تولید دانش‌بنیان؛ راهکار دستیابی به رفاه اجتماعی و کاهش فقر
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی با بیان اینکه برای کاهش فقر در جامعه هیچ راهی نداریم جز اینکه به تولید به معنای واقعی آن اهمیت دهیم، گفت: تولید دانش‌بنیان و دانش‌پایه مهمترین راه برای رسیدن به رفاه اجتماعی و کاهش فقر در جامعه است.
مبانی دینی و مذهبی تأکیدات فراوانی به مقوله رفع فقر در جامعه دارند. ائمه معصومین(ع) نیز یکی از مسئولیت‌های مهم جامعه اسلامی را کاهش و رفع فقر در جامعه عنوان کرده و خود همواره در این زمینه تلاش کرده‌اند.
وقتی حضرت امیر(ع) کوفه را مرکز حکومت خود قرار دادند، روز اولی که وارد کوفه شدند، مردم را جمع کرده و سخنانی را بیان کردند. حضرت امیر(ع) فرمودند: «ای مردم کوفه! من به سرزمین شما آمده ام، این هم وضعیت من است. این لباس و این انبان غذا و این مرکب و این خدمتکار من است، اگر با بیش از این از سرزمین شما رفتم از خائنان خواهم بود».
فقر و انحرافات اجتماعی از جمله پدیده‌هایی هستند که به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران با یکدیگر ارتباط دارند. پژوهش‌ها مؤید رابطه مستقیم فقر و انحرافات نیست، اما وجود همبستگی میان آن دو را تأیید می‌کند. بر این اساس فقر به عنوان یکی از مسائل اجتماعی در وقوع انحرافات و افزایش میزان آن به ویژه در زمینه جرائم زنان، اعتیاد و سرقت تأثیرگذار است. در رویکرد دینی نیز همبستگی فقر و انحرافات اجتماعی تأیید شده است و فقر انگیزه روی آوردن به کج‌روی را افزایش می‌دهد، همچنان که رفاه‌طلبی انگیزه‌ای برای روی آوردن به جرائم است.
بدون تردید فقر و نابرابری‌های اقتصادی از مهمترین معضلات جامعه بشری است که جایگاه ویژه‌ای در بین سایر مسائل اجتماعی دارد. فقر از بنیادی‌ترین مشکلات و ناهنجارترین دردهای زندگی انسان است که با وجود پیشرفت و توسعه گسترده در زندگی بشری، میزان آن نه تنها کاسته نشده، بلکه طبق آمارهای موجود در حال افزایش است. مشکلات ناشی از فقر منحصر به پیامدهای فقر نیست، بلکه این مشکلات زمانی شدت می‌یابد که زمینه‌ساز انحرافات شود.
درباره اهمیت فقرزدایی در جامعه و بهره‌گیری از روش‌های نوین با محمدجواد چیت‌ساز، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ عملکرد نهادهای حاکمیتی در حوزه فقرزدایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در رابطه با عملکرد دستگاه‌های مختلف در حوزه فقرزدایی باید به دو سطح اشاره کرد. یکی از آنها، سطحی است که در آن فقر تولید میشود. متأسفانه در این سطح آمارها نشان می‌دهد که جامعه ما اصلا وضعیت مناسبی ندارد و روز به روز به جمعیت فقرای کشور افزوده میشود. این آمارها حاکی از آن است که فقر مطلق در جامعه افزایش پیدا کرده و به طور مستمر در حال افزایش است.
نکته جالب اینجاست که فقرای امروز جامعه، فقرای شاغل هستند. برخی آمارها نشان می‌دهد که بیش از 80 درصد فقرای جامعه شاغل هستند. بسیاری از فقرای کشور صاحب شغل هستند اما درآمد شغل آنها کفایت نمی‌دهد. داستان تورم در کشور، داستان یکی دو ساله نیست بلکه سالهاست که کشور ما دچار تورم است که عدد آن بعضا دو رقمی نیز میشود. در چند ساله اخیر نیز تورم‌های شدیدی در کشور ایجاد شده است.
