فراز و فرود همبستگی تانزانیا و فلسطین
شکاف بین سیاست‌ورزی سران تانزانیا و افکار عمومی مردم، در حال زیاد شدن است. با گسترش جنایات وحشیانه اسرائیل، افکار عمومی مردم تانزانیا علیه اسرائیل تحریک شده و فضای بیشتری برای اعتراض به رژیم اشغالگر صهیونیست فراهم شده است.
به گزارش ایکنا، محسن معارفی، رایزن فرهنگی ایران در تانزانیا در یادداشتی که با عنوان «فراز و فرود همبستگی تانزانیا و فلسطین» در اختیار ایکنا گذاشت نوشت: حمایت از فلسطین به دلایل مختلف سیاسی و تاریخی بسیار محکم و قوی وارد عرصه سیاسی آفریقا و به‌طور خاص تانزانیا شد و جولیوس نایرره، پدر ملت تانزانیا _ که به او معلم می‌گفتند _ نقش مهمی در این امر داشت. نایرره رهبر پرشوری بود که مردم تانزانیا از او الهام گرفتند و توانستد مبارزات استقلال‌طلبانه خود از استعمارگران بریتانیایی را در سال 1961 به سامان برسانند.
تانزانیا اگرچه همانند دیگر کشورهای آفریقایی، در همان سال‌های نخست استقلال، رابطه دیپلماتیک خود با رژیم اشغالگر قدس را شروع کرد، ولی به رهبری نیرره که اصل اساسی سیاست خارجه کشور را بر پایه «برابری نژادی» و «صلح جهانی بر پایه برادری»[1] بنا نهاد، همواره در خط مقدم حمایت از فلسطینیان مظلوم بود. این جمله «جولیوس نایرره» بسیار معروف است که می‌گوید: «وقتی من در تانزانیا و دیگر رهبران در دیگر کشورهای آفریقایی برای آزادی سرزمینمان مبارزه می‌کردیم، دیدم که گرفتاری فلسطینیان بیشتر از ماست، چون ما ملتی بودیم که داخل سرزمین خودمان مبارزه می‌کردیم ولی آنها حتی از سرزمین خودشان رانده و محروم شده بودند. آنها «ملتی بدون سرزمین» شده‌اند، بنابراین آنها شایسته حمایت تانزانیا و همه دیگر کشورهای آزادیخواه هستند. دنیا باید صدای آنها را بشنود و نشان دهد که آنها را درک و از آنها حمایت می‌کند[2].»
در جریان جنگ ۱۹۷۳، اتحادیه آفریقا در حمایت از کشورهای عربی درگیر با اسرائیل، از کشورهای عضو خواست رابطه دیپلماتیک خود را با اسرائیل قطع کنند. علیرغم اینکه اسرائیل در آن سال ساختمان سفارت خود را در دارالسلام ساخته بود، تانزانیا رابطه خود را سریعاً قطع کرد و ساختمان را گرفت[3] و اولین کشوری بود که سفارت فلسطین را در کشورش باز کرد. نایرره سوگند یاد کرد تا زمانی که اسرائیل به اشغال خود پایان ندهد، حاضر نیست به تل‌آویو سفر کند.
در نیمه اول دهه 1990 اتفاق مهمی در رابطه اسرائیل _ فلسطین رخ داد و دو پیمان که به پیمان‌های اسلو معروف است بین دو طرف منازعه به امضا رسید که بسیاری از سران آفریقایی با خوش‌بینی، پیش‌بینی کردند که به‌زودی صلح پایداری در سرزمین‌های اشغالی برقرار می‌شود. بسیاری از کشورهای آفریقایی در این سال‌ها رابطه خود را مجدداً با اسرائیل برقرار کردند.
تانزانیا یکی از آخرین کشورهای آفریقایی بود که در سال 1995 در زمان ریاست جمهوری علی حسن موئینی، ارتباطات دیپلماتیک خود را با اسرائیل از سر گرفت؛ اگرچه همچنان حمایت معنوی خود را از فلسطین ادامه می‌داد. در سال 2015 رئیس جمهور وقت تانزانیا، جاکایا کی‌کوته در سفری سه روزه به فلسطین رفت و با رهبران سازمان آزادی‌بخش فلسطین دیدار کرد و بر حمایت دیپلماتیک کشورش بر اساس میراث نیرره از فلسطین تأکید کرد.
