ارتقای بهره‌وری در اقتصاد مقاومتی، تنها با بهبود اخلاق اقتصادی میسر است
گروه اقتصاد: به گفته توکلی، اگر بخواهیم بحث فرهنگ را به موضوع بهره‌وری در اقتصاد مقاومتی مرتبط کنیم، باید بگوئیم ارتقای بهره‌وری و رسیدن به اقتصاد مقاومتی، تنها با بهبود اخلاق اقتصادی بر اساس آموزههای اسلامی در کشور امکان‌پذیر است.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره محور قرار دادن رشد بهره‌وری در اقتصاد در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی پرداخت و اظهار کرد: بهره‌وری، یکی از موضوعات مهمی است که از قدیم در ایران مطرح بوده و در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به طور خاص مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفته است و این موضوع، در این اندیشه دینی هم ریشه دارد که اسراف ممنوع است و ما باید منابع را درست و به‌جا صرف کنیم.
تاکید آموزههای دینی بر افزایش بهره‌وری
وی افزود: اگر به آیات و روایات مراجعه کنیم، مفهوم بهره‌وری و استفاده درست از منابع به صورت گسترده‌ای مطرح شده و در آموزههای دینی، نه تنها مفهوم بهره‌وری در منابع مادی خاص عنوان شده است، بلکه در موضوعاتی همانند مدیریت زمان هم مطرح شده که انسان باید علاوه بر بهرهور ساختن و استفاده بهینه از زمین و نیروی کار، حتی باید از عمر و وقت خود هم به صورت بهینه استفاده کند.
عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: نکته‌ای که به عنوان ارتباط موضوع بهره‌وری و اقتصاد مقاومتی می‌توان مطرح کرد، این است که اگر بخواهیم دلیل تاکید مقام معظم رهبری درباره ضرورت رشد بهره‌وری را بدانیم، باید به دو نکته توجه کنیم؛ یکی اینکه اقتضائات اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از الگوهای اقتصاد اسلامی چیست؟ و دیگری اینکه وضعیت ما در بهره‌وری در کشور به چه گونه‌ای است؟.
توجه به آسیب‌های درونی از آسیب‌های بیرونی مهم‌تر است
وی افزود: اگر بخواهیم تعریفی ساده از اقتصاد مقاومتی ارائه دهیم؛ اقتصاد مقاومتی، الگویی از اقتصاد اسلامی است که دارای یک اقتصاد درون‌زا و متکی به خود است و این اقتصاد، از آسیب‌های درونی و بیرونی در امان است. به نظر بنده، تحلیلگرانی که در موضوع اقتصاد مقاومتی صحبت کرده‌اند بیشتر، آسیب‌های بیرونی و رهیافت‌های اقتصاد مقاومتی را نسبت به آسیب‌های بیرونی اقتصاد مطرح کرده‌اند در حالیکه آسیب‌های درونی بحث مهم‌تری است و این آسیب پذیری‌درونی گاهی ممکن است منجر به آسیب‌پذیری بیرونی شود.
آسیب‌های بیرونی
توکلی در پاسخ به پرسشی درباره مفهوم آسیب‌پذیری بیرونی و درونی اظهار کرد: منظور من از آسیب‌پذیری بیرونی، عمدتا نگاه به یک دشمن خارجی است؛ چون به واسطه ماهیت ایدئولوژیکی که انقلاب اسلامی دارد دارای دشمنانی هستیم و این دشمنان در مقاطعی به صورت کمتر و در مقطع کنونی، بیشتر سعی می‌کنند نظام جمهوری اسلامی را از ناحیه اقتصاد به زانو در بیاورند و یکی از رهیافت‌های اقتصاد مقاومتی این است که اقتصادمان را به گونه‌ای درون‌زا کنیم که تهدیدات بیرونی نتواند این اقتصاد را به تلاطم بکشاند.