متأسفانه جامعه ما به لحاظ ساختاری در حال تولید فقر است که آمارهای مختلف این مسئله را به خوبی روشن می‌کند. آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، وزارت رفاه و ... همگی نشان دهنده آن است که عملکرد مناسبی در حوزه فقرزدایی نداشته و نهادهایی که به مبارزه با فقر می‌پردازند، با توجه به افزایش فزاینده جمعیت فقرا نمی‌توانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند. لذا این نهادهای حاکمیتی نیز به دلیل افزایش فراوان عائله و افراد تحت پوشش خود نمی‌توانند فقر را ریشه‌کن کرده و یا کاهش دهند. مبلغی که این نهادها به افراد تحت پوش خود پرداخت می‌کنند، مبلغی نیست که بتواند پاسخگوی نیاز این اقشار باشد.
در ابتدای انقلاب طرح شهید رجایی در حوزه محرومیت‌زدایی اجرا می‌شد که علیرغم اینکه مبلغ ناچیزی نیز بود، اما تأثیر فراوانی در زندگی بسیاری از روستائیان داشت و ایشان با آن مبلغ زندگی خود را سپری می‌کردند. اما امروز مشاهده می‌کنیم که با توجه به شرایط موجود، نهادهای مسئول حوزه تولید رفاه عملکرد چندان مناسبی ندارند.
ایکنا ـ شیوه صحیح برای فقرزدایی در جامعه چیست؟
چنانچه به آموزه‌های دینی در این زمینه بنگریم، آن‌چنان که به رفع فقر در جامعه اسلامی توصیه شده است، شاید این توصیه‌ها در هیچ دین و فرقه دیگری وجود نداشته باشد. یکی از اولویت‌های اقتصادی دین اسلام مبارزه با فقر است. لذا زمانی که در آموزه‌های دینی تا این اندازه به مسئله رفع توصیه شده، باید به سمتی برویم که اصلا اجازه ندهیم فقر در جامعه تولید شود یعنی به جایی برسیم که در جامعه اسلامی کسی فقیر نشود که بخواهیم از او رفع فقر کنیم.
لذا باید تمامی همت خود را بر روی موضوع رونق اقتصادی کشور قرار دهیم. توسعه اقتصادی باعث ایجاد رفاه در جامعه خواهد شد و طبق آموزه‌های اسلامی با رفع فقر عزت نفس انسان‌ها در جامعه حفظ میشود. تمام تلاش نهادهای جامعه به ویژه نهادهای حاکمیتی باید بر موضوع توسعه اقتصادی قرار گیرد. امروز هر شوک اقتصادی که به جامعه تحمیل میشود، باعث افزایش تورم شده و متقاضیان نهادهای حاکمیتی در حوزه فقرزدایی نیز به شدت بیشتر میشود. لذا باید به سراغ تصمیمات اقتصادی مناسب حرکت کنیم تا ضمن کنار گذاشتن تصمیمات نادرست، به سوی کاهش فقر در جامعه حرکت کنیم. امروز هیچ راهی نداریم جز اینکه به تولید به معنای واقعی آن اهمیت دهیم. تولید دانش‌بنیان و دانش‌پایه مهمترین راه برای رسیدن به رفاه اجتماعی و کاهش فقر در جامعه است.
ایکنا ـ چگونه می‌توان از مدیریت و مدل‌های ارائه شده دینی و اسلامی برای حمایت از نیازمندان بهره گرفت؟
یکی از مهمترین نکات در حوزه اقتصادی، پیگیری و اجرای آموزه‌های دینی در رابطه با امر اقتصادی در جامعه است. دین مبین اسلام و بزرگان دین و مذهب تأکیدات فراوانی به حوزه فقرزدایی در جامعه داشته‌اند. امیرالؤمنین(ع) می‌فرمایند: «یَستَدلُّ عَلى ادبارِ الدُّول بِأَربَع: تَضییع الأُصولِ وَ التَمسُّک بِالفُروع وَ تَقدیم الأراذِل وَ تأخیر الاَفاضِل؛ چهار چیز نشانه انحطاط دولت‌ها است. اصول را ضایع کردن، به فروع چسبیدن، افراد فرومایه و پست را مقدم داشتن، افراد بافضیلت را کنار زدن».