در آن سال‌ها اسرائیل برنامه‌های متعددی برای جذب کشورهای آفریقایی طراحی کرده بود که مشارکت‌های فناوری‌های جدید کشاورزی، جاده‌سازی، امنیتی و ...جزئی از آنها بود و این برنامه‌ها در چند سفر نتانیاهو به آفریقا، به نحو فریبنده‌ای به رهبران آفریقایی پیشنهاد می‌شد. کشورهای آفریقایی که با مشکلات عدیده اقتصادی و امنیتی مواجه بودند، برای بهره‌مندی از این فرصت‌ها با یکدیگر رقابت می‌کردند. در سال 2016 با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید تانزانیا، جان ماگوفولی، وزیر خارجه تانزانیا در نامه‌ای به نتانیاهو که آن زمان برای نشستی با سران آفریقایی به اوگاندا آمده بود، تمایل کشورش را برای تأسیس سفارت تانزانیا در تل‌آویو ابلاغ و بعد از انجام امور اداری، در همان سال تانزانیا سفارت خود را در تل‌آویو افتتاح کرد.
طی این سال‌ها تا کنون تانزانیا پروژه‌های مختلفی را با مشارکت رژیم اشغالگر قدس پیش برده است که معمولاً رسانه‌های طرفدار اسرائیل نسبت به تأثیر آنها بزرگنمایی می‌کنند. هم اکنون رژیم اشغالگر قدس در تانزانیا سفارت ندارد و سفیر کنیا، سفیر آکردیته تانزانیا نیز هست. دولت تانزانیا چندین بار از مقامات صهیونیست درخواست کرده است، سفارتشان را در تانزانیا دایر کنند. البته سفارت فلسطین در تانزانیا از سال 1973 به‌طور مستمر در دارالسلام دایر است ولی طی سال‌های اخیر در چشم مسئولان تانزانیا ارتباط با صهیونیست‌ها مهمتر و ارتباط با فلسطین کم‌اهمیت‌تر شده است.
رئیس‌جمهور کنونی خانم سامیه سولیو حسن، در همان نخستین سال رئیس جمهوری‌اش(2021)، در تماس تلفنی با نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، نفتالی بنت، توسعه روابط دو کشور را به خصوص در زمینه کشاورزی و فناوری مورد تأیید قرار داد. او در سال 2022 بیان کرد که لازم است اصول سیاست خارجه کشور مطابق با شرایط روز، تغییر کند و به جای «سیاست برابری نژادی و صلح»، «تقویت رشد و توسعه اقتصادی کشور» اصل محوری در سیاست خارجی تانزانیا قرار گیرد.
بر همین اساس از سال گذشته تا کنون، چندین پروژه همکاری مشترک بین تانزانیا و تل‌آویو اجرا شده است که یکی از مهم‌ترین آنها نیز اعزام 260 دانشجوی کشاورزی در شهریور امسال (2023) به سرزمین‌های اشغالی برای گذراندن دوره‌های آموزشی _ حرفه‌ای در زمینه فناوری‌های جدید کشاورزی بود.
تا کنون هیچ کدام از رؤسای جمهور تانزانیا به‌طور رسمی از [اسرائیل] بازدید نکرده‌اند.
روابط تانزانیا با رژیم اشغالگر صهیونیست بعد از عملیات طوفان الاقصی
فردای روز عملیات طوفان الاقصی دولت تانزانیا با برخی دولت‌های آفریقایی که عملیات را حمله تروریستی خواندند، همراهی نکرد و در ضمن یک بیانیه محتاطانه، بعد از محکومیت افراد بیگناه در این نزاع‌ها، دو طرف اسرائیلی و فلسطینی را به خویشتنداری دعوت کرد. البته دولت تانزانیا دوست نداشت، روابط دوستانه‌ای که با رژیم اشغالگر بعد از فراز و فرودهای فراوان برقرار کرده است، آسیب جدی ببیند.
چند روز بعد از عملیات طوفان الاقصی اتفاق نادری رخ داد. در حالی که در عملیات طوفان الاقصی هیچ اسیر و قربانی از آفریقا نبود، چند روز بعد از عملیات، سفارت تانزانیا در تل‌آویو در بیانیه‌ای اعلام کرد که اوضاع دانشجویان تانزانیایی را که اخیراً به [اسرائیل] اعزام شده بودند، رصد کرده است ولی نسبت به دو نفر از دانشجویان تانزانیایی که برای دوره مطالعات کشاورزی به تل‌آویو آمده‌اند، نتوانسته است اطلاعی کسب کند و آنها مفقود شده‌اند. اسرائیل و رسانه‌های وابسته به این رژیم از این مسئله استفاده زیادی در تحریک عواطف مردم تانزانیا برای همراهی و همدلی با رژیم اشغالگر قدس کردند و تقریباً هر روز در گزارش‌های وانمود می‌کردند که این دو جزء اسیران (و به تعبیر آنها جزء گروگان‌ها) هستند. بعد از قریب دو ماه، به‌طور بسیار مشکوکی که حتی بیانیه‌های وزارت خارجه تانزانیا نشان می‌داد، گفته شد هر دو در همان روزهای اول حمله کشته شده‌اند و هیچ اشاره‌ای به نحوه درگذشت آنها نشد[4].
