انقلاب اسلامی مفاهیم معنوی را به حوزه سازمانی وارد کرد

به گزارش ایکنا؛ میزگرد تخصصی اندیشکده معنویت، از سلسله میزگردهای نهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ زمینه‌های تحقق و ضمانت‌های اجرا، امروز 24 خردادماه به صورت مجازی برگزار شد.

حجت‌الاسلام سیداحمد غفاری قره‌باغی، عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، با موضوع «رسالت نهادهای حاکمیتی در ارتباط با معنوی شدن فضای کسب و کار و زندگی» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه می‌خوانید؛

برای بحث در مورد معنویت در کسب و کار، باید از برخی پارادایم‌های رایج در مسئله معنویت عبور کرده باشیم. مثلاً نگرش پست‌مدرنیزم و شک‌گرایانه در مورد معنویت که می‌گوید معنویت ابزاری برای رهبران است که پیروان را استعمار می‌کنند، یک رویکرد منفی نسبت به معنویت دارد و به منزله یک رویکرد منفی در حوزه کسب و کار است و از این نوع معنویت‌ها در محیط کار گذر کرده‌ایم. یا معنویت انسان‌محور که وقتی می‌خواهد معنویت را بررسی کند، به محوریت انسان توجه می‌کند و تمام شعارش انسان‌محوری است و بنده در اینجا از بحث‌های این‌چنینی عبور می‌کنم و روی آنچه دخیل اصلی است، متمرکز می‌شوم.

در مورد معنویت در کار، طبیعی است که همان چهار ارتباط اصلی انسانی در اینجا نیز خودش را نشان می‌دهد. این ایجاد حساسیت در معنویت نسبت به ارتباط درون‌فردی، فرافردی، میان‌فردی و برون‌فردی است و این چهار وضعیت در معنویت در حوزه کار نیز شکل می‌گیرد، بلکه به نحوی عمیق‌تر خودش را بروز می‌دهد. انسان معنوی در حوزه کار تلاش می‌کند که معنا و هدفی غایی برای زندگی مالی خودش فراهم کند.

انقلاب اسلامی مفاهیم معنوی را در حوزه سازمانی وارد کرد

همین موارد را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین مباحث دید و ابعاد چهارگانه فوق را می‌توان به عنوان چهار ضلعِ بررسی شاخص‌های معنوی نیز تلقی کرد. از سوی دیگر، در جامعه ایرانی ـ اسلامی، اساساً انقلاب اسلامی واردکننده مفاهیم معنوی در حوزه سازمانی است و در حقیقت امام خمینی با شکل دادن انقلاب اسلامی و پیروزی انقلاب، سبب شدند که معنویت از وضعیت سکولار و تفکیک فرد و جامعه رها شود و خیلی صریح و شفاف در حوزه سازمانی خودش را بروز دهد.

این نگرش ویژه در انقلاب اسلامی و این اثر ماندگار امام راحل را در ادبیات قرآنی می‌توانیم مشاهده می‌کنیم و اساساً اسلام چیزی است که ارسال رسل و انزال کتب را برای همین فراهم نموده است. آیه شریفه‌ای که می‌فرماید «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ» بیان می‌کند که اساساً هدف بعثت انبیا و انزال کتب، همین است که «لیقوم الناس بالقسط» صورت گیرد. یعنی حوزه اجتماع، حوزه معنویت‌طلب و عدالت‌طلب باشد. با این نگرش، به نظر می‌رسد معنویت در حوزه کار و سازمانی، اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد.

ثمرات معنویت در حوزه کار

معنویت در حوزه کار، ثمراتی هم دارد و در چهار ثمره به آن می‌پردازم؛ ثمره اول اینکه روحیه عبودیت و روحیه قرب به حضرت حق در مهم‌ترین بخش زندگی که بخش زیست اجتماعی است، باید خودش را بروز دهد و معنویت سازمانی، متکفل این گزینه است. مهم‌ترین بخش زندگی ما همین بخش زیست اجتماعی است که به لحاظ کمیت و کیفیت زندگی، مربوط به بخش اجتماعی زندگی است که اساساً اهمیت ویژه‌ای در زندگی هر انسانی دارد. معنویت در این بخش، روحیه عبودیت و قرب به حق را در زندگی ایجاد می‌کند.

