، قبله اول مسلمانان است و پیغمبر اکرم(ص) در زمانی که مبعوث شده بودند رو به بیت‌المقدس نماز می‌‌خواندند و موقعی که هجرت کردند یهودیان یثرب گفتند مشخص است که وی دین مستقلی ندارد. بنابراین به سمت قبله ما نماز می‌خواند لذا طبق آیاتی که در قرآن وجود دارد خداوند قبله را به سمت مکه تغییر داد. همین امر نشان می‌‌دهد که اختلاف یهود با ما بر سر قدس از زمان پیامبر اکرم(ص) وجود داشته است، چراکه این شهر برای پیامبر اسلام مهم بود و یهود ادعای مالکیت آن را داشت و بعدها پای مسیحیان هم به این اختلاف باز شد.

 

قدیمی‌ترین نام این شهر اورشالم به معنای خدای آرامش بوده که اسمی کنعانی است و بعدا به اورشلیم تبدیل شده و الان در اسرائیل از همین کلمه برای آن استفاده می‌کنند. تعبیر شهر مقدس هم در قرآن برای آن از زبان حضرت موسی به کار رفته که مفسران گفته‌اند منظور بیت‌المقدس است؛ هرچند برخی آن را به معنای تمام فلسطین به کار برده‌اند. این شهر در طول تاریخ بارها دست به دست شده و از جمله بابلی‌ها، ایرانی‌ها، رومی‌ها و مسلمانان در زمان خلیفه دوم، قدس را گرفتند. وقتی از مسجدالاقصی سخن می‌گوییم معمولا یک گنبد طلایی‌رنگ به ذهن می‌آید، در حالی که آن قبه الصخره است که در زمان خلیفه دوم بر روی صخره مقدس ساخته شده که این صخره مقدس، قبله یهود است که روی آن جای پای اسحاق نبی وجود دارد و قبله اول مسلمین هم بوده است. در روایات اسلامی هم آمده که معراج از مسجدالاقصی  بوده و این دلیل سوم اهمیت آن برای مسلمانان است. 

مسجدالاقصی فقط یک گنبد نیست، بلکه جای وسیع‌تری است. همه فضایی که روی تپه قرار می‌‌گیرد شامل مسجدالاقصی است که وسط آن هم قبه الصخره قرار می‌‌گیرد که الان فقط خانم‌ها در آن می‌توانند نماز بخوانند و مردها هم در مسجدالقِبلی و در حیات نماز می‌خوانند. اماکن دیگری هم در داخل مسجدالاقصی وجود دارد و برخی نیز در زیرزمین هستند. قدس یا بیت‌المقدس در قرآن نیامده اما مفسران مسلمان، منظور از مسجدالاقصی در آیه اول سوره نسا را همین مسجدالاقصی دانسته‌اند. طبری، طبرسی، شیخ طوسی و سیوطی از جمله کسانی هستند که چنین دیدگاهی دارند. در برخی از تفاسیر شیعه از جمله تفسیر عیاشی اشاره شده که مسجدالاقصی روی زمین نیست بلکه در آسمان است. البته چنین تفاسیری، از نظر سندی ضعیف هستند.

 

از زمان فتح قدس توسط خلیفه دوم، این شهر مورد توجه مسلمانان بوده و گروه‌های زیادی از مسلمانان به این شهر مهاجرت می‌کنند. یکی از نکات جالب، توجه صوفیه به این شهر در طول تاریخ و داشتن حلقه ذکر در آنجاست. از جمله فرقه‌هایی که به اقامت در قدس توجه داشتند فرقه کرامیه در پنج قرن اول است. حتی در قرون متأخر هم قدس مورد توجه صوفیه بوده که از جمله آنها توجه طریقت صفویه به این شهر بوده است که یکی از مناطق نفوذ آنها شرق آناتولی و دیگری قدس بوده است و علت این است که قبر خواجه علی سیاهپوش یعنی جد شاه اسماعیل صفوی، در قدس قرار دارد چراکه برای تبلیغات به آنجا سفر کرده بود و مقبره وی هم موجود است. 

 

علاوه بر مهاجرت افراد و اقوام مختلف و به طور خاص صوفیه به شهر قدس، بعد از فتح یرموک و تسلط مسلمانان بر شام و قدس، برخی بزرگان هم در این شهر ساکن می‌شوند که از جمله آنها برادرزاده حسان بن ثابت؛ شاعر پیامبر(ص) است. در دوره خلیفه سوم هم به این شهر توجه زیادی می‌شود. در دوره امویان چون معاویه در شام سکونت داشته و با عراق یعنی حاکمیت امیرالمؤمنین(ع) رقابت داشته و از قبل از اسلام بین عراق و شام رقابت فرهنگی وجود داشت. بنابراین معاویه سعی کرد شام را در مقابل عراق و حجاز برجسته کند و یکی از ابزارهایش اماکن مقدس فلسطین یعنی بیت‌المقدس بود. در منابع سریانی ذکر شده که معاویه در سال 40 هجری به زیارت بیت‌المقدس رفت و در کنار قبر حضرت مریم هم نماز خواند. این را نولدکه از خاورشناسان مشهور گزارش کرده است. معاویه هم بانی بنای قبه الصخره همین گنبد طلایی‌رنگ است که در زمان عبدالملک مروان در سال 70 هجری تکمیل می‌شود.