آسیب‌های درونی
وی در تبیین آسیب‌پذیری درونی عنوان کرد: آسیب‌پذیری درونی، ناظر بر بعدی از اقتصاد است که یک فرهنگ خاص اقتصادی همانند اسراف، تبذیر، نبود اخلاق کاری و ... را مطرح می‌کند که می‌تواند مانعی بر سر راه تحقق اقتصاد مقاومتی و افزایش بهره‌وری باشد. در فرهنگ اقتصادی مرتبط با موضوع بهره‌وری و مخالف با این آسیب، اسراف، خوش‌گذرانی و غرق شدن در لذت‌های دنیایی و زندگی اشرافی ممنوع است. این آسیب‌پذیری درونی، صرف‌نظر از اینکه ما دشمن خارجی داشته باشیم یا نه، می‌تواند به عنوان آسیبی در اقتصاد و جامعه اسلامی مطرح باشد.
اقتصاد مقاومتی، مانع از گسترش آسیب‌های درونی اقتصاد می‌شود
مدیر مسئول دوفصلنامه «معرفت اقتصاد اسلامی» تاکید کرد: چون وقتی یک جامعه به اسراف و اتلاف روی می‌آورد، این منابع به واسطه کمیابی نسبی که وجود دارد در مقابل میل فزون‌خواه انسان برای اسراف نمی‌تواند جوابگو باشد و منشا بسیاری از مفاسد اقتصادی می‌شود؛ به همین دلیل است که به نظر بنده الگوی اقتصاد مقاومتی، الگویی است که هم اقتصاد را در مقابل آسیب‌های بیرونی بیمه می‌کند و هم مانع از گسترش آسیب‌های درونی که ناشی از گسترش برخی رذیلت‌های اخلاق اقتصادی همانند اسراف، تبذیر، اشرافی‌گری و مواردی از این قبیل است می‌شود.
بهره‌وری صنایع کشور بسیار پائین است
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی تصریح کرد: اگر با این تلقی بخواهیم اقتصاد مقاومتی را تحلیل کنیم به نکته دوم می‌رسیم که وضعیت بهرهور ی در جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟ در بسیاری از رسانه‌ها مطرح شده و اگر به اطراف خود هم نگاه کنیم متوجه می‌شویم که ما در استفاده از منابع به مفهوم عام خود از نیروی کار گرفته تا زمین و سرمایه و حتی استفاده از وقت، دارای اتلاف منابع بسیار زیادی در کشور هستیم و نمونه بارز اتلاف منابع را در موضوع انرژی مشاهده می‌کنیم که اکنون بر روی آن تمرکز شده و موضوع هدفمندی برای آن مطرح شده است تا ما از این طریق بتوانیم اصلاح ساختاری کرده و از این اتلاف منابع و انرژی جلوگیری کنیم؛ از طرفی دیگر در صنایع ما بهره‌وری به مفهوم کامل وجود ندارد و بسیار پائین است.
بهره‌وری پائین، ناشی از مشکلات فرهنگی و اخلاقی است
وی در پاسخ به پرسشی درباره دلایل بهره‌وری اقتصادی پائین در کشور اظهار کرد: عوامل مختلفی برای این که نیروی کار ما آنگونه که باید و شاید بهرهور نیست و تاثیر لازم بر تولید ناخالص ملی را ندارد مطرح شده و آمار زیادی هم در این باره منتشر می‌شود. یکی از دلایلی که برای این موضوع ذکر می‌شود مشکلات تکنولوژیک است. شاید این عامل، تاثیرگذار باشد اما بنده مهمترین مشکل بهره‌وری پائین در ایران را مشکل فرهنگی و اخلاقی می‌دانم و معتقدم عواملی فرهنگی همانند نبود وجدان کاری و اخلاق اقتصادی باعث پائین بودن بهره‌وری در کشور است و امسال، مقام معظم رهبری به خوبی بر این بحث فرهنگ تاکید کردند.
ارتقای بهره‌وری در اقتصاد مقاومتی، تنها با بهبود اخلاق اقتصادی ممکن است
وی در پاسخ به پرسشی درباره راهکارهای ارتقای بهره‌وری عنوان کرد: شاید بتوان گفت از میان اصلاحات ساختاری همانند هدفمندی یارانه‌ها و فرهنگ‌سازی برای بهبود بهره‌وری، مسئله فرهنگی بسیار مهم‌تر است؛ چون بهره‌وری، مفهومی انسانی است و ما خیلی نمی‌توانیم بهره‌وری را مفهومی مکانیکی در نظر بگیریم. بهره‌وری یعنی اینکه انسان‌ها در یک جامعه تصمیم بگیرند منابع را اتلاف نکنند، درست مصرف کنند و وجدان کاری داشته باشند.
