معماری کوردوبا؛ یادگار دوران باشکوه اسلامی در اسپانیا

به گزارش ایکنا به نقل از دیلی استار، تاریخ حضور اسلام در اسپانیا به قرن هشتم میلادی برمی‌گردد. اَندُلُس بخشی از شبه جزیره ایبری در جنوب شرقی کشور پرتغال،  ۸۰۰ سال تحت حاکمیت مسلمانان بوده است.  مسلمانان با گذشتن از تنگه جبل الطارق، فاصله کوتاه میان شمال آفریقا و اسپانیا را طی کردند و با فتح آن سرزمین، نام آندلس را بر آن نهادند.

در طی قرن‌ها حکومت مسلمانان، اندلس پیشرفت‌های بسیاری کرد، بطوری‌که به اعتقاد برخی، پایه‌گذار رنسانس علمی در اروپا و عاملی برای ایجاد امپراتوری قدرتمند اسپانیا در قرون ۱۷- ۱۵ بود. در حال حاضر تعداد مسلمانانی که در اسپانیا زندگی می‌کنند ۲ میلیون و دویست هزار نفر است که ۱۰ درصد از آنها اسپانیایی و باقی مسلمانان مهاجران کشور‌های اسلامی ‌هستند. اسپانیا با نام رسمی پادشاهی اسپانیا، کشوری در جنوب غربی اروپا که در اواخر قرن نخست هجری به قلمرو اسلامی افزوده شد و اندلس نام گرفت و طی هشت قرن حضور مسلمانان در این منطقه، تمدن اسلامی در آن شکوفا شد.

 

از اواسط قرن دوم هجری، تفکرات شیعی و جنبش‌های شیعی بر ضد امویان در اندلس شکل گرفت و در سال ۴۰۷ ق، پس از سقوط امویان، دولت شیعی حمودیان در این منطقه برپا شد. مسلمانان به مدت ۷۸۱ سال (از سال ۷۱۱ تا ۱۴۹۲) بر اندلس و نقاط دیگر اسپانیا حکومت کردند. پایان حکومت مسلمانان بر اندلس همراه با تشکیل دادگاه‌های تفتیش عقاید به منظور مسیحی کردن مسلمانان و اخراج مسلمانان اندلس به شمال آفریقا بود که با مقاومت ناکام مسلمانان همراه بود.
بیش از هزار سال است که آثار خیره‌کننده معماری اسلامی و مساجد در اسپانیای کنونی چشم نسل‌های متعدد از تمدن‌های مختلف را به خود خیره کرده است، نگاه بازدیدکنندگان مسلمان به این آثار همواره آمیزه‌ای از حسرت و تحسین بوده است.

قمر الحیدر، استاد دانشگاه فوردهام در نیویورک، در گزارشی در پایگاه دیلی استار درباره مشاهدات خود در سفر به کوردوبا از شکوه معماری اسلامی این شهر نوشت. 
 
«کوردوبا که زمانی پایتخت پادشاهی مورها و امپراتوری روم بود، یکی از سه شهر اندلس است که به مرواریدهای اسپانیای دوره اسلامی معروف است. دو شهر دیگر سویا و الحمرا در گرانادا هستند. در سفر اخیر به اسپانیا، من و همسرم به یک سفر یک روزه به کوردوبا رفتیم.

 

 

پس از ورود به شهر از طریق یک دروازه تاریخی به نام Puerta del Puente، ما مسحور منظره مسجد بزرگ دوران خلافت امویان و یکی از نمادین‌ترین تصاویر اسپانیا معروف به La Mezquita شدیم. محل این مسجد در ابتدا یک معبد رومی بود که بعداً کلیسایی به نام کلیسای سن ویسنته در آن محل ساخته شد. هنگامی که مورها اندلس را در سال 711 میلادی فتح کردند، نیمی از کلیسا را برای نماز جمعه مسلمانان خریداری کردند. با توجه به اوضاع آن روزگار، استفاده از کلیسا به عنوان محل عبادت هم توسط مسلمانان و هم مسیحیان، اقدامی فوق‌العاده جالب و نشانه تسامح مسلمانان نسبت به دیگر ادیان بود.

 

در سال 785 میلادی به دستور عبدالرحمن اول، امیر وقت قرطبه، کلیسا ویران شد و مسجدی که امروز می‌بینیم ساخته شد و بعدها در قرن 9 و 10 از سوی جانشینان وی الحاقاتی به آن ضمیمه و در نهایت به یکی از بزرگترین بناهای تاریخی جهان اسلام تبدیل شد. 