یکی از لوازم توجه امویان به مسجدالاقصی و از آثار و نتایج این توجه این است که در میان برخی شیعیان که در مقابل جریان بنی‌امیه بودند این دیدگاه ایجاد شده که باید با تبلیغاتی که درباره قدس می‌شود مقابله کنیم، چون اینها قدس را در مقابل مکه، بزرگ می‌کنند، چراکه شخصی همانند عبدالملک مروان هم گفته بود به جای زیارت مکه به زیارت قدس بیایید. بنابراین برخی شیعیان می‌‌گویند مراقب باشید که بنی‌امیه بیش از حد در حال بزرگ کردن قدس هستند. به هر حال نمونه‌هایی از افراط درباره فضیلتِ قدس در میان بنی‌امیه وجود دارد که بسیاری از آنها جعلی هستند و حدیث‌شناسان هم به آن اذعان کرده‌اند. 

 

کتابی با عنوان «شیعه و مسجدالاقصی» از سوی یک وهابی نوشته شده که می‌گوید مسجدالاقصی را مقدس می‌دانیم و به همین دلیل به دنبال مبارزه با اسرائیل هستیم، اما شما که آن را مقدس نمی‌دانید دنبال چه هستید؟ می‌گوید که همه شیعیان چنین نگاهی ندارند. یکی از جواب‌هایی که می‌توان به این شخص داد این است که نگاه تاریخی اهل سنت این است که قدس سومین شهر مقدس جهان اسلام و مسجدالاقصی هم سومین مسجد مقدس است. البته برخی همانند ابن قیم جوزیه، از شاگردان ابن تیمیه می‌گوید صخره ارزشی ندارد، چون قبله یهود بوده و خداوند به جای صخره، کعبه را به ما داد اما این نظر را باید رد کرد، چون عبدالفتاح ابوغده که سنی است می‌‌گوید که احادیث زیادی وجود دارد که صخره از مکان‌های بهشتی است؛ همان‌گونه که ابن ماجد که شخصی معتبر در نزد اهل سنت است چنین چیزی را نقل کرده است.

پس از دوره بنی‌امیه، عباسیان توجه ویژه‌ای به قدس داشتند هرچند پایتخت را از دمشق به شامل منتقل کردند، اما حتی خلیفه منصور عباسی و جانشین وی مهدی عباسی، شخصا به قدس سفر کردند. لازم به ذکر است که الان اسرائیلی‌ها می‌گویند که خداوند این مکان را به ما وعده داده و اکنون هم آن را گرفته‌ایم در حالی‌که تا قبل از تشکیل دولت اسرائیل، اقوام و نژادهای مختلفی از جمله مسیحی و مسلمان در آنجا زندگی کرده‌اند. در جنگ‌های صلیبی که پای مسیحیان هم به میان آمد و مسیحیان اروپا اهداف اقتصادی و امنیتی داشتند و از سیطره جهان اسلام بر قدس در هراس بودند. بنابراین دنبال بسیج مردم بودند و گفتند اینجا محل تولد حضرت عیسی(ع) است و کلیساهای بزرگی در آنجا وجود دارد که باید آنها را آزاد کنیم. بعد از تصرف قدس و استقرار مسیحیان در آنجا، صلاح‌الدین ایوبی موفق می‌شود  که در نبرد حطین، صلیبیان را شکست دهد و آن منطقه را از مسیحیان پاکسازی کند. 

 

در دوره عثمانی ابراهیم پاشا قدس را فتح می‌کند و سلطان سلیمان به شهر قدس بسیار توجه کرد. تشکیل رژیم صهیونیستی هم وابسته به سقوط عثمانی است، چراکه بعد از این سقوط، بیشتر مناطق تحت تصرف آن به دست انگلیس افتاد و فلسطین و شهر قدس از جمله این مناطق بود. بنابراین کشور مقدس یهودی را به صهیونیست‌ها دادند که در ابتدا قدس غربی را در اختیار داشتند و قدس شرقی در اختیار اردن بود. آنها قدس را به عنوان پایتخت خود تعیین کردند، اما سازمان ملل آن را به رسمیت نشناخت، چون معتقد بود که اختلافات را بسیار بیشتر خواهند کرد تا اینکه در چند سال گذشته دوباره پایتختی قدس را مطرح کردند.

تاکنون در میان مسئولان کرانه باختری، سیاست سازش و در غزه سیاست مقاومت وجود داشته، ولی تاکنون اسرائیل حاضر به دادن امتیاز نشده است و اسرائیل به هیچ تعهدی پایبند نیست. بنابراین به نظر می‌رسد تنها راه، مبارزه با آن و مقاومت است.