ثمره دوم معنویت در کار، معنادار کردن کار برای کارگزار و کمک به تلقی بهتر از کار به مثابه بخشی از زندگی است. بسیاری از افراد کار را به عنوان منبع درآمد نگاه می‌کنند، در حالی‌که نگاه معنوی باعث می‌شود خود کار معنادار شود و روح زندگی در آن بخش دمیده می‌شود.

ثمره سوم معنویت در حوزه کار، فراهم‌آوری حس درونی در جهت مسئولیت، نسبت به نتیجه کار است. مشکلی که به روشنی در بسیاری از حوزه‌های کاری مشاهده می‌شود که کارگزار، مسئولیتی نسبت به نتیجه کار احساس نمی‌کند. معنویت در سازمان می‌تواند این حس درونی را ارتقا دهد و ثمره آخر نیز فراهم کردن بستر خلاقیت در کار است. حس معنوی می‌تواند سبب پویایی در کار شود و اشخاص را به سمت شکل‌دادن به رویکردهای بهینه با ثمردهی بیشتر و وقت کمتر سوق دهد.

بحث دیگر مربوط به سطوح معنویت در کار است. گاهی اوقات معنویت در حوزه کسب و کار معطوف به خود کار است و گاهی اوقات معطوف به محیط کار. لذا معنویت در کار با محیط کار متفاوت است. در مورد معنویت در کار می‌توانیم بحث از معناداری کار را معنا کنیم که کار فی نفسه یک واقعیت معنادار است یا در مورد پیوند زندگی و کار صحبت کنیم که کار گزینه‌ای برای زندگی نیست و بخشی از زندگی است و این تلقی انفصال بین زندگی و کار را می‌شود در بحث معنویت و کار پیگیری کرد. اما در مورد معنویت در محیط کار می‌شود بحث‌هایی از قبیل احساس هم‌بستگی و بحث ارزش سازمانی را مطرح کرد.

نکته بعدی در مورد پیش‌فرض مهم معنویت در سازمان، این است که برای ورود به بحث معنویت نیاز به دو پیش‌فرض مهم داریم؛ یک اینکه باید قبول کنیم معنویت حقیقت سکولار نیست و کلیه گرایش‌هایی که معنویت را نسبت به حوزه فردی محدود می‌کنند، در هنگام بحث از معنویت در کار، منسلخ از این گرایش‌ها می‌شویم. گزینه دیگر که قابل طرح است، اینکه باید تلقی ما از معنویت غیرجزیره‌ای باشد. معنویت مربوط به بخشی از زندگی نیست، بلکه معنویت سایه‌ای فرافکنده بر کل زندگی است و نه یک حقیقت جزیره‌گونه.

بحث دیگر ویژگی‌های معنویت کاری است که از آیه 128 سوره توبه استخراج می‌شود. خداوند می‌فرماید «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ»، در این آیه شریفه، چهار ویژگی اجتماعی و سازمانی مطرح شده است. ویژگی اول، از جنس مردم بودن و از دل جامعه بودن است. دومین ویژگی نفی دوگانگی و دوئیت در شهروندی در ادبیات کارگزاری اسلامی است.

«عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ»، یعنی دردها و رنج‌های جامعه، دقیقاً دردها و رنج‌های کارگزار است. «حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ» یعنی اساساً کارگزار در اندیشه اسلام، حریص بر جامعه است و حرص می‌خورد، نه اینکه آن را به عنوان تکلیف بر دوش خود احساس کند و گزینه نهایی نیز «بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ» است. در این آیه آخرین گزینه به عنوان یک رحمت ویژه دائمی و یک رحمت مستمر از سوی کارگزار بر روی خلق خدا بیان شده است.