«سحوری‌خوانی»؛ بیدارباش روزه‌داران با دعوت به ستایش و نیایش
آیین نمایشی «سحوری‌خوانی» از جمله آیین‌های مردمان آیین‌مند ایران است که رسالت مجریان آن این بود تا ضمن بیدارباش مردم روزه‌دار آنها را در نخستین ساعات بامدادی به دعا و نیایش دعوت كنند؛ تا پیش از برقراری و اقامه نماز صبح روزه‌داران هر یك خانه‌های خود را معطر به ذكرها، ادعیه و نیایش‌های فردی كنند.
به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر بر روی این جهان اثیری دارد.
پیش از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش داشت تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.
هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتار واره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.
ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به‌عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.
دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان - قرآن کریم - است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربرمی‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.
برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمینمان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.
دومین گزارش از این سلسله مباحث به آیین «سحوری‌خوانی» بازمی‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
«سحری‌خوان‌ها» یا «سحوری‌خوانان»
همراهی با رفتارهای آیینی در ماه مبارک رمضان بر هر اهل نظاره و مداقه‌ای این مهم را ثابت می‌کند که یکی از مهمترین و درعین حال گیراترین اشکال رفتارهای آیینی همسو با آداب و سنن شعائر ماه مبارک رمضان، به هنگام سحر و آغاز مسیر روزه‌داری مسلمانان در این ماه مبارک تجلی یافته است.
در اعصار و قرون گذشته که ابزاری به‌عنوان ساعت برای اعلان زمان و بیدار کردن روزه‌داران مسلمان در راستای برگزاری ضیافت‌های سحر، انجام اعمال و مناسک روزه‌داری به هنگام سحر؛ چون خوراک سحری و آماده شدن جهت اقامه نماز صبح وجود نداشت؛ در قریه‌ها، دهکده‌ها، روستاها و یا میادین اصلی شهرها، افرادی بودند که وظیفه‌شان اعلامِ نزدیک شدن ساعت سحر بود.
افرادی که در مسیر پیمایش رفتارهای آیینی و نمایشی همسو با ماه مبارک رمضان از آنها با عنوان «سحری‌خوان‌ها» یا «سحوری‌خوانان» نام‌برده و یاد می‌شود.
مهمترین وظیفه این افراد اجرای آیین «سحوری‌خوانی» برای بیداری مردم در راستای انجام مناسک و آداب هنگام سحرِ ماه مبارک رمضان بود. نمایشگران آیین‌مند «سحوری‌خوانی» اغلب از معتمدان قریه‌ها، روستاها، یا افراد مؤمن و به قول معروف ریش‌سفید شهرها بودند که توسط خود مردم انتخاب می‌شدند و موظف بودند تا ساعاتی قبل از اذان صبح بر کوی‌وبرزن؛ کوچه‌ها؛ میادین اصلی شهر و یا بر پشت‌بام خانه‌ها حضور پیدا کرده و با بهره‌مندی از صدای خوش؛ علاوه‌بر بیدار کردن مردم برای آماده شدن در مسیر برگزاری ضیافت سحرگاهی در خلال صوت و الحان زیبای خود از ذکرها؛ نیایش‌ها؛ ستایش‌ها و تکرار صلوات بر رسول خدا(ص)، سپس برای سلامتی صاحب‌خانه و افراد آن خانه برای بیدار کردن مردم می‌پرداختند.
کنار رفتن تعصبات قومی در سایه ذكر، دعا و مناجات
استاد صادق عاشورپور؛ محقق و پژوهشگر شناسای هنرهای نمایشی کشور در مجموعه 10 جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» درباره این آیین چنین آورده است: راویان این آیین در تمام مناطق كشورمان از شمال گرفته تا منطقه فلات مركزی؛ زاگرس‌نشینان و همچنین در جنوب كشور؛ در كنار بهره‌مندی از صدای خوش، سازهای مختص آن نواحی را نیز از «نقاره» در شمال و شمال‌شرقی گرفته تا «سرنا» و «كرنا» میان زاگرس‌نشینان و استفاده كردن از دمام در جنوب كشور با خود به همراه داشتند.
رسالت «سحوری‌خوانان» علاوه بر بیداركردن مردمان برای آغاز مراسم سحر و فراهم كردن خوانِ سحری آن بود كه مردم را در نخستین ساعات بامدادی به دعا و نیایش دعوت كنند؛ تا پیش از برقراری و اقامه نماز صبح روزه‌داران هر یك خانه‌های خود را معطر به ذكرها، ادعیه و نیایش‌های فردی كنند و بعد از خوردن سحری نیز تمامی افراد قریه و روستا در مسجد جمع شده و نماز صبح را اقامه كنند.
رسالت دیگر «سحری‌خوانان» این تذكار به مسلمانان روزه‌دار برای شناختن هرچه بیشتر ذات احدیت و تحكیم رابطه مردمان مسلمان با رحمت و بخشایش خالق مطلق است.
آنگونه كه هوشنگ جاوید پژوهشگر آیین‌های اقوام ایران در كتاب «آیین‌های ماه رمضان» نوشته است كه «سحوری‌خوانی» به شكل یك هنر، ساخت و پیشینه‌ای طولانی، جدی و قابل تامل دارد.
هر چند این آیین در طول تاریخ با تحولات و تغییرات فراوانی روبه‌رو بوده است اما زهی سعادت كه این آیین عظیم در همراهی مسلمانان روزه‌دار ایرانی در ماه صیام تا به امروز نیز برقرار است.
جاوید درباره رسالت «سحوری‌خوانان» اینگونه نوشته است كه: بخش پراهمیت از بهره‌های سحوری‌خوانی، شناساندن ذات احدیت برای دیگران است، یعنی گونه‌ای بیان برداشت اندیشه خود از خدا برای شنوندگان. به همین دلیل كار نیایشگر -سحوری‌خوان- برای ارائه مفاهیم دشوار می‌شود، زیرا بیان ساده و راحت، مخاطب را به سویی می‌كشاند تا با بیان بی‌پرده دردها و رنج‌های درونی‌اش به آرامش روانی دست یابد.
در رفتار مشترك آیینی مانند ذكر، دعا و مناجات است كه تعصبات قومی، نژادی و منطقه‌ای كنار گذاشته می‌شود و آنچه مدنظر است خدا، ایمان و یقین افراد و مخاطب است. همین قدرت موجب شده تا نگاه ژرف‌تری از سوی ایرانیان قدیم به این آیین شده باشد و نمی‌توان ساده‌انگارانه از كنار آن گذر كرد.
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام
