راهبردهای ائمه(ع) برای ترویج زندگی مسالمت‌آمیز در میان مسلمانان

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «تعامل با دیگری مذهبی در سیره اهل بیت(ع)» در چهارچوب سلسله نشست‌های «تقریب مذاهب؛ از نظر تا عمل»، امروز یکشنبه 9 مهرماه از سوی دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد غفوری‌نژاد؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید؛

تأکید بر تقریب میان مذاهب اسلامی، در میان همه ائمه(ع) از اول تا آخر آنها وجود داشته است که بنده به برخی از آنها اشاره می‌کنم. در روایت آمده است که حضرت امیرالمؤمنین(ع) در آخرین لحظات عمر خود، فرزندان را جمع کردند و خطاب به آنها فرمودند با مردم به گونه‌ای رفتار کنید که اگر از میان آنها رفتید در فراق شما ناله کنند و ضجه بزنند. همچنین فرمودند به گونه‌ای معاشرت کنید که اگر غایب شدید و مثلا به سفری رفتید از شما یاد کنند و اگر از دنیا رفتید برای شما بگریند. لذا تعامل با دیگران و مخصوصا مذاهب دیگر، توصیه همه امامان است و بنده به نمونه‌های آن‌ها شامل حضرت علی(ع)، امام صادق(ع) و امام حسن عسکری(ع)  اشاره می‌کنم.

توصیه‌های امام صادق(ع) درباره اهل سنت

در کتاب «صفات شیعه» اثر شیخ صدوق آمده است که گروهی در منا خدمت امام صادق(ع) رسیدند و گفتند چون ما به میزان زیادی به شما دسترسی نداریم و ممکن است تا مدت‌ها شما را نبینیم بنابراین درخواست داریم که به ما توصیه‌ای کنید که ایشان در جواب فرمودند در مساجد برادران اهل سنت نماز بگذارید و مریض‌های آنان را عیادت کنید و اگر کسی از آنان از دنیا رفت به تشییع جنازه وی بروید. همچنین از حضرت امام باقر(ع) نقل فرمودند که شیعیان را توصیه کرده‌اند به اینکه همیشه از طراز اول‌ها باشید و اگر در یک جمعی، شخص عالمی یا موذن بزرگی وجود دارد تلاش کنید آن شخص از شما باشد یا اگر شخصی به امانتداری شهرت دارد تلاش کنید از موالیان اهل بیت(ع) باشد.

این جمله که از مریض‌های اهل سنت عیادت و در تشییع جنازه آنان شرکت کنید به کرات در فرمایشات حضرت امام صادق(ع) آمده است و حتی در جایی فرموده‌اند که اگر حق یک نفر از برادر اهل سنت ضایع شد و شما شاهد هستید و شما را به شهادت دادن فرا می‌خوانند به دادگاه بروید و به نفع او شهادت دهید. برداشت من این است که فرمایش حضرت امام صادق(ع) مطلق است یعنی حتی اگر کسی که به ضرر او شهادت داده می‌شود از هم مذهب‌های شیعه است ولی زور می‌گوید باید برویم و به نفع آن برادر اهل سنت شهادت دهیم.

تأکید قرآن بر خوش‌ رفتاری مسلمانان

در فرمایش دیگری از امام صادق(ع) استشهاد به آیه شریفه قرآن شده که خداوند فرموده است؛ «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ؛ و (یاد آرید) هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران، و به زبان خوش با مردم تکلّم کنید و نماز به پای دارید و زکات (مال خود) بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری، و شمایید که از حکم خدا برگشتید» (بقره/ 83) امام صادق(ع) با اشاره به این آیه می‌فرمایند تا جان در بدن دارید این رویه را ادامه دهید. این تعبیر عجیب و دستور دائمی ائمه است نه یک تاکتیک و دستور موقت. به هر روی باید توجه داشته باشیم که رشد و توسعه تشیع در طول تاریخ، رشد واقعاً فزاینده‌ای بوده است و اگر تعداد شیعیان در عصر امیرالمؤمنین(ع) را به نسبت کل مسلمانان مقایسه و سیر رشد آن را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که این رشد بسیار زیاد بوده و یکی از مهمترین علل رشد و گسترش فزاینده تشیّع، به کار بستن همین دستورات ائمه(ع) توسط شیعیان بوده است بنابراین اگر می‌خواهیم خدمتی به مکتب اهل بیت(ع) کرده باشیم باید پا به پا و همراه اهل بیت باشیم نه یک قدم جلوتر و نه یک قدم عقب‌تر. 

امام صادق(ع) در جای دیگری می‌فرمایند کسی که با همراهان خود، خوش رفتار نباشد از ما نیست. می‌دانیم که شیعه همیشه در اقلیت بوده و مخاطب این فرمایش ایشان نیز شیعیانی هستند که عمدتا با دیگریِ مذهبی، یعنی پیروان دیگر مذاهب و مخصوصا اهل سنت مواجه بوده‌اند. بسیاری از فرمایشات ائمه که در آنها به مواردی همانند حُسن صحبت، اخلاق نیکو و سایر صفات پسندیده اخلاقی در برخورد با دیگران تأکید دارند به رفتار شیعه با پیروان سایر مذاهب مربوط است. حضرت امام علی(ع) فرمودند پرهیز کنید از اینکه کاری انجام دهید که ما به واسطه آن مورد سرزنش قرار گیریم چون فرزند بد، پدرش مورد سرزنش قرار می‌گیرد و ما همانند پدران شما هستیم. امام حسن عسکری(ع) نیز بعد از توصیه‌های زیادی که به جمعی از شیعیان داشتند فرمودند که ای شیعیان ما، زینت ما باشید و موجب زشت شدن روی ما نشوید بلکه تلاش کنید مایه افتخار باشید.

رابطه امام و مردم

همچنین امام حسن عسکری(ع) در جای دیگری خطاب به شیعیان فرمودند محبت مردم را به سوی ما جلب و هرگونه ناپسندی و زشتی را از ما دور کنید. حال سوال این است که معنای این تعبیرها چیست؟ امام حسن عسکری می‌فرماید با عمل خودتان به گونه‌ای رفتار کنید که محبت مردم، یعنی پیروان دیگر مذاهب به سوی ما جلب شده و زشتی‌ها به ما نسبت داده نشود چراکه رابطه میان امام و شیعه، همچون رابطه پدر و فرزند است و عملکرد بد فرزند منجر به سرزنش پدر خواهد شد. 

حدیث دیگری وجود دارد که اگر کسی پشت سر برادران اهل سنت در صف اول نماز بخواند مانند این است که پشت سر رسول الله در صف اول نماز می‌خواند. یکی از اساتید ما در درس خارج فقه در حوزه علمیه، این حدیث را صحیح دانسته و فرمودند لازمه این حدیث این است که اگر دو جماعت باشند که در یک جماعت، یک عالم شیعی و در جماعت دیگر، یک عالم از اهل سنت پیش نماز باشد نماز پشت سر برادر اهل سنت افضل است. همه این موارد برای این است که ائمه(ع) می‌خواستند راهبرد زندگی و همزیستی مسالمت‌آمیز میان مسلمانان را ترویج کنند و قطعا به برکت همین راهبرد از سوی آنان و توصیه‌هایشان به شیعیان در طول تاریخ بوده است که شیعه تا این تاریخ گسترش فزاینده‌ای پیدا کرده است.