 

هنگامی که مسیحیان در سال 1236 قرطبه را دوباره فتح کردند، مسجد را به کلیسای جامع تبدیل کردند اما تا حد زیادی معماری آن را بدون تغییر نگه داشتند و نام آن را کلیسای جامع بانوی مقدس گذاشتند. به همین دلیل است که از این مسجد به عنوان مسجد ـ کلیسا نیز یاد می‌شود. در حال حاضر مقامات اسپانیا و واتیکان به مسلمانان اجازه نمی‌دهند در مسجد نماز بخوانند.

 

سردر مسجد با نقوش طلایی و رنگی تزئین شده و بازدیدکنندگان زیادی برای دیدن شکوه و عظمت فضای داخلی آرام و وسیع مسجد که برای عکاسان یک منظره رؤیایی محسوب می‌شود، به این مکان می‌آیند.

 

هنگامی که داخل مسجد می‌شوید، می‌توانید ترکیبی زیبا از سبک‌های معماری موری و مسیحی را ببینید. طاق‌های مسجد، دوقلو هستند که پایینی به شکل نعل اسبی و بالایی به شکل نیم دایره است. آجرها و سنگ‌های رنگی در طاق‌ها، با ایجاد الگوی راه راه قرمز و سفید، یکپارچگی و شخصیت متمایزی به کل بنا می‌بخشد. نور خورشید از پنجره‌های چهار گنبد به داخل می‌رود و جلوه‌های جالبی را همراه با نور صدها لامپ کوچک نفتی ایجاد می‌کند.

 

در La Mezquita، محراب، طاقچه‌ای نیمه مدور که نشان دهنده قبله (جهت کعبه در مکه) است، شاهکار هنر معماری است. این محراب که جنس آن از سنگ مرمر است، با نقوش هندسی و جذابی از گیاهان و همچنین کتیبه‌هایی از آیات قرآن تزیین شده است. بر خلاف مساجد دیگر، محراب در جنوب شرقی به سمت مکه قرار ندارد بلکه به سمت جنوب و رو به جانب شهر دمشق در سوریه طراحی شده است. بالای محراب گنبدی خیره کننده واقع است که دارای بریدگی‌های متقاطع است که حالتی نوک تیز ایجاد می‌کند که همگی به شکلی شعاعی با کاشی‌های طلایی پوشیده شده‌اند.

 

این مسجد یکی از جواهرات تمدن اسلامی در جهان غرب به حساب می‌آید و نشان‌دهنده فرهنگ جهانی و پیچیده‌ای است که بیش از یک هزار سال پیش، زمانی که کوردوبا پایتخت اسپانیای دوران اسلامی بود، در اینجا شکوفا شد. حتی با استانداردهای امروزی، این بنای چشمگیر یکی از بزرگترین مساجد جهان است. در واقع، این مسجد برای کوردوبا همان چیزی است که کاخ الحمرا برای گرانادا است. از دیدگاه ما، بازدید از La Mezquita بخش خاطره‌انگیزی از سفر به این شهر شگفت‌انگیز در منطقه اندلس بود.

 

دیگر اثر تاریخی کوردوبا پل رومی است. این پل که پس از پیروزی سزار بر پومپیوس کبیر بر روی رودخانه گوادالکیویر ساخته شده است، میراث اصلی دوره حکومت رومیان در این شهر تاریخی است. این پل در زمان‌های مختلف بازسازی شده است. مرکز شهر کوردوبا با این پل و رودخانه صحنه‌ای بی نظیر و کارت‌پستالی دارد.

 

علاوه بر مسجد و پل، هزارتوی خیابان‌های باریک و جذاب کوردوبا، با گل‌های رنگارنگ آویزان از بالکن‌ها، مناظری قابل توجه را پدید آورده است. یکی از این خیابان‌ها، خیابان کوچک جذاب گل‌ها است که نماد زیبایی محله این قدیمی است. ما در انتهای خیابان ایستاده بودیم و از منظره گلدان‌های زیبایی که به دیوار آپارتمان‌ها چسبانده بودند با پس زمینه‌ مناره La Mezquita که اکنون کلیسای جامع است، لذت بردیم.

 

بسیاری از خانه‌های شهر دارای حیاط‌های بزرگ با باغ‌های زیبا هستند. کاشی‌ها و طاق‌های درخشان ساختمان‌ها به روشنی حاکی از تأثیر مورها در معماری شهر است در حالی که حیاط‌ها و کوچه‌های پرپیچ و خم در بیشتر ساعات روز در سایه می‌مانند که در تابستان‌های داغ بسیار مورد نیاز است. 

 

جودریا محله قدیمی یهودیان در قلب کوردوبا واقع شده است. این محله از اهمیت تاریخی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و از دورانی حکایت دارد که در کوردوبا جمعیت یهودی قابل‌توجهی وجود داشت. جلوی کنیسه مجسمه موسی بن میمون، فیلسوف، دانشمند، ستاره‌شناس برجسته و پزشک یهودی قرون وسطا که در سال 1135 میلادی در کوردوبا متولد شد، به چشم می‌خورد.