چنانچه همین فرمایش حضرت امیر(ع) مبنای عمل دولت‌ها و حاکمیت قرار گیرد، بسیاری از مشکلات جامعه در حوزه‌های مختلف اقتصادی و ... حل خواهد شد. مبارزه با فساد، بکارگیری افراد شایسته در نهادهای مختلف حوزه اقتصادی و ... از جمله نکاتی است که چنانچه به خوبی در جامعه پیاده شود، به سمت رفاه اقتصادی و کاهش فقر حرکت خواهیم کرد.
ایکنا ـ ارزیابی شما از توانمندسازی خانواده‌های نیازمند چیست؟
البته مسئله توانمدسازی خانواده‌های نیازمند یکی از طرح‌های بسیار تأثیرگذار در حوزه کاهش و رفع فقر در جامعه است. باید به سمتی برویم که به جای اینکه حمایت‌های مالی محدود از خانواده‌های محروم و نیازمند داشته باشیم و یا اینکه نسبت به توزیع بسته‌های حمایتی در میان افراد محروم اقدام کنیم، از بودجه‌های موجود برای توانمندسازی خانواده‌های نیازمند استفاده کنیم تا ایشان علاوه بر فراگیری فنون مختلف بتوانند به حوزه کسب درآمد ثابت و شغل پایدار ورود کنند و عزت نفس ایشان حفظ شود.
امروز گزارش‌هایی وجود دارد که برخی از خانواده‌هایی که از سوی نهادهای حاکمیتی توانمند شده‌اند، به نقطه‌ای رسیده‌اند که خود حتی از برخی خانواده‌های نیازمند حمایت می‌کنند. توانمندسازی مددجویان در سطوح مختلف بهترین کاری است که می‌توان آنها را مجهز کرده و به سوی تولید رهنمون کرد. هر چقدر بتوانیم خانواده‌ها را توانمند کرده و زمینه را برای تولید بیشتر از سوی آنها فراهم کنیم، میزان تولید و رفاه جامعه افزایش یافته و به تبع آن نیز فقر در جامعه کاهش پیدا خواهد کرد.
ایکنا ـ وضعیت اعتماد عمومی به نهادهای دولتی و مؤسسات خیریه در حوزه فقرزدایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در حوزه کلان زمانی که به شاخص‌های افزایش سرمایه اجتماعی در کشور می‌نگریم، مشاهده می‌کنیم که آمارها و پیمایش‌های مختلف نشان می‌دهد که اعتماد مردم به این نهادها در سطح کلان در حال کاهش است. متأسفانه طبق برخی اخبار، برخی صندوق‌های خیریه که برآورد مالی میلیاردی دارند، عملکرد چندانی از خود نشان نداده‌اند و جامعه نیز نسبت به فعالیت آنها اعتماد چندانی ندارد.
زمانی که این‌گونه اخبار در جامعه پخش میشود، اعتماد عمومی نیز به چنین مؤسسات و نهادهایی کاهش پیدا می‌کند. امروز شرایط به‌گونه‌ای شده است که بسیاری از خانواده‌ها در جامعه اقدام به ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک در میان خود کرده‌اند که این مسئله نشان دهنده کاهش اعتماد به مؤسسات و نهادهای مختلف این حوزه است. امروز اگر نهادهای حاکمیتی و نیز مؤسسات خیریه عملکرد شفاف و گزارش‌دهی دقیق از فعالیت‌های خود را به مردم ارائه ندهند، مسلما از میزان اعتماد عمومی به آنها کاسته خواهد شد. زمانی که مؤسسات خیریه و نهادهای مختلف امور خیریه در کشور به هر دلیلی گزارش عملکرد خود را به جامعه ارائه نمی‌دهند، به هیچ وجه نباید انتظار داشته باشند که مردم به آنها اعتماد کنند. شفافیت مهمترین عنصر در عملکرد مؤسسات خیریه است که متأسفانه فقط تعداد اندکی از این مؤسسات به ویژه مؤسسات مردم‌نهاد گزارش دقیقی از شفافیت عملکرد خود ارائه می‌دهند.
انتهای پیام