در طول این مدت دولت هیچ‌گونه اشاره‌ای در محکومیت حملات وحشیانه اسرائیل نداشت. یک ماه بعد از عملیات طوفان الاقصی (ده نوامبر 2023) خانم سامیه حسن، رئیس جمهور در نشستی که در اجلاس رهبران آفریقایی با سران سعودی در ریاض عربستان شرکت کرد و با اینکه در سخنرانی‌ها و بیانیه از جنایات اسرائیل گفته شده بود، در پست‌های بعد از اجلاس خود، بدون کمترین اشاره‌ای به جنایات اسرائیل، فقط نوشت که با رهبران مختلف شرکت کننده در نشست عربستان سعودی و کشورهای آفریقایی شرکت کرده است و گفت‌وگوهایی برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور داشته است.
بعد از عملیات طوفان الاقصی پلیس تانزانیا با هر گونه برگزاری و تجمع به نفع مردم فلسطین مخالف و افرادی را که برای حمایت از فلسطین تظاهرات کردند، بازداشت کرد و نیز محدودیت‌هایی را برای افراد و نهادهای فعال حقوق بشر که به نفع فلسطین فعالیت کنند، در نظر گرفت. این محدودیت‌ها باعث شد منتقدان، رئیس جمهور را به نادیده گرفتن میراث نایرره متهم کنند و اینکه به چه قیمتی تانزانیا می‌خواهد از حمایت تاریخی خود از مظلومان فلسطین دست بکشد. البته دولت تانزانیا در همه رأی‌گیری‌های سازمان ملل، برخلاف خواست اسرائیل، به توقف آتش‌بس رأی داد. به نظر می‌رسد تانزانیا، با همراهی اتحادیه آفریقا، اقدامات خود را محدود به رأی دادن در سازمان ملل متحد برای قطعنامه‌هایی در حمایت از فلسطینی‌ها کند و همچنان به درخواست‌های خود _ به‌ویژه در زمینه کشاورزی و امنیت _ از رژیم اسرائیل ادامه دهد[5].
با این حال شکاف بین این سیاست‌ورزی و افکار عمومی مردم تانزانیا، در حال زیاد شدن است. با گسترش جنایات وحشیانه اسرائیل، افکار عمومی علیه اسرائیل تحریک شده و فضای بیشتری برای اعتراض علیه رژیم اشغالگر صهیونیست فراهم شده است. علیرغم تلاش برخی اجیران و مزدوران رسانه‌ای که همچنان مزورانه خون کودکان و شهروندان بیگناهان فلسطینی را می‌شویند، روشنفکران و خبرنگاران منصف بی‌پرده از جنایات اسرائیل و از حقوق فلسطینی‌ها سخن می‌گویند.
حوادث بعد از عملیات طوفان الاقصی نشان داد که اگر چه در ظاهر روابط تانزانیا و رژیم اشغالگر قدس از مسیر تاریخی ضدصهیونیستی تغییر کرده است، ولی این همگرایی بسیار سطحی و شکننده است و افکار عمومی هیچ همراهی با سیاست اخیر دولت برای نزدیک شدن با دولت خون‌ریز و سفاک اسرائیل ندارند و همچنان حامی محکم و استوار فلسطینیان باقی مانده‌اند.
[1] Presidential Circular No. 2 of 1964. https://www.foreign.go.tz
[2] Palestine, Julius Nyerere and international solidarity: https://www.middleeastmonitor.com/20200605-palestine-julius-nyerere-and-international-solidarity
[3] https://www.il.tzembassy.go.tz/
[4] فریبکاری رسانه‌ای در مورد فوت یکی از این دانشجویان به طور مفصل در قالب یادداشتی با عنوان «فریبکاری رسانه‌ای رژیم صهیونیستی برای تحریک عواطف آفریقایی‌ها» در تاریخ 11 آذرماه 1402خبرگزاری ایرنا منتشر شد.
[5] What’s east Africa’s position on the Israel-Hamas war? An expert unpacks the reactions of Kenya, Tanzania and Uganda: https://theconversation.com/whats-east-africas-position-on-the-israel-hamas-war-an-expert-unpacks-the-reactions-of-kenya-tanzania-and-uganda-218097