توکلی ادامه داد: این تصمیم‌گیری تا حدودی ممکن است متاثر از ساختارها باشد اما حتی در این ساختار هم ممکن است فرد به خاطر بی‌مبالاتی، منابع را از بین ببرد؛ در حالیکه می‌تواند با ساختار مناسب رفتاری جلوی این کار را بگیرد و قابل مشاهده است در بسیاری از مواقع، کارگران ما وجدان کاری ندارند و همه این‌ها مشکلات ساختاری نیست. به نظر من اگر بخواهیم بحث فرهنگ را به موضوع بهره‌وری در اقتصاد مقاومتی مرتبط کنیم باید بگوئیم ارتقای بهره‌وری و رسیدن به اقتصاد مقاومتی، تنها با بهبود اخلاق اقتصادی بر اساس آموزههای اسلامی در کشور امکان‌پذیر است.
تفاوت بهره‌ری در اقتصاد اسلامی و متعارف
وی افزود: به نظر من، یکی از برجستگی‌هایی که درس اخلاق اقتصادی اسلام دارد این است که بسیاری از فضیلت‌های اقتصادی را درگیر ساختارها نمی‌کند و یک فرد متدین، با اطلاع به اینکه اسراف و اتلاف، حرام است، حتی اگر منابع به خودش هم اختصاص نداشته باشد نسبت به استفاده از منابع، حساس است و این نکته یکی از تفاوت‌هایی است که بین بهره‌وری در اقتصاد اسلامی به عنوان یک الگو در اقتصاد مقاومتی و اقتصاد متعارف وجود دارد.
عضو هیئت‌علمی موسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد: دلیل این سخن، این است که در اقتصاد متعارف، همه به دنبال حداکثر کردن سود خود هستند و گفته می‌شود برای این کار باید منافع افراد را درگیر کنید؛ در حالیکه یکی از عناصری که مقام رهبری، بسیار بر آن تاکید کردند بحث انگیزه‌های جهادی در اقتصاد مقاومتی است و در این الگو در بحث انسان‌شناسی، این نکته را مطرح می‌کنیم که انسان‌ها گاهی اوقات از روی انگیزه‌های معنوی و اخروی اصلاحات رفتاری را در خودشان اجراء می‌کنند.
گسترش مصرف‌گرایی؛ مانع ارتقای بهره‌وری
مدیرمسئول دوفصلنامه «معرفت اقتصاد اسلامی» ادامه داد: به نظرم برخی از ساختارهای فرهنگی که ما ایجاد کرده‌ایم پشتیبان این رفتار جهادی، خیرخواهانه و جامعه‌گرایانه در اقتصاد کشورمان نیست. اگر بخواهیم به چند مورد اشاره کنیم همین تبلیغاتی که حتی از ابزارهای قرعه به سبک قمارگونه برای ترویج مصرف‌گرایی استفاده می‌کنند و ساختارهای بانکی و ربوی از مهمترین موارد است.
توکلی در پایان اظهار کرد: ما اگر بخواهیم سیاست رشد بهره‌وری در راستای اقتصاد مقاومتی را دنبال کنیم؛ تنها بهبود ساختارهای اقتصادی نمی‌تواند راهگشا باشد؛ بلکه اقدام به بهبود فرهنگ اقتصادی با توجه به آموزههای اقتصاد اسلامی، مکمل اصلاحات ساختاری است و در این فضا است که انسان اقتصادی مسلمان می‌تواند با توجه به انگیزه‌های معنوی و اخروی خود به اقتصاد جامعه اسلامی کمک کند تا هم در فضای بیرونی و هم درونی، مشکلات کمتر شود و بهره‌وری هم ارتقاء پیدا کند.
